Hoe we de participatiesamenleving kunnen realiseren

De overheid moedigt haar burgers aan om verantwoordelijkheid te nemen. Prima, maar verander dan zelf ook van rol. Xandra Koster pleit voor de rollen van Robin Hood en Majoor Bosshardt.

In de troonrede lanceerde onze kersverse Koning het begrip “participatiesamenleving.” Dagen later nog waren mensen verontwaardigd. Hoe de overheid het toch in haar hoofd haalde om ouderen en gehandicapten een tegenprestatie te vragen voor zorg waar ze recht op hadden. De staatssecretaris haastte zich om uit te leggen dat hij het zo niet had bedoeld.

Hoewel het begrip slecht gekozen is, is de gedachte achter de participatiesamenleving zo gek nog niet. Mits er altijd ondersteuning blijft  voor hen die het niet alleen kunnen en de overheid zelf ook haar aandeel levert in deze omwenteling.

Zelfvertrouwen Het begrip wederkerigheid is niet nieuw. In diverse gemeenten wordt al lang zo gewerkt, naar volle tevredenheid van de betrokkenen. Zelf ben ik werkzaam als Trajectbegeleider in de geestelijke gezondheidszorg. Ik begeleid mensen met een psychiatrische stoornis richting (vrijwilligers)werk. Niet omdat ze een tegenprestatie moeten leveren van onze Koning, maar omdat het hen een doel geeft en zelfvertrouwen. Iedereen wil iemand zijn, iets betekenen. Zo ook mijn cliënten. Zo ook Bill.

Leidinggevende lijnen trekken Bill is net 50 geworden en wilde graag iets te doen hebben. Hij is al enkele jaren werkloos en gezien zijn leeftijd, psychiatrische problematiek en zijn gebrekkige CV, lukt het hem in deze jaren van groeiende werkeloosheid niet om een baan te vinden. Ik koppelde hem aan de vrijwilligerscoördinator van de plaatselijke voetbalvereniging. Elke woensdagochtend verschijnt hij op zijn werk en als iemand Bill vraagt wat hij daar doet zegt hij: “Ik ben leidinggevende lijnen trekken!” En daarbij glundert hij dan van oor tot oor. Bill participeert in de samenleving. Hij doet er toe.

Volwassen worden We zitten kniediep in de crisis en natuurlijk voelt iedereen dat in de portemonnee. Het is verleidelijk om dan bij ongeluk en tegenslag naar de overheid te kijken en een oplossing te verwachten. En eerlijk is eerlijk, we zijn ook gewend dat de overheid onze boontjes dopt. Daarom kan het geen kwaad dat de maatschappij eindelijk eens volwassen wordt.  Als de participatiesamenleving een plek is waar iedereen die daartoe in staat is zich primair zelf verantwoordelijk voelt voor het eigen leven en geluk, dan verlang ik naar die samenleving. Immers, zodra je volwassen bent mag je geld lenen, trouwen en naar de stembus. Dan mag verwacht worden dat je ook die verantwoordelijkheid neemt.

Daar moet echter wel wat tegenover staan. Het kan niet zo zijn dat de overheid zegt: “burger, redt u zichzelf maar, wij zijn even druk met het op orde brengen van de overheidsfinanciën.” Dus moet de overheid zich vanaf nu gedragen als Robin Hood en als Majoor Bosshardt.

Robin Hood Dat de zorg onbetaalbaar wordt en er tegelijkertijd absurde salarissen aan bestuurders van zorginstellingen worden betaald is niet te verdedigen. Dat de overheid banken overeind houdt die vervolgens bonussen uitdelen aan hun personeel is om razend van te worden. Tevens kan het niet zo zijn dat een steeds kleinere groep mensen het grootste deel van het geld bezit. Toch zijn de afgelopen decennia de inkomensverschillen toegenomen. De rijken worden rijker, de armen armer. Dat is voor niemand goed. De ontevredenheid neemt daardoor toe, evenals de criminaliteit. We zien het om ons heen. Het is de taak van de overheid om dit te stoppen. Er moet geld van de allerrijksten naar de allerarmsten. Alleen zo ontstaat een sterke, solidaire samenleving.

Majoor Bosshardt Vraag aan vrienden, kennissen of wildvreemden op straat wat hen het meest stoort aan (semi)overheidsinstellingen en je krijgt het ene tenenkrommende verhaal na het andere te horen. De kern van elk verhaal is dat deze instanties zich veel dienstbaarder zouden moeten opstellen. Procedures die oneindig veel tijd kosten, ambtenaren die mensen schofferen, star zijn of geen kennis van zaken hebben, onbegrijpelijke brieven, onbereikbare instanties en websites die geen informatie kunnen verschaffen. Dat kan anders. Stel (vrijwillige) gastheren en gastvrouwen aan in gemeentehuizen, vereenvoudig procedures, vereenvoudig officiële brieven of bel mensen voor je ze een brief stuurt dat je ze vanwege een overtreding op artikel zus en zo kort op hun uitkering. Maar bovenal, leef je in. Wees dienstbaar.

Gelijkwaardige partner Pas wanneer de overheid deze veranderingen weet te bewerkstelligen, mag ze ook van de samenleving vragen haar bijdrage te leveren. Wanneer je mensen als verantwoordelijke volwassenen benadert, als gelijkwaardige partner, dan mag je ook verwachten dat ze zelf verantwoordelijkheid nemen. Dan werken we allemaal samen in plaats van tegen. Dan is de participatiesamenleving gerealiseerd. En hoe we haar dan noemen, daar zal niemand zich dan nog druk over maken.