Hoe laten we jongeren hun toekomst redden?

Onderstaande tekst is uitgesproken als lezing voor mensen rond het Middelbaar Beroeps Onderwijs tijdens de conferentie van de stichting Counterphase overDialoog, Toekomstdenken en Actie, 4 oktober 2025, Thomas More Hogeschool Rotterdam

We hebben een Democratie voor de Toekomst nodig. Want er is nu geen democratie voor de toekomst. En dat moeten, willen en kunnen we veranderen. Als we niet de democratie weten te versterken, is er geen toekomst voor onze kinderen en kleinkinderen meer. Deze lezing gaat jullie helpen om de wereld te redden!

De feiten: De mensheid maakt het leven onmogelijk
Laten we beginnen bij de feiten. Het staat vast dat de mensheid het leven onmogelijk aan het maken is door de te grote uitstoot van broeikasgassen en andere vervuiling en door het afbreken van de biodiversiteit en vruchtbaarheid van de aarde.

Hoe kan het dat de feiten zo duidelijk zijn, en onze overheid vooral wegkijkt? Hoe zorgen we dat we samen strijden tegen uitsterving – en hoe bereiken we dat via een echte democratische manier?

Democratie is geen kijksport – de rol van jongeren is cruciaal
Stel, je geeft les over democratie aan MBO-studenten.

• Waarom zouden ze dat belangrijk moeten vinden?
• Hoe leg je uit dat hun stem ertoe doet?
• Hoe help je ze te ontdekken wat zij echt vinden?
• En hoe zorg je dat ze zelf voor hun toekomst gaan zorgen?

Want dat is eigenlijk de bedoeling van democratie. Democratie is het systeem dat voor ons zorgt. En dat ons daarbij de mogelijkheid geeft om mee te beslissen, om onze stem te laten horen, om samen onze toekomst vorm te geven. Een systeem dat niet alleen de wil van de meerderheid volgt, maar ook de belangen van minderheden en van toekomstige generaties beschermt.

Maar… het is niet eenvoudig om jongeren hierbij te betrekken. Want jongeren, vooral jongeren, staan onder veel druk.

Jongeren: Gevoelig voor de uitwassen van het kapitalisme
Jongeren zijn extra gevoelig voor de uitwassen van het kapitalisme. Het kapitalisme maakt mensen:

• Eenzaam
• Depressief
• Overwerkt
• Verslaafd

Verslaafd aan sociale media, games en aan consumptie. En gemanipuleerd via algoritmes en marketing.

En jongeren willen helemaal niet bezig zijn met democratie of politiek. Als ze er al over nadenken, gaan ze er over het algemeen vanuit dat de politiek het beste met ze voor heeft en goed voor ze zorgt.

Hoe betrekken we jongeren dan toch bij de democratie en bij het vormgeven van hun toekomstige leefwereld? Dat is hard nodig, want als zij niet voor zichzelf gaan zorgen, wie doet dat dan wel? Helaas … bijna niemand.

Waarom de democratie onvoldoende voor ons zorgt
Om wat meer duidelijkheid te krijgen over waarom het zo hard nodig is dat jongeren democratisch actief worden, is het goed om eerst te erkennen waarom de democratie onvoldoende voor ons zorgt, en al helemaal voor jongeren.

Het fundament van een gezonde democratie is rationeel, redelijk debat, geïnformeerde keuzes en gedeelde waarden.

Dit staat allemaal onder druk, ook in Nederland.

