Hoe Joseph Luns ons allemaal speculant maakte
Was de levering van energie nog maar een nutsvoorziening in plaats van een casino.
Het was een boeiende terugblik in de krant op het leven van Joseph Luns en hoe hij als minister van Buitenlandse Zaken en later Secretaris Generaal van de Navo seks, corruptie en wapenhandel coördineerde vanuit z’n gepantserde Rolls Royce. Wat onbelicht bleef was, hoe we allemaal nog deze winter de gevolgen van zijn machinaties aan den lijve ondervinden.
Lange tijd was Gronings aardgas het roesmiddel dat ons voorzag van onmetelijke welvaart en een geluksgevoel dat geen einde leek te kennen. Terwijl een land als Noorwegen 1.111 miljard (o.a) uit aardgasinkomsten reserveerde in het belang van de Noorse bevolking, verjubelden opeenvolgende Nederlandse kabinetten onze Gronings bodemschatten in een duizelingwekkende opheffingsuitverkoop. De opbrengst daarvan werd besteed aan een zeer vluchtige welvaartsbeleving met het optimisme van een eendagsvlieg die niet over morgen hoeft na te denken.
Nederland was lange tijd het oliemannetje van de Russische invasie in Oekraïne. Meer dan tien miljard werd er inmiddels geïnvesteerd in de gasrotronde die Nederland het gasknooppunt van Noordwest-Europa moest maken, goeddeels gebaseerd op de handel in Russisch gas, het opslaan daarvan en het vervolgens weer herverdelen. Toenmalig minister Henk Kamp zei in 2015 dat hij zich geen zorgen maakte over mogelijke geopolitieke afhankelijkheid: “de Russen hebben altijd geleverd en zullen dat ook blijven doen.”
Inmiddels is het tij gekeerd. Sinds de invasie van de Russen in Oekraïne zijn er strenge handelssancties tegen Rusland, maar bleef de handel in fossiele brandstoffen zoals olie en aardgas lange tijd uitgezonderd. Kennelijk was onze verontwaardiging over de inval niet zo groot dat we zouden willen afzien van ons voornaamste roesmiddel.
De gascrisis van nu begon echter bij Joseph Luns. Kleine afnemers in Nederland betaalden in 1962 een marktprijs van 35 cent per m3. De NAM, ofwel Shell en Esso, verkocht het echter vele malen goedkoper aan het buitenland. In juni 1967 besloot de ministerraad op instigatie van Joseph Luns 'in het diepste geheim' om aardgas te leveren aan NAVO-bondgenoot Italië, omdat het land anders voor aardgas uit de Sovjet-Unie zou kunnen kiezen. Ten koste van alles moest afhankelijkheid van de Russen vermeden worden.
Uit de notulen van de ministerraad: 'Minister Luns deelt vervolgens mede dat hem bij het bezoek aan Rome van Italiaanse zijde is gevraagd of de NAM wat soepeler kan zijn met betrekking tot de aardgaslevering aan Italië'. Minister Andreotti had gezegd ’dat het Nederlandse aardgas voor Italië te duur is, waardoor Italië genoodzaakt is aardgas te betrekken uit de Sovjet-Unie’. Vervolgens liet Luns namens het kabinet-De Jong de NAM rond kostprijs leveren aan Italië, twee cent per m3. Via langlopende contracten wat een onvoorstelbare uitverkoop van Nederlandse bodemschatten impliceerde, wat een aderlating voor de Nederlandse schatkist van ruim 100 miljard euro betekende.
En nog steeds leveren we veel van het Nederlandse aardgas aan Duitsland en België die het doorleveren aan hun bevolking voor de helft van het bedrag dat Nederlandse huishoudens betalen (of inmiddels niet meer kunnen betalen).
En Nederland is zelf overgeleverd aan de willekeur van de Russen. Er ligt inmiddels een noodplan klaar, het Bescherm- en Herstelplan. Schakel gas-intensieve industrietakken, zoals de sierteelt, af en zet versneld in op energiebesparing en duurzame bronnen zodat de geldstroom naar Moskou ook voor langere termijn kan opdrogen. Rusland wil de gastoevoer naar de EU hervatten, Shell waarschuwt dat de volgende winter nog weleens veel killer zou kunnen worden dan de huidige qua gasvoorziening.
