Iedereen heeft een prijs voor zijn eerlijkheid

Hier is eeuwen over nagedacht: is de mens van nature goed en moet hij zijn eerlijkheid overwinnen om te liegen teneinde een voordeel te halen? Of is het gewoon natuurlijk om altijd je voordeel te pakken en kost het grote wilsinspanning (die je moet ontwikkelen via opvoeding en onderwijs) om eerlijk te zijn als het erop aan komt?

Eigenlijk heeft nooit iemand daar een behoorlijk antwoord op kunnen geven. En maakt het iets uit? Nieuw onderzoek met behulp van hersenscans tijdens het doen van spelletjes kan ons hier iets over vertellen. Het is voor velen misschien verrassend, maar de mens is hoogstwaarschijnlijk van nature goed, maar elk mens heeft wel een prijs waarbij het omdraait en het eigen voordeel wordt gekozen.

Op hersenscans was al wel gezien dat er een gebied vlak achter ons voorhoofd zit dat actief wordt als mensen in een spel moeten liegen of eerlijk zijn: de dorsolaterale prefrontale cortex en de orbitofrontale cortex. Ik schrijf het eenmaal op. Als je dit op een verjaardag wilt vertellen schrijf je het maar op een papiertje en kijk er dan af en toe op. Anders noemen we het verder maar ‘dat gebiedje in de hersenen’. Jammer was dat niet duidelijk was of dat gebied actief werd om eerlijk te blijven of om te liegen.

In het nieuwe onderzoek werden mensen met een beschadiging van ‘dat gebiedje’ vergeleken met mensen zonder beschadiging. In het eerste spelletje dat de proefpersonen moesten doen stonden ze voor de keuze meer geld te ontvangen ten koste van een anonieme tegenstander of om die tegenstander meer geld te geven, maar ten koste van de proefpersoon zelf. Omdat mensen niet gek zijn koos iedereen – beschadigd of niet – voor de optie om zelf dat geld te krijgen. De ander wist het toch niet. Dus was er ook niemand om het erg te vinden.

Maar in het tweede onderzoek was de opzet anders. Het spel was hetzelfde, maar de proefpersoon moest ook even een berichtje naar de tegenstander sturen om het te vertellen. Dan wordt het anders. Het blijkt dat mensen er de voorkeur aan geven om eerlijk te zijn, tenzij ze een beschadiging van ‘het gebiedje’ hebben. Fijn, denk je dan, komt het toch nog goed met de wereld.

Maar dan komt onderzoek nummer drie. Je kunt namelijk de kosten en voordelen van eerlijkheid helemaal manipuleren. Je krijgt bijvoorbeeld 20 euro als je liegt in het berichtje aan je tegenstander, die daardoor zelf maar een nadeel van een cent heeft. Dan ben je natuurlijk gek als je om de ander een cent te besparen je zelf twintig euro schade neemt. Als je dit spel met verschillende bedragen speelt blijkt dat iedereen een punt heeft waarop de eerlijkheid omslaat in een leugen voor eigenbelang.

Ik denk dat er niet echt onderzoek nodig is om aan te tonen dat elk mens zijn prijs heeft, maar het is leuk te weten dat iedereen ‘een gebiedje’ in de hersenen heeft dat ons helpt om eerlijk te blijven. Vroeger noemden ze dat het geweten; tegenwoordig is dat echter een dood woord, maar het klinkt leuker dan ‘gebiedje’. Dat werkt heel goed in een wereld waarin we elkaar kennen, in de ogen zien en waarin we aan elkaar moeten uitleggen wat we pakken en wat we aan de ander laten. Dat ‘gebiedje’ heeft dan zijn nut. We hebben het ingebouwd gekregen om te zorgen dat we leuk met elkaar om gaan. Maar wat gebeurt er in een wereld met steeds meer anonieme medespelers? Dan krijgen steeds meer mensen met een beschadiging aan hun gebiedje die bij banken werken, in de politiek zitten, een zorginstelling of woningbouwvereniging besturen de kans  te doen wat ze eigenlijk niet willen.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezond Weetje van de Dag:  klik hier voor een overzicht