Hoe de Russen de Amerikaanse verkiezingen kaapten

De enorme hoeveelheid nepnieuws tijdens de Amerikaanse verkiezingscampagnes is afkomstig van een zeer verfijnde Russische propaganda-actie. Het doel: zoveel mogelijk valse informatie over Hillary Clinton verspreiden om haar te beschadigen en Donald Trump in het zadel helpen. Dat zeggen onafhankelijke onderzoekers die de propagandastroom hebben onderzocht.

Rusland beschikt over een geolied propaganda-apparaat: duizenden botnets (netwerken van computers besmet met schadelijke software), complete teams van betaalde internettrollen en een enorme hoeveelheid websites en sociale media-accounts die massaal valse berichtgeving van uiterst rechtse websites kopieerden en verspreidden. Berichten die bol stonden over hoe Clinton een crimineel zou zijn met grootse plannen het land over te dragen aan een soort illuminati van bankiers, terwijl ze tegelijkertijd ook nog eens ernstige gezondheidsklachten probeerde te verbergen voor het publiek. Ook zou het vooruitzicht van Clinton in het Witte Huis Amerika op voet van een nucleaire oorlog met de Russen brengen.

Propaganda Al die berichten, en de oorsprong ervan, zijn onder de loep genomen door twee teams van onafhankelijke onderzoekers. Zij ontdekten dat vanuit Rusland gebruik gemaakt werd van Amerikaanse technologieplatforms om zo op een uiterst kwetsbaar moment de Amerikaanse democratie te ondermijnen: juist wanneer een populistische kandidaat breed gedeelde onderbuikgevoelens jegens het Witte Huis omarmt en uitdraagt.

Dat de Russische propagandamachine invloed heeft gehad op de campagnes staat volgens de onderzoekers als een paal boven water. In hoeverre die invloed ook beslissend is geweest voor de overwinning van Donald Trump is moeilijker aan te tonen. Wel zeker is dat de gecoördineerde acties een stevige dosis wantrouwen ten opzichte van de Amerikaanse democratie hebben gevoed. Acties die onder meer het hacken van overheidsbeambten inhielden en het lekken van een stortvloed aan gestolen e-mails die voor een flinke deuk in het imago van Hillary Clinton zorgden.

Die werkwijze is verre van nieuw, zegt Clint Watts die zich als onderzoeker verbonden aan het Foreign Policy Research Institute sinds 2014 bezighoudt met het volgen van Russische propaganda. ‘Het ondermijnen van het vertrouwen in de Amerikaanse overheid was de standaard tactiek tijdens de Koude Oorlog. Het verschil is dat het erg lastig was voor de opkomst van sociale media.’

De resultaten van het onderzoek van Watts en mede-onderzoekers Andrew Weisburd en J.M. Berger, werden eerder deze maand gepubliceerd op War on the Rocks, een website over nationale veiligheid. De titel van het rapport: ‘ Trollen voor Trump; hoe Rusland onze democratie probeert te vernietigen ’. De andere groep onderzoekers, werkend onder de naam PropOrNot, allen met een achtergrond in buitenlandse betrekkingen, defensie of technologie, zullen vrijdag met de resultaten van hun onderzoek naar buiten komen. Resultaten die sterk overeenkomen met die van de groep van Watts.

Methode Om tot hun resultaten te komen, gebruikten de onderzoekers analyseprogramma’s om de oorsprong van berichten op sociale media, zoals bijvoorbeeld Twitter, te herleiden. Ook werden broncodes van websites grondig onder de loep genomen, waarna kon worden vastgesteld dat veel van hen van dezelfde persoon of personen afkomstig waren. Ook de formulering van berichten werd geanalyseerd, wat wederom bevestigde dat het gros van de berichten slechts een select aantal bronnen had. In sommige gevallen ging een immense stroom van valse berichten zelfs maar terug naar één afzender. Ook door de Russische staat gefinancierde websites als Russia Today en Sputnik speelden een grote rol. Soms door het zelf fabriceren van “nieuws”, andere keren door al circulerend nepnieuws uit te vergoten en te verspreiden.

Het rapport van PropOrNot, ingezien door The Washington Post, vermeldt meer dan tweehonderd websites die bewust Russische propaganda verspreidden tijdens de verkiezingscampagnes. Websites die gezamenlijk goed waren voor 1,5 miljoen Amerikaanse lezers. Maar dat is peanuts vergeleken bij het bereik op sociale media: volgens PropOrNot zijn dezelfde gefabriceerde verhalen op Facebook meer dan 213 miljoen keer bekeken.