We zien:

• Te weinig redelijk debat in Den Haag (vaak over randzaken, niet over oorzaken)
• Wetsvoorstellen die niet gebaseerd zijn op feiten, maar op meningen
• Adviezen van instituten als de Raad van State of de Rekenkamer worden weggewuifd
• Het gesprek over gedeelde waarden is vervangen door stoere taal en het grotesk uitvergroten van ideologische verschillen

Hoe de democratie wordt ondermijnd
De democratische systemen worden ondermijnd door de problemen die juist door een gezond democratisch systeem voorkomen hadden moeten worden: desinformatie, polarisatie, de informatie-dominantie van grote technologiebedrijven en het falen van toezicht op bedrijven die vervuilen, klimaatverandering aanjagen of op andere manieren de gezondheid van mens en natuur schaden

En de democratische systemen worden ook ondermijnd omdat ze niet leveren, geen oplossingen bieden. Nog sterker: ze veroorzaken vaak meer ellende dan ze oplossen. Denk aan het toeslagenschandaal, aardbevingsschade, woningnood, stikstof, een hypernerveuze samenleving, falende jeugdzorg. Dit zijn maar enkele voorbeelden van door politici veroorzaakte ellende.

En een echte aanpak van de problemen wordt steeds uitgesteld of afgeschoven naar volgende kabinetten, naar Europa, naar volgende generaties.

Hoe komt dat?
De belangrijkste oorzaak van het slecht functioneren van de democratie is dat politieke partijen alle macht hebben. Zeker landelijk is dit een groot probleem.

Politieke partijen zijn uit op electorale winst en richten zich daarom vooral op de volgende verkiezingen (niet op de lange termijn), gebruiken marketingtechnieken (inspelen op primaire driften, mensen tegen elkaar opzetten), desinformatie en valse beloften, het zwartmaken van tegenstanders zwartmaken. Het politieke spel wordt steeds onfatsoenlijker en is steeds meer gericht op het partijbelang. Uiteindelijk vormen ze dan toch coalities met als resultaat onhaalbare doelen en slappe compromissen die vooral als nut hebben dat ze aan de eigen achterban nog als succes te verkopen zijn.

Bij politieke partijen gaat het dus te veel om het partijbelang. De laatste twee kabinetten zijn gevallen omdat dat electoraal goed leek uit te komen. De lange termijn en het algemene belang spelen een zeer ondergeschikte rol.

Van die fixatie op de korte termijn zijn vooral jongeren de dupe. Zij zullen de rekening moeten betalen. Het wrange is: als ze al gaan stemmen, stemmen ze vaak tegen hun eigen belangen. Want ze zijn verslaafd gemaakt aan de simpele propaganda op sociale media. Die sociale media lijken gemaakt voor populisten.

Populistische politieke partijen kunnen er veel beter van profiteren dan partijen die wel wat langer nadenken, de consequenties voor later zien en het algemeen belang voor ogen houden.

Maar er wordt niet alleen geen rekening gehouden met de belangen van jongeren. Er wordt überhaupt geen rekening gehouden met wat de mensen echt willen.

Politiek over ons, niet voor ons
Er wordt nu politiek bedreven over ons, maar niet met ons en zeker niet voor ons. We mogen wel af en toe stemmen, maar dat leidt niet tot wat veel mensen echt belangrijk vinden. En dat zijn rust, tijd voor je naasten, bestaanszekerheid, een gezonde en plezierige leefomgeving, voldoende natuur en een buurt waar je fijn met je buurtgenoten kan samenleven.

Dit verzin ik niet. Dit komt naar boven bij de honderden willekeurige mensen die we met de nationale luistercampagne en huiskamergesprekken spreken.

Meer rust en meer vrije tijd staan in geen enkel partijprogramma.

Partijpolitiek is vooral met het verwerven van macht bezig en houdt geen rekening met de belangen van jongeren en wat de mensen in het algemeen willen.

Hoe kunnen we dit veranderen?
Daarvoor moeten we tegenmacht organiseren, tegenmacht van onderaf – ook via het klaslokaal.

Democratie is het systeem dat ons de vrijheid zou moeten geven om mee te beslissen, onze stem te laten horen en samen onze toekomst vorm te geven.

Stel, jullie geven les over democratie. Aan jullie dan de belangrijke taak om nieuwe generaties in staat te stellen om mee te beslissen, hun stem te laten horen en hun toekomst veilig te stellen.

