Trump beging meer misdrijven
Hoekstra bewijst dat partijleiderschap niet valt te combineren met ministerspost
Het interview van Wopke Hoekstra in het AD waarin hij ‘als CDA-leider’ aandrong op een herziening van het stikstofbeleid houdt de gemoederen in Den Haag al een week bezig. Onrust in het kabinet, onduidelijkheid over de status van het coalitieakkoord en interne weerstand binnen het CDA en ook de VVD op cruciale beleidsdossiers ondergraven de daadkracht van een regering die zichzelf gesteld ziet voor enorme uitdagingen.
Maar het optreden van Hoekstra legt ook een breder probleem rond de staatkundige verhoudingen in ons land bloot. Zoals Kees van der Staaij al fijntjes opmerkte: wanneer was de Kamer nu precies in debat met ‘Hoekstra de minister’ en wanneer met ‘Hoekstra de partijleider’? De wat naïeve respons was dat Hoekstra in de Tweede Kamer en in de media primair zou spreken als minister en lid van het kabinet, maar dat hij dan op het partijcongres van het CDA vrijuit zou spreken als partijleider. Het is duidelijk dat dit niet werkt.
Wij betogen dat de functie van partijleiderschap niet met een ministerspost valt te combineren. Dat past namelijk niet bij het duale karakter van ons staatsbestel.
Nederland heeft naar zijn ontwerp een duaal stelsel waarin regering en volksvertegenwoordiging onafhankelijk opereren en elkaar in evenwicht houden. Dat stelsel is gebaseerd op een samenspel van democratische kerninstituties zoals de volksvertegenwoordiging, politieke partijen, de regering en de verkiezingen. Volksvertegenwoordigers stellen zich kandidaat op de kieslijsten van politieke partijen. Maar eenmaal gekozen opereren zij onafhankelijk ten opzichte van hun kiezers (‘zonder last en ruggenspraak’) en hun partijorganisatie (omdat zij immers een ‘individueel mandaat’ hebben). In de Tweede Kamer werken Kamerleden van dezelfde partij samen onder voorzitterschap van fractievoorzitters. Maar zij zijn vrij om hun eigen stem uit te brengen en ook om hun eigen geluid te laten horen.
De politieke partij is een vereniging met leden, zelfs als er zoals bij de PVV slechts één lid is. De partij heeft een bestuur dat de vereniging leidt. De partijvoorzitter entameert het interne debat en zoekt de discussie met het maatschappelijk middenveld en de publieke opinie. De partijleider is het politieke gezicht van de partij zowel naar de leden als naar de buitenwereld, en hij of zij is ook de lijsttrekker tijdens de verkiezingscampagne. Als de partijleider plaats neemt in het parlement is deze rol van ‘boegbeeld van de partij’ verenigbaar met het staatsrecht. Een parlementariër kan vrijuit spreken en kan partijgenoten - medeparlementariërs en regeringsleden - informeren en uitdagen. Of de gekozen parlementariërs daar iets mee doen is aan hen. Zij zijn immers onafhankelijk.
Dan het kabinet. Dit zijn de ministers en staatssecretarissen die door de Kamer gemandateerd zijn om het (door de meerderheid van de Kamer vastgestelde en bekrachtigde) beleid verder vorm te geven en uit te voeren. Het coalitieakkoord omvat de afspraken die de coalitiepartijen zijn overeengekomen. Maar het kabinet wordt geacht ook andere moties uit te voeren, die gesteund worden door wisselende coalities maar die altijd het meerderheidsstandpunt van de volksvertegenwoordiging zijn. Als een lid van het kabinet vindt dat hij of zij geen uitvoering kan geven aan de wensen van de Kamer dan treedt zij af. En als het gehele kabinet zo denkt dan valt de regering. Het parlement stelt de kaders en controleert, de regering vult verder in en voert uit in samenwerking met het ambtelijke apparaat.
