Het vrije woord is soms verstikkend

Bart Smout houdt een pleidooi voor het recht om je niet meteen in absolute termen uit te moeten drukken na een aanslag, zonder voor lafaard te worden uitgemaakt.

‘Wie zwijgt, stemt toe.’ De leus hangt er nog steeds. Daags na de aanslag op Charlie Hebdo hing mijn overbuurvrouw eerst een printje met #JeSuisCharlie voor haar raam. Daarna volgde de cover van de nieuwe Charlie Hebdo. Om een paar dagen later die leus eraan toe te voegen: ‘wie zwijgt, stemt toe’.

Scheidslijnen De weken na de aanslagen zijn we getuigen geweest van een merkwaardige diefstal:  die van een nationaal trauma. Nederland was zo vol van de terreur dat je bijna zou vergeten dat de aanslagen in Parijs plaatsvonden en niet in Amsterdam. De vrijheid van meningsuiting kende nog nooit zoveel vrienden. En masse renden ze de straat op. Of hingen hun ramen vol met uitgesproken leuzen. Scheidslijnen werden getrokken. Of je bent voor het vrije woord, en dan laat je je stem horen, of je bent tegen. Want wie zwijgt doet aan zelfcensuur – waarmee zwijgen ineens een halve misdaad werd. De vrijheid van meningsuiting is uitputtend verdedigd. Niemand die er nog aan twijfelt dat ze een essentieel onderdeel vormt van de Westerse democratie. Wat momenteel veel meer verdediging behoeft, is het recht om te nuanceren.

Het recht om je niet meteen in absolute termen uit te drukken zonder voor lafaard te worden uitgemaakt. Het recht om niet meteen een oordeel te hebben omdat je nog even wilt nadenken. Het recht om je eufemistisch uit te laten omdat je de waarheid ook kan laten horen zonder anderen te kwetsen. Het recht om de scherpe randjes van je woorden te halen zonder ze inhoudelijk te veranderen. Het recht om te luisteren. Het recht om te zwijgen.

Als je wilt dat er naar je geluisterd wordt In een wereld waarin landen een groeiend aantal culturen herbergen, zullen deze waarden steeds belangrijker worden. En daar is niks mis mee. In ons dagelijks leven houden we voortdurend rekening met anderen en spreken mensen nooit alles uit wat ze denken. Had ik altijd gezegd wat ik denk, dan had ik geen vrienden of vriendin meer over. Geen werk ook niet trouwens. De vrijheid van meningsuiting kan niet overleven zonder een beetje zelfcensuur. Als je tenminste wilt dat er ook naar je geluisterd wordt.

Wie de vrijheid van meningsuiting tot de uiterste grens bedrijft, vergeet voor het gemak dat de realiteit niet alleen wordt bepaald door de wet, maar vooral door menselijke omgangsvormen. Maak de vrijheid van meningsuiting absoluut en je krijgt een monoloog. Een loopgraaf waaruit je je eigen stellingen de wereld in kan schreeuwen zonder een centimeter toe te geven.

Dan kun je je beroepen op je eigen gelijk. Je kunt zeggen dat het wettelijk is toegestaan wat je doet. Je kunt Voltaire er voor de duizendste keer bij halen. Maar je kunt je ook afvragen wat je daar mee opschiet. Een mening hebben is mooi. Een mening bijstellen is nog mooier.

Er zullen ongetwijfeld meer aanslagen volgen in Europa. Moet ik na iedere daad van terreur steeds harder gaan schreeuwen omdat ik anders wordt beticht van verraad? Moet ik alle ramen van mijn huis volhangen met leuzen die bewijzen dat ik aan de goede kant sta? De vrijheid van meningsuiting mag geen staf worden waarmee de goeden van de slechten worden gescheiden. Wie zwijgt of fluistert heeft evengoed recht van spreken.

 

 

 

 

 

Bart Smout is auteur van Lege Lijnen. Volg Bart ook op Twitter.