Hoe Nederland de moderne wereld uitvond

In een column in de Financial Times stelt de Britse auteur Simon Kuper dat het moderne leven wereldwijd veel te danken heeft aan Nederlanders. Hij woonde hier als tiener enige tijd in de jaren 70.

Kuper schrijft :

In mijn jeugd zagen de Nederlanders zichzelf als ‘gidsland’: een soort vooruitstrevend model dat achtergebleven landen konden volgen. Ik vond het destijds waanzinnig zelfingenomen maar nu zie ik dat ze gelijk hadden. De Nederlanders hebben veel van de wereld van 2013 uitgevonden: fietsen in de steden, legalisering van soft drugs en het homohuwelijk. Ik vermoed dat het volgende plan dat de wereld gaat veroveren wettelijk toegestane euthanasie zal zijn.

Kuper zegt het niet, maar de verworvenheden die hij noemt zijn stuk voor stuk afkomstig van en bevochten door de progressieve beweging en partijen, daarbij soms gesteund door liberale VVD’ers maar vaker tegengewerkt. Wist je bijvoorbeeld dat VVD-ideoloog en toenmalig partijleider Frits Bolkestein in 1996 tégen invoering van het homohuwelijk stemde? Joop zet de geschiedenis van de vier revolutionaire voorbeelden die Kuper noemt op een rij.

Fietsen in de steden Het nu wereldberoemde fietsbeleid van Nederland (fietspaden worden wel  Dutch lanes genoemd) is te danken aan een aantal actiegroepen die in de jaren zeventig werden opgericht, veelal door mensen uit de milieubeweging. Zo werd in 1974 in Amsterdam door ‘Amsterdam Autovrij’ de eerste protestdemonstratie op de fiets gehouden, inmiddels een wereldwijd fenomeen. Niet iedereen was – op z’n zachtst gezegd – blij met de actievoerende fietsers. Volgens de overlevering  vreesde een PvdA-wethouder dat al die fietsers de stad ‘een primitief uiterlijk’ gaven dat ‘investeerders zou afschrikken’.

Een bekend voorbeeld van de fietsactiegroepen is de ENWB, de Eerste Nederlandse Wielrijders Bond, in 1975 opgericht uit protest tegen de koers van de ANWB, die weliswaar ‘wielrijders’ in de naam had staan maar in de praktijk alleen voor het belang van automobilisten opkwam. De ANWB was not amused en spande in 1977 een proces aan waarop de fietsersbond haar naam veranderde in ENFB. Een andere cruciale actiegroep voor fietsveiligheid was ‘Stop de Kindermoord’. Tegenwoordig is het vooral GroenLinks die zich hard maakt voor fietsers.

Een Nederlands idee dat hier nooit is aangeslagen maar inmiddels in steden over de hele wereld een succes is, is het ‘witte fietsen plan’ dat in 1965 gelanceerd werd door de linkse Provo-beweging. Zij wilden fietsen gratis aan iedereen ter beschikking stellen. Het werd, behalve op de Hoge Veluwe, nooit gerealiseerd. In 1995 werd het in Kopenhagen in de praktijk gebracht, in 2007 in Parijs en nu in tientallen steden. De fietsen mogen een half uur gratis gebruikt worden.

Softdrugs Het begin van de legalisering van softdrugs vond plaats onder het kabinet Den Uyl, de meest linkse, of liever gezegd enige linkse, regering, die Nederland ooit heeft gekend. In 1976 werd de Opiumwet gewijzigd zodat er een onderscheid kwam tussen soft- en harddrugs en het bezit van kleine hoeveelheden softdrugs niet meer strafbaar was. Tegen de wetswijziging stemden een fors deel van de VVD-fractie, SGP, DS’70 (een rechtse afsplitsing van de PvdA), CHU (nu onderdeel CDA), Boerenpartij (populisten van de jaren ’70) en de orthodox-katholieke partij RKPN. De VVD diende ook nog een amendement in dat er geen reclame mocht worden gemaakt voor cannabis. Dat voorstel was vooral gericht tegen VARA-medewerker Koos Zwart die iedere zaterdagmiddag op de radio de marktprijzen voor de verschillende soorten softdrugs voorlas.

