Hoe persoonlijke verbondenheid met Israël het zicht op de feiten belemmert

Ik wil het graag hebben over een vorm van belangenverstrengeling waar we zelden over spreken: niet materieel, maar existentieel. Een wezenlijk verschil tussen de bekende aandelen of lobby’s. Het gaat hier namelijk om een diepe persoonlijke geschiedenis die het politieke oordeelsvermogen vertroebelt.

Tijdens het recente GroenLinks-PvdA-congres lag er een motie op tafel: een tijdelijk wapenembargo tegen Israël. In het licht van de situatie in Gaza en de groeiende internationale kritiek op Israëlisch geweld, geen radicale maar een noodzakelijke oproep lijkt mij. Toch was er veel te doen rondom deze motie. Onder meer bij verschillende invloedrijke partijleden, waaronder oud-politici als Ad Melkert, Lodewijk Asscher, Job Cohen en Rob Oudkerk. Oudkerk, met een Joodse achtergrond, gaf aan zich “onveilig” te voelen binnen de partij en twijfelde openlijk aan zijn lidmaatschap.

Het is begrijpelijk dat zulke gevoelens voortkomen uit een diepe, collectieve wond. De Holocaust laat zijn sporen na, generatie op generatie. Die bagage is reëel. Het wordt echter problematisch wanneer die geschiedenis onze blik naar naar het hier en nu pertinent hindert. Het oordeelsvermogen, iets waar ik vanuit mijn professie als psychiater in opleiding mij regelmatig over moet ontfermen, raakt dan aangetast. 

Dat vind ik gevaarlijk. Want van invloedrijke stemmen mag worden verwacht dat zij hun oordeel kunnen aanpassen aan de steeds veranderende status quo. Wie dat vermogen verliest, komt terecht in een reflex van onvoorwaardelijke steun, in dit geval aan een regime dat zich schuldig maakt aan grove oorlogsmisdaden. Daarmee is al het kwaad wat door het Israëlische regime wordt gesticht gerechtvaardigd en dat beangstigt mij.

Zoals eerder benoemd kijk ik vanuit mijn vak regelmatig naar oordeelsvermogen en beslisvaardigheid. Wanneer iemand om wat voor reden niet in staat is om tot een redelijke afweging te komen, kunnen we medisch gezien spreken van een gestoord oordeelsvermogen. In sommige gevallen leidt dat ertoe dat iemand niet wilsbekwaam ter zake wordt geacht. 

Hoe ongemakkelijk ook, maak ik toch maar opnieuw de vergelijking. Wanneer persoonlijke geschiedenis zó zwaar weegt dat iemand structureel niet meer in staat is om de actuele feiten te wegen, morele grenzen te bewaken of zijn oordeel aan te passen aan nieuwe omstandigheden, dan rijst de vraag of diegene nog wel in staat is om een wilsbekwaam besluit te nemen over iets als steun aan een motie, of breder: over steun aan het beleid van de Israëlische regering. Waarschijnlijk niet. Dat is geen medisch oordeel, maar een politieke en morele constatering. Invloedrijke mensen van wie we wél verwachten dat ze hun verantwoordelijkheid kunnen dragen, maar die daartoe niet (meer) in staat blijken.

Het is als iemand die van een Duitse snelweg, zonder snelheidslimiet, Nederland binnenrijdt. In Duitsland gold een andere context, maar hier gelden nieuwe regels, nieuwe risico’s. Als je die overgang niet kunt maken, ben je niet geschikt om auto te rijden. Zo hoort het ook te zijn in de politiek: wie weigert zijn moreel kompas opnieuw af te stellen wanneer de feiten dat vragen, is niet in staat verantwoordelijkheid te dragen.

Hoopvol is dat er ook mensen met eenzelfde geschiedenis wél in staat waren de motie te steunen. Hun collectieve trauma wordt gebruikt als moreel anker tegen het rechtvaardigen van geweld. In mijn ogen wordt door hen vele malen congruenter gehandeld dan door degenen die vanuit oud zeer juist op koers zijn om nieuw zeer te creëren. 

Hoewel het hier ging om partijleden van GroenLinks-PvdA, geldt deze dynamiek breder. Ook in andere partijen, zien we hoe persoonlijke verbondenheid met Israël soms het zicht op de feiten belemmert. Ik wil benadrukken dat die blinde vlek dus niet partijgebonden is, maar des te gevaarlijker als het ook voorkomt bij mensen met directere invloed op landsbeleid zoals in de Tweede Kamer.

Onze geschiedenis doet er toe, het vormt wie we zijn als mens en dat mogen we best omarmen. Echter laten voorkomen dat onze wortels naar het verleden de blik naar de realiteit van nu blokkeren. Als we politici met zakelijke belangen uitsluiten van besluitvorming over bedrijven, waarom zouden we het wél normaal vinden dat persoonlijke geschiedenis of identificatie doorslaggevend is in oordelen over oorlog en vrede?