Hoe doe je dat? Hoe zorg je dat jongeren gaan bewegen?

Veranderen: MOETEN, KUNNEN, WILLEN, DURVEN

Dit gaat over het veranderen van de rol van politieke partijen in onze democratie. Veranderen heeft altijd te maken met:

• MOETEN (het besef dat de huidige situatie onhoudbaar is)
• KUNNEN (de vaardigheden om kritisch te denken en actie te ondernemen)
• WILLEN (gemotiveerd zijn om hun stem te laten horen)
• DURVEN (de moed hebben om op te staan voor wat ze belangrijk vinden)

Bespreek dit in de klas. Begin met het MOETEN, de noodzaak dat er echt iets in de politiek moet veranderen om een toekomst voor jongeren over te houden.

Het MOETEN, de noodzaak, zou voor mij iets zijn als dit:
We leven in een tijd waarin kKennis op grote schaal wordt gemanipuleerd en betwist.
De dreiging van oorlogsgeweld steeds dichterbij komt.
De biosfeer zo is aangetast dat al het leven wordt bedreigd.
Wereldwijd bestuurders steeds minder oog hebben voor mensenrechten

Ik herhaal dit in wat andere woorden:
Er is sprake van een grote verstoring in de informatievoorziening, veel mensen weten niet meer wat waar is, er is een overvloed aan desinformatie. Gevolg is een grote onverschilligheid over het nieuws, een ander gevolg is dat wetenschap en rechtspraak minder serieus worden genomen, wat vooral schadelijk is als onze volksvertegenwoordigers dat doen.

Er is sprake van een verschuiving van de wereldorde met vergaande militarisering en een groeiende kans op een atoomoorlog.

Door onze fossiele uitstoot zijn we omslagpunten aan het passeren waardoor ecosystemen als dominostenen gaan omvallen. Alleen al in deze zomer vielen in Europa door klimaatontwrichting meer dan 16.000 extra doden en was er 43 miljard Euro aan schade. Alleen al deze zomer.

En een andere bedreiging is de bestuurscrisis waardoor democratieën steeds minder effectief zijn en steeds rechtser en meer autoritair worden.

Dit soort elkaar versterkende ontwikkelingen wordt wel de polycrisis genoemd. Wetenschappers zijn het erover eens dat die polycrisis gaat leiden tot natuurlijke, economische en maatschappelijke ineenstorting en uiteindelijk tot een grotendeels onleefbare aarde.

Het pad daar naartoe zal gepaard gaan met steeds meer ellende.

Dat MOETEN en WILLEN we natuurlijk voorkomen. En het goede nieuws is dat we dat makkelijk KUNNEN. Alleen vereist dat wel grote veranderingen op politie, sociaal en economisch gebied.

Politiek omdat we regelgeving nodig hebben die duurzaamheid en vrede stimuleert en ons sociale gedrag verandert en ervoor zorgt dat we weer handelen vanuit de kennis dat we onderling en met de natuur zijn verbonden. Het gevolg zal zijn dat we onze economie gaan hervormen met als eerste doel: Om die weer binnen de planetaire grenzen te brengen.

En het mooie is: Als we deze transities maken, levert dat een meer gezonde, rechtvaardige, ontspannen en duurzame wereld op. Precies wat jongeren nodig hebben en wat bijna iedereen wil.

Waarom gebeurt dit dan niet?
Omdat degenen die het meest profiteren van het huidige systeem het niet WILLEN. Want het vasthouden aan de huidige situatie biedt ook voordelen voor de ultrarijken, hun bedrijven, de regerende politiek en de bestuurlijke kleilaag. Zij willen geen verandering. En sluiten – uit onvermogen, egocentrisme of kwaadwillendheid – hun ogen voor de noodzaak.

