Hoe werken populisten op lokaal niveau en hoe nemen we ze de wind uit de zeilen

Spierballentaal en het creëren van schijnzekerheden doen het goed op de korte termijn, zeker in tijden van turbulentie en onzekerheid.

Afgelopen weken had ik gesprekken met raadsleden die zich vier jaar met hart en ziel hadden ingezet om in de gemeente een sociaal en duurzaam beleid van de grond te krijgen. Een raadslid begreep maar niet dat een wethouder die zich nauwelijks op het gemeentehuis had laten zien en zich bij belangrijke zaken zich op de vlakte hield, in de campagne werd geroemd om zijn daadkracht en wat hij tot stand had gebracht. Ook was het merkwaardig dat leden van zijn partij, die zich hard maakte voor de bestrijding van alcohol en drugs, op de verkiezingspromo stonden met een glas bier in de hand.

Andere feiten waar door deze partij de eer mee werd gestreken waren de aanleg van een rondweg waar de wethouder niets aan bijgedragen had, het realiseren van een multifunctioneel gemeenschapsgebouw waarvan de dekking nog niet helemaal rond is en het tot stand brengen van een gezonde financiële balans, terwijl er forse overschrijdingen zijn te verwachten en als gevolg daarvan dus ook bezuinigd had moeten worden. Maar voor de bühne houdt men de schijn op, wetende dat de kiezer die altijd gelijk heeft, graag mooie verhalen en leuke plaatjes en praatjes voorgeschoteld krijgt.

Later die dag was ik op een verjaardagsfeest waar mensen, die op de betreffende partij gestemd hadden, maar weer eens klaagden over de overheid die speelt met onze centen. Als voorbeeld werd genoemd het riviertje De Beerze waarvan de loop nu al voor de derde keer wordt verlegd. Een jager wist te melden dat er nauwelijks nog kieviten waren, en dat kwam volgens hem door de toename van de roofvogels die door de overheid fanatiek worden beschermd. Zijn betoog kwam neer op wat we zo vaak horen: de overheid doet maar wat, ze nemen maatregelen zonder de mensen te raadplegen die er echt verstand van hebben. Als ze de jagers maar eens hun gang lieten gaan, dan zou de natuur er een stuk beter voor staan. De zogenaamde deskundigen zitten lekker achter hun bureau van alles uit te denken en de mensen met een echt beroep moeten maar zorgen dat het in de praktijk voor elkaar komt. Daar moeten ze dan ook nog dealen met arbeidskrachten uit Polen of Roemenië die de taal niet machtig zijn.

Toen ik deze gedachtegang nuanceerde werd dit wel geaccepteerd. Zo was men het eens met mijn standpunt dat ik liever meer kleine boeren heb dan van die megabedrijven die inderdaad op buitenlandse werkkrachten draaien. Of dat regels toch nodig zijn om te waarborgen dat je eigen omgeving niet verloedert, zodat jij en je kinderen ook nog een toekomst hebben. Dat was dan allemaal wel zo, maar waarom laat de overheid niet alles zoals het is, zodat gewone mensen hun gang kunnen gaan zoals ze altijd hebben gedaan. Dat kan toch niet zomaar verkeerd zijn, vroeger was het ook goed. De moraal van deze twee verhalen: veel mensen hebben weerstand tegen veranderingen, tegen ambitieuze plannen en tegen complexe zaken. Doe maar gewoon, laat alles zoveel mogelijk bij het oude, en als het ingewikkeld wordt haken we af en vertrouwen we het niet.

Spierballentaal en het creëren van schijnzekerheden doen het goed op de korte termijn, zeker in tijden van turbulentie en onzekerheid. Ook al verliezen we de grip op duurzame maatschappelijke processen, op het klimaat of de koers en handelswijzen van multinationals, op de kwaliteit van samenleven, we blijven voorlopig stemmen op de populisten, want die zeggen gewoon waar het op staat, waar of niet? Maar voor de stabiliteit in bestuur en samenleven opteer ik meer voor bestuurders met ruggengraat die het lef hebben om de samenleving met de feiten te confronteren maar tevens een luisterend oor hebben voor de kwetsbaren. Zij verdienen het dat ze zich gezien en gehoord voelen en dat hun mening meetelt in moeilijke maatschappelijke keuzes. In deze combinatie zullen mensen minder geneigd zijn om achter populistische meningen en drogredenen aan te lopen. 

Om dat te bereiken moeten we Investeren in moderne vormen van voorbeeld gedrag, mensen helpen grip te krijgen op de eigen omgeving en weer waarderen van de dingen waar je zelf energie ingestoken hebt, bijvoorbeeld het opruimen van rommel uit een natuurgebied, een buurman die het moeilijk heeft een luisterend oor te bieden en orde in de dreigende chaos te bieden. Zo in het leven staan is veel waardevoller dan het kortetermijn-marktdenken en consumeren maar.