In dit model is het zeer wel mogelijk gaandeweg de rit van koers te veranderen, om bij te stellen op grond van nieuwe kennis en inzichten, in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en wensen in de samenleving. Dat soort prikkels kunnen op alle mogelijke manieren de politiek bereiken: via de (sociale) media, via maatschappelijke organisaties, via burgerprotesten, via politieke partijen, via individuele Kamerleden, enzovoorts. Cruciaal is dat beleidsveranderingen ofwel vanuit de kamer geïnitieerd worden ofwel door de kamer geaccordeerd. Als een bewindspersoon of het gehele kabinet een beleidswijziging wil dan gebeurt dit alleen met instemming van de meerderheid van de kamer.
Nu terug naar de stikstofcrisis. Het is volstrekt legitiem dat maatschappelijke organisaties, de achterban van het CDA, de leden van het CDA, de partijbestuurders van het CDA en individuele Kamerleden van het CDA, anders gaan denken over de aanpak van de stikstofproblematiek en dat zij daarom willen aandringen op bijstelling van het beleid. Maar die voorstellen kunnen niet komen van een minister, tenzij het kabinet als geheel een koerswijziging wil voorleggen aan de Kamer. En dat is nu precies wat het handelen van de minister van buitenlandse zaken zo absurd maak. Immers, nu neemt een lid van het kabinet het initiatief tot beleidswijziging op het beleidsterrein van een collegaminister van een andere politieke partij (Christianne van der Wal, VVD). Dat hij claimt dit te kunnen en moeten doen als ‘partijleider’ laat zien hoe onverenigbaar die twee functies zijn. Hun combinatie ondermijnt het functioneren van onze democratie. En dat zou Hoekstra, maar ook Sigrid Kaag en Mark Rutte zich moeten aantrekken die immers ook partijleiders zijn.
Deze manier van doen stamt nog uit het monistische tijdperk, een model dat in Nederland in het gemeentelijke en provinciale bestuur pas in 2003 werd afgeschaft maar in de landelijke politiek al veel eerder. In een monistisch model konden ministers, gedeputeerden en wethouders tevens kamerlid of gemeenteraadslid zijn, in een dualistisch stelsel is dit niet toegestaan. In een dualistisch stelsel draagt het combineren van cruciale ministersposten (inclusief het premierschap) met het partijleiderschap daarom bij aan wat rechts-populisten bekritiseren als ‘de karteldemocratie’(Baudet) en aan het beeld dat Kamerleden van de coalitie eigenlijk de ‘tassendragers’ zijn van hun partijleiders in het kabinet (Wilders). Als de partijleider vanuit het kabinet aandringt op partijdiscipline en zijn of haar fractie in feite aanstuurt, dan is de onafhankelijke controle van het parlement op de regering niet meer mogelijk. Deze dodelijke functievermenging doet zich overigens niet alleen in de landelijke, maar ook in de provinciale en gemeentelijke politiek voor.
In deze tijden van grote crises kunnen wij ons niet veroorloven dat het staatsrechtelijke ontwerp van onze parlementaire democratie wordt ondermijnd. Het dualisme moet worden hersteld: de volksvertegenwoordiging stelt de kaders voor het beleid, de regering voert het door de Kamer gewenste beleid naar haar vermogen uit. Individuele kabinetsleden die het niet eens zijn met de door de Kamer gewenste richting dienen af te treden. Kamerleden opereren zelfstandig en ‘zonder last en ruggenspraak’. Politieke partijen bundelen meningen en visies die zij ter kennisgeving aanbieden aan politieke vertegenwoordigers en bestuurders. In dat model past het niet dat partijleiders zelf zitting hebben in de regering.
Praat mee
Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.