Veranderen is natuurlijk altijd lastig en leidt tot moeilijk gedoe, zoalshet nadenken over de complexiteit van systeemverandering, waarbij de kosten altijd voor de baat uit gaan. Lange termijn voordelen zijn moeilijker om te zetten naar electoraal gewin dan gesus dat we in een gaaf landje leven en dat we lekker door kunnen gaan met zorgeloos consumeren. Daarom DURVEN onze bestuurders het niet om te kiezen voor de lange termijn, ook al weten ze vaak diep van binnen dat het moet, dat ze het zouden moeten willen en dat het kan. Dat weten ze als ze echt nadenken over de toekomst van hun eigen kinderen. 

Het falen van de politiek
Het is zeer bijzonder dat we dagelijks het falen van de politiek zien en dat daar zo weinig aandacht voor is. Is dat omdat het ingaat tegen diepe overtuigingen? Zoals dat we leiders kunnen kiezen die verstandig en rechtvaardig zijn en het beste met ons voor hebben. Of dat we leiders kunnen kiezen die ons beschermen tegen een te hoge prestatiedruk, tegen luchtvervuiling, geluidsoverlast, of de gevolgen van klimaatverandering. Dat is helaas niet zo. Die ‘leiders’ zijn vooral bezig om met marketingtechnieken macht te krijgen en mensen die die macht bedreigen dwars te zitten, wat leidt tot een groeiend populisme, een negatieve spiraal. En ze zijn voor een groot deel bezig om de gevestigde belangen te dienen waar ze na hun politieke carrière afhankelijk van worden.

Daarom moet de macht terug naar de samenleving. Zodat er zonder electorale belangen of door bedrijven gekochte invloed, beleid tot stand komt dat wel rekening houdt met jongeren, met de wetenschap en met de wijsheid van de minderheid.

Maar onze politici komen er nog mee weg, ze worden steeds populistischer waardoor de bestuurlijke kwaliteit afneemt, dus blijven we doormodderen wat de problemen groter maakt. Het is ook een negatieve spiraal dat steeds minder capabele mensen mee willen doen aan het Haagse gedoe. 

De kans dat dit slecht afloopt is supergroot.

Verstoringen door klimaatverandering, binnenlands geweld, buitenlandse inmenging, instortende economieën, tekorten aan voedsel en water, haperende zorgsystemen, pandemieën. De kans dat de samenleving instort groeit met de dag. Misschien al binnen 10 jaar, misschien pas over 30 jaar? Hoe bereiden we ons daarop voor? 

Meer luisteren, meer samenwerken
Hoe kunnen we jongeren leren om dan toch samen te werken, ook als de systemen om hen heen falen? Overigens: dan leren ze vaardigheden die ook zeer nuttig zijn als het niet verder uit de hand loopt. Geldt ook voor klimaatmaatregelen: Stel dat het niet nodig was en dat we dan blijven zitten met een groene, gezonde en lieve wereld. Hoe erg zou dat zijn?

Om jongeren te leren hoe ze een betere wereld kunnen maken, moeten we inzetten op wat ons als mensen uniek maakt. We kunnen ons allemaal inleven in de wensen en angsten van anderen. We kunnen vooruitkijken en liefde voelen voor anderen, dichtbij en ver weg. We kunnen zelfs liefde voelen voor dieren. We worden geboren vol verwondering, zonder vooroordelen, vol liefde en sociaal.

En we kunnen luisteren. We hebben niet voor niets twee oren en maar één mond. We kunnen van elkaar leren door te luisteren. En omdat dit in ons allemaal zit, kunnen we er gewoon mee beginnen. Met elkaar.

Wat is voor jou het goede leven? Hoe kan je zorgen dat dit wordt bereikt? Waar maak je je zorgen over? Wat zou je het liefst anders zien om zorgen weg te nemen?

Dit zijn voorbeelden van vragen die we stellen met onze luisteracties om actief burgerschap te versterken.

Maar naast acties van onderop, moet er ook een maatschappelijk debat worden aangezwengeld over de noodzaak om de democratie weer gezond te maken. En grootschalig protest. Want de tijd dringt.