De beste manier om dat te voorkomen is het opzeggen van lopende uitverkoopcontracten van gas, zoals die ontsproten zijn uit het brein van politici als Joseph Luns. Nu moeten consumenten allemaal ongewild kiezen voor vaste of flexibele contracten voor hun energiecontracten, in totale onwetendheid over het toekomstig prijsverloop en de grillen van de vrije markt waaraan ze inmiddels zijn overgeleverd. Het prijsplafond van de overheid kan niet eeuwig in stand blijven. Was de levering van energie nog maar een nutsvoorziening in plaats van een casino. De overmachtsituatie vraagt om drastische maatregelen. Stop de uitverkoop van Nederlands gas, red de levering van energie van de 'vrije markt' en versnel de energietransitie!
Praat mee
Reacties (21)
"Terwijl een land als Noorwegen 1.111 miljard (o.a) uit aardgasinkomsten reserveerde in het belang van de Noorse bevolking, verjubelden opeenvolgende Nederlandse kabinetten onze Gronings bodemschatten in een duizelingwekkende opheffingsuitverkoop." Ah ja, de Hollandse ziekte: "De "Dutch Disease" zou, aldus The Economist, betekenen dat de aardgasbaten werden gebruikt voor consumptieve en socialistische politieke doeleinden." https://nl.wikipedia.org/wiki/Hollandse_ziekte_(economie) Wij verkwanselden de opbrengst van ons gas terwijl de verstandige Noren het in een fonds stopten. Ik heb altijd afgevraagd of dat plaatje wel helemaal correct is, want het is niet alsof ze in Noorwegen geen verzorgingsstaat hebben. Misschien meer gas op een kleinere bevolking ofzo, waardoor ze het allebei konden doen.
Noorwegen had dan ook geen Luns om de opdracht tot het leveren van ultra-goedkoop gas aan Italië uit te voeren.
Labou, Andere politiek kan ook een factor zijn inderdaad. Veel variabelen.
Als de nood aan de man komt, is er altijd nog het Groningse gas, dat kan worden ingezet. Dat levert zoveel geld op, dat de Groningers royaal gecompenseerd kunnen worden. Het is zonde dat de aardgasbaten voor een groot deel besteed zijn aan een op termijn onhoudbare verzorgingsstaat. De Noren hebben het inderdaad veel beter en slimmer aangepakt.
Ooit hoorde ik, op een Nederlandse televisiezender, de in mijn beleving hooghartig overkomende heer Luns als antwoord op diens vraag tegen een interviewer zeggen. 'Geef míj maar een zak patat'. ...Opeens was het een méns. Maar verder had ik voor dit artikel 'geen actieve herinnering' aan deze opvallend lange geaffecteerd pratende KVP prominent. De vrije markt is een door mensen bedacht systeem. Met welk doel? En 'die markt' blijkt vol talentvolle zakenmensen te zitten die, petje af, ijverig hun dromen najagende, kans(en) zien om rijk te worden. ...Maar als ze dat écht zijn geworden willen ze doorgaans nog méér status, macht, en materiële rijkdom bemachtigen. Sommige miljonairs schoppen het zelfs tot miljardair. Maar met hun macht-, status-, en geldverslaving onttrekken ze steeds meer koopkracht uit de rest van de samenleving. ...Tót de massale armoede en de systematische overbelasting van de onder hen geplaatsten, door gebrek aan koopkracht, hun verdienmodel laat instorten. ...De barsten van dit systeem zijn inmiddels duidelijk zichtbaar. Opvallend hierbij zijn hun uitgaven aan goede doelen. Ze hadden óók met een heel wat bescheidener inkomen genoegen kunnen nemen. ...Zit de samenleving wel te wachten op superrijke weldoeners die vanwege hun machtspositie, met hun gelobby, invloed bij de politiek kunnen kopen? Zouden we dan niet beter tot een heel wat eerlijker verdeling kunnen besluiten van wat we met z'n allen op de werkvloer weten te presteren?