Reacties (28)
Uitstekend artikel! Beter dan al die mensen die los gaan op Hoekstra, alleen maar omdat hij Hoekstra is en van het CDA is. Ik vond het een storm in een glas water, maar begrijp de strekking van het artikel zeker en ben het ermee eens. De CU doet dat beter, maar daar is dan weer het probleem dat Segers en zijn fractiegenoten te weinig dualistisch zijn naar mijn smaak.
Voor de principiëler onder ons die vinden dat Hoekstra geen CDA standpunten mag verkondigen omdat hij Minister is. Als Rutte als VVD leider gesprekken voert met de informateur en daar spreekt over een Ministerspost voor Omtzigt (functie elders), waarom dan ter verantwoording roepen in de kamer en vragen om zijn aftreden als premier terwijl de uitlatingen zijn gedaan als VVD leider?
Ministerspost??? Ambassadeur in Verwegisstan zul je bedoen. Of zoiets. Je begint een beetje op Kees van der Staaij te lijken. Die trok zalvend en handenwrijvend krom van de eigen onwaarachtigheid bij de staatsrechtelijke dwaling tijdens het stikstofdebat om de eigen achterban niet voor het hoofd te stoten. Wat heeft een informateur nog voor zin als deze slechts volgens de instructies van een potentaat mag handelen?
@arjan Ambassadeur? Hoe kom je daarbij? Voor elke functie kan ontzegt ja of nee zeggen. Maar in de formatie werd gesproken over een ministerspost. Rutte: “Als Wopke meer stemmen heeft dan Omtzigt, gaat dat helpen. Je moet wat met Omtzigt: minister maken.“ https://dvhn.nl/extra/Mark-Rutte-opperde-ministerspost-voor-Omtzigt-bij-verkenners-Jorritsma-wilde-hem-kamervoorzitter-maken-26746647.html
En dan weer een prima artikel van wetenschappers waar geen speld is tussen te krijgen in het verlengstuk van vele voorafgaande artikels die aangeven dat de democratie in Nederland niet (meer) functioneert. Daar waar moties van partijleiders van zowel oppositie als (stille) begeleiders betreffende marginale aanpassing van kabinetsbesluit (dualisme) door Rutte c.s. zonder veel uitleg werden verworpen, wordt het label ''kan nog net'' geplakt op de aanval van Hoekstra die alleen door populistische profiteurs werd gesteund. Daar is een Engels woord voor: obfuscation. Feitelijk weet niemand waar men nu aan toe is. Zeker boeren niet. De vraag is al jaren zo wat wetenschap überhaupt vermag bij deze chicanes: ‘De boer’ bestaat niet. https://decorrespondent.nl/13691/de-boer-bestaat-niet-dat-besef-kan-het-stikstofdebat-vooruithelpen-zegt-deze-hoogleraar/965116267632-5fe738b5
Nou geen speld tussen te krijgen. Als de partijleider geen Minister is maar fractieleider ontstaat hetzelfde probleem. Niet op het punt dat de regering met 1 mond spreekt maar wel omdat een coalitie fractie het regeerakkoord heeft ondertekend. Een fractieleider/ partijleider die daar afstandsonderwijs neemt zal uiteindelijk ook leiden tot de val van het kabinet. Het is in die zin ook weer niet vreemd dat ministers dubbele petten op hebben. Richting de volgende verkiezingen zal elke partijleider in debatten en in de media de partij standpunten verkondigen zonder namens de regering te spreken.
Hou toch eens op met je formele geleuter, Jozias. Zo ondermijn je de controlerende functie van de TK.
@arjan Wat heeft de controlerende functie van de kamer er mee te maken? Staat er toch compleet los van.
Hoekstra en het CDA laten mooi zien dat je onmogelijk afspraken met ze kunt maken. Laat staan kabinetsakkoorden. Als het ze zo uitkomt blijken als in beton gegoten afspraken toch wel weer heel erg fluïde. Zeg maar dag met je handje tegen de planeet zoals je het nu en van vroeger kent..... Van de VVD weet je dat soort dingen natuurlijk (zie VVDopportunisme tijdens de ontwikkelingen in Ter Apel). Van het CDA natuurlijk ook. Want dat is ook gewoon een rechtse club, dus onbetrouwbaar.... Maar goed, exit regeerakkoord? Exit CDA? Exit Rutte? What ever, Exit rechts populistisch politie sowieso.
