Hoezo NAVO-provocatie?

De NAVO vormt geen bedreiging voor de Russische Federatie, maar slechts een obstakel voor Poetins gedroomde imperiale restauratie.

Nadat de Duitse Wehrmacht in maart 1939 Praag was binnengetrokken,  garandeerden de Britse en Franse regeringen de veiligheid van Polen en Roemenië. Deze provocatie kon Hitler, die een oorlog had willen vermijden, niet onbeantwoord laten, dus viel hij Polen aan en brak de Tweede Wereldoorlog uit. Zo meende althans de Britse militaire historicus Liddell Hart. Niet dat zijn analyse indertijd noemenswaardige instemming genoot.  

Het narratief dat Rusland door de VS en de NAVO werd geprovoceerd of zelfs gedwongen tot de invasie van Oekraïne oogst aanmerkelijk meer bijval. Zelfs Paus Franciscus sprak van ‘NAVO-geblaf bij Ruslands deur’. 

De VS zou druk hebben uitgeoefend op Warschaupactstaten om lid te worden en de oostwaartse NAVO-expansies zouden Russische veiligheidsbelangen hebben genegeerd. In werkelijkheid stonden de presidenten Bush sr en Clinton aanvankelijk terughoudend tegenover uitbreiding, terwijl Oost-Europese leiders juist op de NAVO-deur bonkten. De Artikel 5 collectieve veiligheidsgarantie bood hun een gouden kans het Kremlin juk na eeuwenlange onderdrukking af te werpen en zelf de nationale toekomst te bepalen. Hoewel Rusland na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zwak stond, geloofden Oost-Europeanen dat het vroeg of laat de verloren imperiale invloedssfeer zou trachten te herstellen.

Neutraliteit was geen aantrekkelijke optie. ‘Wij leven in een vacuüm, daarom willen wij NAVO-lid worden’ stelde Tsjechisch president Vaclav Havel. Zijn Poolse collega Lech Walesa liet zich in gelijke trant uit. Beide zagen hun aanvraag gesterkt doordat de Russische president Jeltsin, tijdens de constitutionele crisis in 1993, de Doema met tanks liet beschieten en in 1994-96 het Tsjetsjeense onafhankelijkheidsstreven bruut bestreed.   

Niettemin maakte Jeltsin herhaaldelijk zijn bezwaren kenbaar tegen NAVO-uitbreiding met Tsjechië, Polen en Hongarije, die tenslotte in 1999 beklonken werd. Al plaatste Sergei Kovaljov -- voormalig Sovjet-dissident en voorzitter van de mensenrechtencommissie in Jeltsins kabinet-- in 1995 ook een opvallende kanttekening: ‘In Moskou bevindt zich werkelijk geen een competente politicus of analyticus die serieus bevreesd is voor oostelijke NAVO-uitbreiding. Ja, officieel zeggen ze allemaal dat ze sidderen voor een grotere NAVO, maar in werkelijkheid is niemand bang’.

Recentelijk verdedigde Bill Clinton in The Atlantic zijn tweeledige politiek: zowel steun aan Jeltsin voor opbouw van de Russische economie en democratie als voor NAVO-uitbreiding met voormalige Warschaupactlanden. ’Mijn beleid was gericht op het beste maar bereidde zich ook voor op het ergste.’ Clinton hield ook rekening met een mogelijke terugkeer van het Russische imperialisme: ‘Zoals dat van Peter de Grote en Catharina de Grote. Ik geloofde niet dat Jeltsin die koers zou varen, maar wie wist wat er na hem zou komen?’

Inmiddels werpt Poetin zich dus inderdaad op als imperialistisch erfgenaam van tsaar Peter de Grote, die de Grote Noordse Oorlog (1700-1721) voerde. Alsof ook dat slechts een ‘speciale operatie’ was, zei Poetin op 9 juni: ‘Het leek op een oorlog met Zweden, maar hij nam niets van hen, hij gaf terug wat van Rusland was.’  Waarna hij, verwijzend naar de strijd in Oekraine, eraan toevoegde: ‘Blijkbaar is het ook ons lot om terug te geven wat van Rusland is en het land te versterken.’

Waar Poetins relaas op neerkomt is dat hij net als tsaar Peter slechts terugpakt wat Rusland werd ontstolen, in zijn geval door het Westen oftewel de NAVO. Bovendien gaan zijn aanspraken verder dan Oekraiene en lijkt zijn Noordse Oorlog analogie bedoeld om het Russische volk voor te bereiden op een lange strijd.        

Even terug in de tijd: in 2008 nam de NAVO-top In Boekarest een slotverklaring aan met de beruchte zinsnede dat Georgië en Oekraïne lid zouden worden. Hoewel weinig meer dan een vage intentie daar de consensus voor de start van het Membership Action Plan ontbrak, vormde deze ’provocatie’ mede aanleiding voor militaire actie tegen Georgië, (waarvan Rusland nog steeds 1/5 deel bezet). En dat terwijl Rusland niets had te vrezen van NAVO-uitbreiding volgens gepensioneerd generaal en voormalig START-onderhandelaar Vladimir Dvorkin kort na de top: ‘Gezien het Russische kernwapenarsenaal is niemand zo gek te denken aan een militair conflict met ons, of ons te dreigen met een aanval.’                  

Conform de NAVO-Rusland Akte uit 1997 bevinden zich bovendien geen permanente bases en nucleaire wapens in voormalige Warschaupactlanden. Ondanks de uitbreidingen nam de materiele en personele NAVO-capaciteit in Europa sinds de negentiger jaren substantieel af. Blijkbaar achtte men zich alleen door het lidmaatschap al veilig. Gedurende de laatste twee decennia stegen de Europese militaire uitgaven met 20%, de Russische echter met bijna 300%.  Ter rechtvaardiging bleef Moskou van ’omsingeling’ spreken, hoewel Rusland nog steeds minder dan 6% van haar landsgrenzen deelt met NAVO-naties. Als reactie op de Krim-annexatie en de Donbas-invasie in 2014 bevinden zich pas sinds 2017 vier NAVO battle groups in de Baltische staten en Polen. Feit is dat NAVO-landen Oekraïne, defensieve wapens leverden en tienduizenden Oekraïense soldaten trainden. Was dat niet gebeurd dan had Poetin Kyiv al bezet.

Vermeldenswaard is bovendien dat een eventuele Russische verovering van de Baltische staten volgens een in 2015 door de Rand Corporation uitgevoerde wargame slechts een kwestie van uren zou zijn geweest. Op 24 februari kon de Bundeswehr met moeite één gevechtsklare brigade van 5000 soldaten voor de NAVO-interventiemacht samenstellen. Verder zei bondskanselier Scholz in januari tijdens zijn bezoek aan Moskou dat Oekraïense NAVO-toetreding bij lange na niet aan de orde was.  

 ‘Al deze verklaringen dat van de NAVO dreiging uitgaat, zijn absoluut kunstmatige redenen die de heer Poetin heeft ontwikkeld,’ stelde diens oud-premier Michail Kasjanov in april op CNN. Inderdaad, de NAVO vormt geen bedreiging voor de Russische Federatie, maar slechts een obstakel voor Poetins gedroomde imperiale restauratie. Zullen er, nu hij zijn masker heeft afgezet, nog steeds stemmen opgaan die hem een ‘gezichtsreddende uitweg’ willen bieden? Ondanks zijn genocidale veroveringsoorlog?