Hoe je het vrije debat kunt smoren

Met het vriendengesprek tussen Francisco van Jole en Paul de Leeuw in de madiwodovrijdagshow van vrijdag 25 september heeft de affaire rond Adriaan Soeterbroek zijn scherpte verloren, al is zijn beruchte cartoon vanwege de bedreigingen nog steeds niet teruggeplaatst. Ze stonden in een brief en de politie oordeelde dat je die maar beter serieus kon nemen.

Ook Wilders strafte niet uitsluitend Joop voor het plaatsen van de cartoon, maar juist anderen, in zijn geval Pauw en Witteman door zich te onttrekken aan hun verkiezingsdebat.

Wij herinneren ons allemaal dat onderwijzers met ordeproblemen wel eens de hele klas na lieten blijven om het wangedrag van anderen, maar dit gaat verder. Dit is de taktiek van sergeant Hartman in Stanley Kubricks prachtige film Full Metal Jacket. Deze kondigt in een beroemde scene aan dat rekruut Pyle zelf niet langer voor misstappen en fouten zal worden bestraft, maar zijn kameraden in het peloton we.

Het is een heel effectieve aanpak, want darmee leg je een heel zware psychologische druk op je slachtoffer. Diens eerst reactie is pal staan, maar nu doen zich allerlei morele dilemma’s voor. Bovendien is de kans groot dat de bedreigde omgeving maatregelen neemt. Dan hoef je dat als chanteur en bedreiger zelf niet meer te doen.

“Het zijn heel verwarrende tijden. Wat mag je doen? Wat mag je schrijven?” vroeg Paul de Leeuw zich in het gesprek met Francisco van Jole af. In het Egyptee van Mubarak en het Libië van Khadaffi is het antwoord op deze vraag duidelijk. De overheid stelt de grenzen. In Nederland is dat niet het geval. Daar komt die begrenzing regelmatig uit de de samenleving zelf. Fanatieke groepen en personen dreigen met consequenties – gewelddadig of niet, zoals in het geval van onze Geert – als ze iets zien, lezen of horen wat tegen hun eigen overtuigingen ingaat. Het zijn de fanatiekelingen van elk slag die de vrijheid van meningsuiting aan banden proberen te leggen, niet de overheid. (Die houd je op steeds meer manieren in de gaten, maar dat is ook weer een ánder verhaal). Ze discussiëren niet langer, ze brengen hun tegenstanders met de methode van Sergeant Hartman tot zwijgen. Zo smoren zij het vrije debat. Als dit schering en inslag wordt, dan gaan wij in Nederland grauwe tijden tegemoet.