Hoekstra bewijst dat partijleiderschap niet valt te combineren met ministerspost Valt partijleiderschap wel te combineren met een echte democratie? Op een humane of humanistische grondslag (seculier of religieus). Waarom hebben we eigenlijk partijleiders? Heeft dit niet iets te maken met het dominante globaal neoliberalisme. Een feodalisme en een fascisme, een Restauratie. Dit globaal neoliberalisme kan ook binnen een dictatuur of een technocratie bestaan. Eigenlijk denk ik, dat we op weg zijn naar een technocratie of/en een dictatuur. Overal duikt al censuur met repressie en een negatieve retoriek op of een cancelcultuur. En oorlog (militair en economisch) hebben we ook weer binnen Europa. Het gaat helemaal uit de hand lopen, met die onzichtbare hand, die voor orde, welvaart en vrede zou zorgen. Woeki Hypo is gematigd liberaal.
Eens! Maar was natuurlijk ook al duidelijk toen Kaag bij herhaling over buitenland politiek aan het twitteren was. Een poging om zich te profileren op een gebied dat niet tot eigen portefeuille behoord. Beter geen dubbele petten meer.
Bij Kaag is het een heel ander geval. Kaag wilt premier worden en dat is ze niet geworden. Ze doet met zware tegenzin( en dat is aan haar af te zien) de combinatie MinFin en vice premier. Als opstapje naar het premierschap. Kaag valt even weer terug in haar oude hobby. Dat heeft niets te maken met dubbele petten. De Speld verwoorde het zijn dan satirisch wel treffend. https://speld.nl/2022/08/13/johan-remkes-gaat-bemiddelen-tussen-sigrid-kaag-en-haar-portefeuille/
De bilocatie heeft niemand nog onder de knie, en multitasking is verduveld lastig. Maar zie: daar verschijnt reeds het hologram en de look-a-likes zijn talrijk. Zit niet bij de pakken neer: zolang er leven is, is er hoop. Carpe diem.
Wat kun je verwachten van een partijleider die na de verkiezingen zijn partijprogramma gaat aanpassen omdat het een stel partijfinanciers beter uitkwam. Het zou een zegen zijn als ook partijen verplicht zouden zijn voor de verkiezingen over geldschieters de volle openbaarheid te geven. En geen gemarchandeer met stichtingen etc...
Hoekstra is niet het bewijs, Hoekstra is een van de vele voorbeelden. Het probleem speelde ook al in de jaren 70. Een oplossing zou inderdaad zijn om de partijleider buiten het Kabinet te houden. Echter zou de discussie anders zijn geweest als Hoekstra als partijleider de uitspraak had gedaan, zonder dat ie minster was geweest. Ook dan valt de meerderheid weg.
Joost, "Echter zou de discussie anders zijn geweest als Hoekstra als partijleider de uitspraak had gedaan, zonder dat ie minster was geweest. Ook dan valt de meerderheid weg. " Dan handel je in ieder geval niet in strijd met de grondwet. Maw, dan heb je wel een politiek maar geen staatsrechtelijk probleem. Aan de andere kant, zoals het nu gaat lijkt het toch geen donder uit te maken. Hoekstra zei tijdens het debat ijskoud dat hij zowel achter het regeerakkoord als achter zijn interview blijft staan, terwijl die elkaar tegenspreken. En hij kwam er vooralsnog mee weg (vergelijk dat met hoe het Mona Keizer verging toen ze inging tegen het kabinetsbeleid, dezelfde dag werd ze op staande voet ontslagen). Maar goed, als Remkes eenmaal is uitgepolderd kan de boel alsnog tot ontploffing komen.