"Opvallend hierbij zijn hun uitgaven aan goede doelen. Ze hadden óók met een heel wat bescheidener inkomen genoegen kunnen nemen. ...Zit de samenleving wel te wachten op superrijke weldoeners die vanwege hun machtspositie, met hun gelobby, invloed bij de politiek kunnen kopen? " Het is een goede zaak dat rijke mensen een deel van hun vermogen aanwenden voor goede doelen. Zij zullen dat veel efficiënter doen dan een ambtelijke organisatie die per definitie inefficiënt is.
"Het is een goede zaak dat rijke mensen een deel van hun vermogen aanwenden voor goede doelen. Zij zullen dat veel efficiënter doen dan een ambtelijke organisatie die per definitie inefficiënt is." Heb je daar een bron bij, mening, of slik je gewoon braaf door wat U aangaande (de inmiddels keer op keer ontkrachtte) trickle-down hypothese in je mond is, uhm, getrickled. De superrijken dragen meestal precies genoeg bij aan goede doelen om een goede reputatie te kopen, en dat is meestal dus niet zo veel. Ze gebruiken hun geld liever om politieke macht te kopen, zodat ze ten koste van alles en iedereen nog wanstaltiger rijk kunnen worden. Leuk weetje: de allereerste versie van trickle down, beweerde dat als je het paard (=de superrijken) alle haver gaf, de paardenstront genoeg onverteerde haver zou bevatten om de mussen (=het klootjesvolk) te voeden. Die analogie viel niet zo goed trouwens, de superrijken hebben vaak niet echt veel contact (meer) met de werkelijkheid, maar het was wel leuk om te horen hoe de superrijken U, en mij, zien. Het is trouwens een goede analogie hoe trickle down echt werkt, de rijken krijgen alles en worden vadsig, en wij kunnen, zoals de Amerikanen zo treffend uitdrukken, stront eten en afsterven.
En nadat Italië dat goedkope aardgas kreeg, steunde Italië de kandidaat Luns toen hij bij de Navo secretaris-generaal wilde worden.
Ik snap het verhaal niet helemaal, je zou willen dat de energievoorziening nog in handen van de overheid was, maar ook een heel verhaal over wat de overheid allemaal fout heeft gedaan. Het was geen beslissing van de markt om in tegenstelling tot Noorwegen al het geld in de sociale zekerheid te stoppen.
Helemaal juist opgemerkt. Maar het is de Noorse overheid geweest die nu juist wel dat spaarpotje heeft opgebouwd. Dus aan het fenomeen overheid an sich kan het niet liggen. Wel aan de mensen die de overheid bevolken. En laat dat nu juist sociaal economisch rechts geweest zijn in Nederland de meeste jaren. In Noorwegen daarentegen zijn de sociaal democraten het meest aan de macht geweest de afgelopen 70 jaar. Dat maakt het verschil.
@Eupiet, volgens mij zaten bij de start van de gaswinning, toen deze beslissingen gemaakt werden, ook de sociaal democraten in de regering. Verder vind ik de vergelijking met Noorwegen altijd moeilijk. Noorwegen heeft veel minder inwoners, andere natuurlijke bronnen, en veel meer inkomsten uit olie en gas, vorig jaar alleen al 131 miljard, da's al een kwart van wat Nederland in 70 jaar uit de grond heeft gehaald.
@Sunhine. Inderdaad was er toen een kabinet met Drees. Toen werd het gevonden en de eerste huizen op gas aangesloten. Maar het grote verbrassen is onder Luns begonnen. Natuurlijk kan je wel een vergelijk met Noorwegen maken. Die sociaal democraten hebben het verstandig beheerd en rechts bij ons heeft het voor een habbekrats aan het buitenland verpatst.
@EUpiet Laat nou net Noorwegen het land zijn dat geen lid is van de Europese Unie. Dan kun je het voor jezelf goed voor elkaar hebben, maar is het bij de huidige energiecrisis bijzonder dat je, ondanks de grote sociaaldemocratische geschiedenis, de solidariteitsgedachte even kunt 'vergeten.'