Useful idiots Niet iedereen die actief bijdroeg aan het verspreiden van het nepnieuws maakt deel uit van het propagandanetwerk, ontdekten beide onderzoeksteams. Hoewel een deel van hen inderdaad betaald werd, werd een aanzienlijke hoeveelheid van de informatie verspreid door zogenaamde useful idiots, een term met zijn oorsprong in de Koude Oorlog, bedoeld voor mensen die zonder het te weten worden ingezet om desinformatie te verspreiden. Zo werden veel gedeelde nepberichten bijvoorbeeld door de algoritmen van sociale media uitgelicht als trending, waarna reguliere media besloten ook aandacht aan de verhalen te besteden.

Het ontkrachten van de propaganda bleek ook vrijwel onmogelijk. Vrijwel direct nadat Clinton tijdelijk rust moest nemen vanwege een longontsteking , werd het internet overspoeld met een stroom aan verzonnen berichten over de wankelijke gezondheid van Clinton. Website The Daily Beast lichtte er één populair verhaal uit en wist de beweringen daarin treffend te weerleggen. Het Daily Beast artikel werd 1700 keer gedeeld op Facebook en bereikte 30.000 mensen. Het originele artikel vol leugens werd echter in totaal 90.000 keer gedeeld en bereikte 8 miljoen mensen. The Daily Beast noemde het proberen te ontkrachten van de verhalen ‘als schreeuwen in een orkaan’.

Russische betrokkenheid Voormalig Amerikaans ambassadeur in Moskou Michael A. McFaul liet weten tijdens de campagne overdonderd te zijn door de onomwonden steun voor Trump van sites als Russia Today en Sputnik. De Russische organisaties gingen zelfs zover dat ze herhaaldelijk de door Trump verzonnen hashtag #CrookedHillary overnamen. McFaul denkt echter ook dat de winst van Trump niet zozeer het doel was van de propaganda, als wel een mooie bijkomstigheid. ‘Ze proberen de discussie niet te winnen, het is vooral bedoeld om cynisme te voeden.’

Het Kremlin heeft herhaaldelijk alle betrokkenheid bij de propagandastroom of het hacken van overheidsbeambten en –instanties ontkend. Volgens de onderzoekers zijn de gebruikte technieken en tactieken exact dezelfde als die de Russische overheid in 2008 gebruikte om westerse kritiek te smoren tijdens de Russische bemoeienissen in Georgië, in 2014 bij de annexatie van de Krim en vorig jaar bij de Russische hulp aan de Syrische president Assad. Dezelfde propaganda werd ook ingezet om in het Verenigd Koninkrijk de Brexit te promoten en in Duitsland waarschuwen onderzoekers nu voor een soortgelijk offensief in de aanloop naar de Duitse verkiezingen.

Een van de belangrijkste aanwijzingen voor de onderzoekers dat de Russische overheid wel degelijk achter het nepnieuws zit, is een uitspraak van Vladimir Poetin uit 2013. In 2011 werd Poetin ervan beschuldigd de Russische verkiezingen te hebben gekaapt, waarna hij Obama en destijds minister van Buitenlandse Zaken Clinton ervan beschuldigde verdeeldheid te willen zaaien in Rusland. In 2013 zei Poetin een interview met Russia Today dat hij niets liever wilde dan ‘het Angelsaksische monopolie op de informatiestromen breken’.

Ook Sufian Zhemukhov, een Russische oud-journalist die nu als onderzoeker verbonden is aan de George Washington University, wijst de Russische overheid als aanstichter aan: ‘Voor hen is dit een echte oorlog, een ideologische oorlog, een botsing der beschavingen. Zij zien het als simpelweg terugdoen wat het Westen Rusland aandoet.’

Hertelling Behalve de Russische bemoeienis op het gebied van propaganda, zijn er ook aanwijzingen dat er in een aantal bepalende staten met de stemcomputers is gerommeld. Die aanwijzingen zijn dusdanig sterk, dat voormalig presidentskandidaat voor de Groenen Jill Stein heeft opgeroepen tot een hertelling. Om dat te bewerkstelligen is zijn een crowdfundactie begonnen waarmee zij al bijna 5 miljoen dollar heeft opgehaald; genoeg om in twee van de drie beoogde staten opnieuw te tellen.

Bron: Washington Post  / cc-beeld: Can Pac Swire