Kees. Je bedoelt dit artikel? De Grondwet zegt in art. 45 lid 3 dat de ministerraad beraadslaagt en besluit over het algemeen regeringsbeleid en dat hij de eenheid van dat beleid bevordert. Want daar staat niet in dat een minister als partijleider niet iets haaks op het vastgestelde beleid zou mogen stellen. Gelukkig voor je is artikel 12 in dit regelement nooit aangepast. Het is ooit toegevoegd zodat de ministers de koning niet konden tegenspreken. Denk dat de tijd rijp is om dit te schrappen. Omdat het kennelijk staande beleid is om een minister tot partijleider te maken, denk ik dat het eenvoudiger is om artikel 9 te schrappen. In dat geval blijft mijn vraag staan, wat is het probleem met de uitspraak van Wopkeflopke?
Joost, Sorry voor mijn verlate reactie. Op dat artikel doelde ik inderdaad, ik dacht dat dat over het algemeen zo geïnterpreteerd werd dat het kabinet met één mond spreekt, anders snap ik ook niet waarom Mona Keizer weg moest. Maar misschien heb ik het mis, ik ben ook geen expert in het staatsrecht. Als dat zo is blijft jouw vraag staan inderdaad.
Drie partijleiders die samen een fors deel vormen van het hart van dit kabinet. Dan vraag je om dualistische problemen.
Er zijn ministers die afgelopen tijd volstrekt ''onder de radar'' bleven... zij zou best weer partijleider kunnen zijn . waarom vraagt CDA Omtzigt niet terug ? lost het probleem Hoekstra ook op
Hoekstra reageert op een manier die van een stuiterende corpsbal verwacht kan worden. Het gaat de man om het behouden van zijn machtsbasis. Als ze niet een belangrijk deel van de electorale basis van zijn partijtje hadden gevormd, konden de boeren wat hem betreft vandaag nog de mestvaalt op. Hoekstra is geen volksvertegenwoordiger. Hij is een voorbeeld van een politicus die door corps vrindjes is opgeklommen op de politieke ladder. Hij kwam er nota bene via de eerste kamer binnen. Hij zit daar omdat busladingen CDA bejaarden bang zijn dat 'de rooien' ooit gaan regeren.
Wat een merkwaardige reactie. De vraag is hier in dit artikel of een Kabinetslid ook partijleider kan/mag zijn. Waarom dan zo kinderachtig op de persoon spelen (stuiterende corpsbal, etc)? Of je het leuk vindt of niet, deze Hoekstra was tijdens de verkiezingen lijstaanvoerder van het CDA en werd gekozen tot lid van de Tweede Kamer. Dat hij vervolgens minister wordt, is in dit geval voor de hand liggend en vnl. aan het CDA en de formateur. Of je hem mag of niet en of je achter zijn standpunten staat, doet er staatsrechtelijk niet toe: hij zit daar legitiem. Of dat zo blijft, is afwachten.
''De wat naïeve respons was dat Hoekstra in de Tweede Kamer en in de media primair zou spreken als minister en lid van het kabinet, maar dat hij dan op het partijcongres van het CDA vrijuit zou spreken als partijleider. Het is duidelijk dat dit niet werkt.'' Hoezo? Het is immers duidelijk dat het juist wel werkt. In de gegeven omstandigheid dat politieke elites in achterkamertjes hun (domme) minderheidsstandpunten uitruilen en vervolgens denken die ook nog eens in beton te moeten gieten in een regeerakkoord. En als dan blijkt dat het (domme) inflexibele regeerakkoord, mede door gewijzigde omstandigheden, verkeerd uitpakt dan populistisch gaan roeptoeteren in de sympathiserende media dat een (domme) afspraak afspraak is etc. Stel je de ramp voor dat een kabinet op de foute weg blijft doorgaan alleen omdat dat in het verleden is afgesproken. Juist dan heb je dus blijkbaar een minister nodig die tevens partijleiders is om uit de problemen te kunnen komen. Een oplossing voor dit probleem is eerder om bij een kabinetsformatie niet de politieke elite niet langer in achterkamertjes hun (domme) minderheidsstandpunten (kroonjuwelen) te laten uitruilen en in beton te laten gieten in een regeerakkoord. Het dualisme moet hersteld. De tweede kamer (oppositie en regeringspartijen) moeten de regering controleren. Niet om toerbeurt (onvoorwaardelijk) steunen alleen om de regering in het zadel te houden. Want anders valt het ''progressief'' rechtse Rutte4 natuurlijk nooit.