Radicale democratie
Duidelijk is dat onze democratie niet goed op kan tegen de uitdagingen van nu. Oorzaak is dat het partijpolitieke democratische systeem vooral gericht is op machtsverwerving, waarbij opiniepeilingen en gevestigde belangen leidend zijn. Politieke besluitvorming staat te los van de wetenschap en van de behoeften en ervaringen van mens en natuur.

De partijpolitieke democratie is onderdeel geworden van het probleem. Het staat goede oplossingen in de weg.

Dus wat moeten we doen, wat kunnen we doen?

We zijn Democratie voor de Toekomst gestart met als eerste doel om te zorgen dat er tijdens de formatie een maatschappelijk debat op gang komt over het falen van het huidige politieke systeem.

Ons motto is: Als we de democratie niet fixen, kunnen we ook geen grote problemen fixen!

Wat we met Democratie voor de Toekomst willen, is dat grote vraagstukken niet meer met handjeklap, wensdenken en vanuit partijbelangen in een coalitieakkoord worden vastgelegd. Maar dat de samenleving een beslissende stem heeft. Zodat de waarden en verlangens van mensen centraal staan, en waarin we samen bespreken hoe we die het beste kunnen realiseren. Dat moet leiden tot échte besluitvorming.

Dat betekent dat in een coalitieakkoord de oplossingen voor de grote problemen bij de samenleving worden gelegd, bij burgerberaden. Burgerberaden hebben namelijk bewezen dat ze wel in staat zijn om tot rechtvaardige, haalbare en toereikende oplossingen te komen. Rechtvaardig ook voor jongeren en toekomstige generaties.

Wat kunnen jullie doen?
Hoe kunnen jullie, als leraren en als mensen, bijdragen aan een democratie die werkt voor jongeren en werkt voor de toekomst? Dat begint met bewustwording dat het anders moet.

Bespreek dit daarom, binnen en buiten de klas. Vraag mensen: Denk je dat de grote problemen door een volgende regering wel opgelost gaan worden?
Waar zou een burgerberaad, referendum of peiling aan moeten voldoen om tot rechtvaardige, haalbare en toereikende voorstellen te komen?

We moeten dit met zijn allen doen. Het is belangrijk om jongeren actief in het democratisch proces te krijgen, om ze te laten zien dat hun stem ertoe doet en dat het anders moet en kan. Laat ze daarover praten met hun ouders, dan sijpelt het door in de hele samenleving. MOETEN, WILLEN, KUNNEN, DURVEN.

Mensen, we moeten echt iets doen voor het te laat is!

Ik geloof er zelf in dat we daarbij best woede en verontwaardiging mogen opwekken om mensen te mobiliseren om in actie te komen (en geweldloos te blijven). Zeker jongeren zouden woedend moeten zijn over hoe hun toekomst wordt verpest. Zorg dat ze in actie komen. Kom zelf in actie!

We hebben allemaal bijgedragen aan de afschuwelijke situatie waarin we komen. Maar de echte schuld zit bij degenen die de macht hebben om het systeem te veranderen en dat niet doen terwijl dat nodig is.

Dus wat kunnen jullie morgen in de klas doen? Vraag: ‘Hoe zou jij de democratie veranderen als je de baas was?’ Laat studenten nadenken over waarom dat nodig is, laat ze nadenken over hun eigen toekomst - en hoe ze daar invloed op kunnen uitoefenen.

En sluit je aan bij Democratie voor de Toekomst, om samen te werken aan een betere democratie. Kijk op de website en sluit je aan, kom naar een introductie, steun ons, praat over ons. Help ons en laat horen dat de democratie moet worden veranderd en versterkt.

Democratie is geen kijksport, het is iets wat we samen doen – en dat kan nu beginnen.

Jongeren willen echt meedoen, jullie kunnen ze leren hoe.

Ik wens dat jullie hiermee aan de slag kunnen. Zet hem op!