Homohuwelijk

Het homohuwelijk, of liever gezegd de openstelling van het huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht, werd in Nederland als eerste land ter wereld op 1 april 2001 mogelijk. De wet werd in 2000 doorgevoerd door Job Cohen, toen staatssecretaris van Justitie namens de PvdA. De eerste huwelijken werden ook door hem gesloten omdat hij in de tussenliggende maanden tot burgemeester van Amsterdam was benoemd.

De wet was het gevolg van een motie van PvdA en D66 uit 1996 waarin werd voorgesteld het verbod op het homohuwelijk op te heffen. Vóór die motie stemden destijds PvdA, D66, GroenLinks, SP, Senioren2000 en een deel van de VVD-fractie. Toenmalig VVD-leider Frits Bolkestein stemde tegen opheffing van het verbod. “Openstelling van het huwelijk voor homo’s zou in het buitenland niet begrepen worden en zou ons isoleren”, verklaarde hij na afloop van de stemming. De motie werd aangenomen met 81 stemmen voor en 60 tegen. Het CDA en de kleine christelijke partijen verzetten zich later nog fel tegen de invoering van het homohuwelijk.

Euthanasie

De strijd om euthanasie niet langer te vervolgen als moord begon in 1973 in het kleine Friese plaatsje Vinkega. Het echtpaar Sybrandy, beiden sociaal werker, richtte de Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie op nadat hun huisarts door justitie voor de rechter werd gesleept omdat zij haar terminaal zieke moeder een dodelijke injectie had toegediend. De actie nam een vogelvlucht toen Koos Postema in het VARA-programma Een Groot Uur U aandacht aan de kwestie besteedde. Het maatschappelijk debat barstte los en de scheidslijn liep daarbij tussen christelijke en seculiere partijen.

In de jaren ’80 diende D66 een voorstel in om euthanasie wettelijk mogelijk te maken. De VVD-fractie, onder leiding van Ed Nijpels, neigde in te stemmen maar werd teruggefloten door partijleider en vicepremier Hans Wiegel. Hij vreesde dat het zittende kabinet van CDA-VVD zou vallen over de kwestie. Later deed zich een soortgelijke situatie voor toen de PvdA met het CDA regeerde. De sociaal-democraten stemden met veel tegenzin in met een wetsvoorstel van CDA-minister Hirsch Ballin dat nog steeds grote beperkingen oplegde aan het toepassen van euthanasie.

Pas onder Paars werd, door minister Els Borst (D66), euthanasie wettelijk toegestaan. De wet werd in november 2000 aangenomen met steun van PvdA, VVD, D66 en GroenLinks. 

En nu?

Sinds de politieke revolte van 2001, waardoor het publieke debat een ruk naar rechts maakte, is het idee van Nederland gidsland verdampt en ronduit bespot. Dat heeft er toe geleid dat Nederland zijn leidende positie als land van vooruitgang heeft opgegeven. Kuper constateert dat aan het slot van zijn column : 

Ondanks dat ze de wereld van 2013 hebben geschapen zijn ze nu jammergenoeg niet bezig met het scheppen van de wereld van 2033. Ik vraag me af welk land de rol van briljant sociaal laboratorium voor de wereld heeft overgenomen.

cc-foto’s :  New York Bike sharing system / drpavloff  –  Amsterdam bike parking garage / Jared and Corin  – One Girl Smokes Pot While Her Friend Watches During an Outing in Cedar Woods near Leakey, Texas (1973) / Marc St Gil  – Een homohuwelijk in Amsterdam in de eerste maand nadat het huwelijk daar werd gelegaliseerd. (2001) / Jeffpw Wikimedia  – “I’ll Be Losing My Mind, Anyway.” / John