Het CDA had deze boodschap natuurlijk beter via de fractievoorzitter kunnen brengen, maar zo vreselijk heftig was het nou ook weer niet. Hij wil de stikstofdoelen nog steeds halen, maar vind dat een iets minder snel tijdspad ook nog wel kan. Nou nou. Denken we nou echt dat als we deze regering al haar plannen door laten gaan het stikstofprobleem is opgelost? Nou vergeet het maar want heel veel stikstof komt uit het Ruhrgebied, Londen, Hoogovens, Pernis, de Eemshaven, Antwerpen, enzovoorts. Onze boeren wegsaneren gaat alleen maar meer stikstof opleveren aangezien we onze vleesconsumptie niet minderen en dus het vlees iets verder weg gaan halen. De hele discussie over Hoekstra is eigenlijk nog slechts een achterhoedegevecht. Na de PS-verkiezingen is van de regeringspartijen niet veel meer over en het CDA eindigt zoals het nu lijkt met misschien nog slechts twee of drie zetels in de eerste kamer. Hun aanhang in de landelijke gebieden is verdwenen. Laat Hoekstra nog even wat keffen voor hij zijn partijtje ter grave draagt.
"Het CDA had deze boodschap natuurlijk beter via de fractievoorzitter kunnen brengen, maar zo vreselijk heftig was het nou ook weer niet. Hij wil de stikstofdoelen nog steeds halen, maar vind dat een iets minder snel tijdspad ook nog wel kan. Nou nou." Het gaat er niet alleen omdat hij het tijdspad wil aanpassen. Het gaat er ook om dat hij eenzijdig, zonder communicatie tegen het regeerakkoord in gaat, terwijl hij minister is en geen partijleider of Kamerlid.
@Volrin: Dank je wel voor de herhaling. Ik had het niet beter kunnen verwoorden. In de discussie hierover in de kamer bleek dat hij eigenlijk helemaal niet tegen het regeerakkoord inging. De hele ophef gaat nergens over en is uitsluitend bedoeld als voorschot op de komende verkiezingsdebatten.
[De politieke partij is een vereniging met leden, zelfs als er zoals bij de PVV slechts één lid is.] Nee, een vereniging, ook een politieke, heeft minstens twee leden nodig om een vereniging te kunnen zijn. Dat is ook het geval bij de PVV: Wilders is lid als natuurlijk persoon, en een stichting -een rechtspersoon-, waarin Wilders uiteraard ook de scepter zwaait, is het andere lid. [Als een lid van het kabinet vindt dat hij of zij geen uitvoering kan geven aan de wensen van de Kamer dan treedt zij af. ] Dat hoeft niet per se. Een bewindspersoon kan besluiten een motie "niet uit te voeren". Dan ligt het aan de Kamer of ze verdere actie onderneemt, in de vorm van een motie van wantrouwen. Als die wordt aangenomen moet de bewindspersoon zeker aftreden, en in zwaarwegende gevallen zal het gehele kabinet dat doen. Overigens ben ik het eens met de strekking van het artikel.
Een minister, die ook partijleider is, kan inderdaad als minister niet een mening uitspreken die hij als partijleider bestrijdt.