@ Poeh Poeh, waar heb je het over? Zowel Noorwegen als Nederland zijn ver voor de EU begonnen met gaswinning. Nederland overigens na Drees want eerst werd er olie gevonden door de NAM. Noorwegen heeft andere keuzes gemaakt en heeft daar nu profijt van. Wat moeten ze dan doen? Lid van de EU worden en het geld aan de EU doneren? Kortom verduidelijk jezelf eens.
Nou er zijn nog wel wat meer oliemannetjes geweest die in de jaren 90 zo nodig de hele energiesector aan de vrije markt moesten toevertrouwen met als gevolg dat er giga winsten worden gemaakt die linea recta naar het buitenland verdwijnen. Een mea culpa hebben we nog niet mogen vernemen uit die hoek ook al zitten er nu veel mensen in de kou en is het druk in de ziekenhuizen omdat er onderkoelde oude mensen opgenomen worden. (ja het is ook druk door de griep) Nee, Nederland heeft zich zelfs met hand en tand verzet tegen een prijsplafond in de EU want dat zou maar marktverstorend werken. En het eigen prijsplafond rammelt aan alle kanten en is vooral voordelig voor: de energieleveranciers die uit de belastingpot gecompenseerd worden vanwege gederfde inkomsten. En laten die nu juist zo duur ingekocht hebben de arme stakkers. Maar er zullen natuurlijk in de diverse dagbladen nog altijd felle verdedigers te vinden zijn over de manier hoe in Nederland de energiemarkt geregeld is. Bijna wekelijks is er wel weer een hoogleraar of een ander zeer geleerd persoon die er de loftrompet over afsteekt. Want ook nutsbedrijven zijn afhankelijk van de marktprijzen. ( dat is de argumentatie) Kortom, ik ben het eens met het artikel maar het zal nog wel een jaar of 30 duren voordat de generatie marktverdwaasden uit de jaren 90, die nu nog steeds veel beleid bepalen, gezellig samen in het niet meer bestaande verzorgingstehuis een potje Bingo aan het spelen is.
Het was niet verstandig om de energiebedrijven te privatiseren. Dat zou teruggedraaid moeten worden. Dat betekent wel dat de overheid de investeringen moet doen, die nu door de energiebedrijven worden gedaan, zoals windparken en zonneweides. Dat geld moet dan door de belastingbetaler worden opgebracht.
Ter aanvulling: Eneco Oxxio in handen van een Japanse multinational (Mitsubishi) Essent in handen van een grote speler in Duitsland Vattenfall grotendeels Zweeds staatsbedrijf. Dat zijn de grootste drie. Die maken giga winsten die allemaal de grens overgaan. En alle drie staan ze bekend om slechte service en hoge prijzen. Waar in vredesnaam zijn we mee bezig geweest? Wie heeft dit kunnen bedenken?
@EenMening. Die energiebedrijven doen dat alleen maar omdat daar een enorm verdienmodel in zit. Dat kunnen we beter zelf in onze zak steken. Overigens worden er veel van die windparken en zonnepaneelweides gebruikt voor giga datacenters van grote techbedrijven waar 10 man werken en die de opgewekte energie weer veel goedkoper kunnen afnemen dan Nederlandse huishoudens.
"Dat betekent wel dat de overheid de investeringen moet doen, die nu door de energiebedrijven worden gedaan, zoals windparken en zonneweides. Dat geld moet dan door de belastingbetaler worden opgebracht. " Deels gebeurt dat nu toch al, alleen noemen we dat nu subsidie.
Goed stuk, in principe helemaal eens. Ik vraag mij alleen af of dat zomaar kan, eenzijdig lopende contracten opzeggen. Zitten daar geen boeteclasules aan vast? En gezien het gaat om contracten met andere EU leden zullen er neem ik aan ook politieke consequenties zijn als we dat doen.
Dat ligt aan de andere partij in het contract. Gewone gebruikers kun je zo wel aanpakken, afnemers met veel macht en geld kunnen juridische procedures beginnen en dus ben je daar voorzichtig mee.