Het systeem vervreemdt, de wet veroordeelt

Door Ptah en Auset Ankh Re

"De verhouding tussen de straffen voor de koeriers en voor de drugsbazen voor wie ze werken is volgens de rechtbank scheefgegroeid. In grote drugszaken sluiten verdachten steeds vaker een deal met het Openbaar Ministerie (OM), wat leidt tot fors lagere straffen." Volgens een artikel in de NOS (lees hier het volledige artikel).

Laat dit bezinken: Het systeem beschermt de uitbuiters en straft de uitgebuitenen.

De anatomie van inversie
De drugsbazen, zij die doelbewust dader zijn, die alles hebben en niets te verliezen, verleiden slachtoffers die niets hebben. Slachtoffers met de stille hoop eindelijk te leven in plaats van te overleven. Maar deze architecten van uitbuiting krijgen 'special treatment'. Hun kennis van het systeem wordt ruilmiddel voor strafvermindering. Kennis als vrijbrief.

De koerier daarentegen? De systeemvervreemde zonder netwerk, zonder advocaten, zonder onderhandelingsmacht? Die kwetsbare die vanuit veelvuldig trauma geleden heeft, die chronische stress als overlevingsmechanisme ontwikkelde? Die krijgt de volle laag. Harder. Zwaarder. Exemplarisch.

Dit is wat rechters zelf constateerden: hun eigen blinde vlekken. "Dat kan ertoe leiden dat mensen met een huis, werk en partner of gezin minder kans hebben op een vrijheidsstraf dan mensen bij wie die omstandigheden niet mee zitten," stelt Henk Naves, voorzitter van de Raad voor de rechtspraak.

Zij die alles hebben worden beschermd. Zij die niets hebben wordt dat kleine beetje ook nog afgepakt.

Systeemvervreemding kent geen huidskleur, wel klassenherkomst
En voor wie denkt dat dit alleen om "zwarte" kinderen gaat: systeemvervreemding kent geen huidskleur. Het kent klassenherkomst. Huidskleur verergert het alleen wel.

Zie hem voor je: de zwarte jongen uit de Bijlmer. De Marokkaanse jongen uit Slotervaart. De Afrikaanse jongen uit de Schilderswijk. En ook - laat dit binnenkomen - die witte Nederlandse jongen uit de Jordaan.

Denk aan Ciske de Rat. Die jongen bestaat nog steeds. Hij zit in dezelfde jeugddetentie. Hij kent geen emotionele stabiliteit. Hij heeft hetzelfde gebrek aan kansen. Hij ontwikkelt dezelfde "hosselmentaliteit" om te overleven.

Henk Naves erkende: "Toen realiseerde ik me dat er al onderzoeken lagen waaruit bleek dat mensen met een andere etnische achtergrond of lagere opleiding zwaarder werden gestraft. En ik, als voorzitter van de Raad, had die onderzoeken nooit geagendeerd. Kennelijk vond ik dat niet belangrijk genoeg." Hij noemde dit een "shitmoment".

Een shitmoment.

De voorzitter van de Raad voor de rechtspraak erkent: "We wisten het. We hadden de onderzoeken. En we vonden het niet belangrijk genoeg." Niet belangrijk genoeg dat armoede tot zwaardere straffen leidt? Dat lagere opleiding tot zwaardere straffen leidt? En dat etnische achtergrond tot zwaardere straffen leidt? We wisten het. En we kozen ervoor niets te doen. Aldus de beschermheer van artikel 1 van de grondwet: "gelijk behandelen in gelijke gevallen."

De systematiek van vervreemding
Het systeem vervreemdt systematisch. Onderadvisering op scholen. Etnisch profileren, postcode-profilering, armoedeprofilering. Stagediscriminatie, zoals: je naam, je adres en je huidskleur sluiten deuren. Banenmarkt zonder netwerk. Woningmarkt zonder toegang. Jeugdzorg die labelt in plaats van ondersteunt. Gemeente-bureaucratie die uitsluit. Politie die surveilleert in plaats van beschermt. Rechters met Artikel 1 op papier maar klassen- en rassenjustitie in toga. En als je echt "geluk" hebt: heb je het toeslagenschandaal overleefd.

Het hele systeem is zo opgezet dat vervreemding bijna de enige uitkomst is om te leven in plaats van te overleven zonder uitzicht. En wanneer deze jongeren overlevingsstrategieën ontwikkelen: human resourcefulness, omdat het systeem hen elke toegang ontzegt, worden ze gecriminaliseerd voor díezelfde strategieën.

De voorspelbare paradox
De uitbuiter; wit, zwart, bruin, maakt niet uit, heeft de privileges en kent de codes. Huis, werk, partner, gezin. Juristen. Hij weet hoe je deals structureert. Informatie als wisselgeld. Het OM onderhandelt. Strafkorting voor 'medewerking'. Hij blijft architect. Geen vrijheidsstraf.

De uitgebuitene; Zwart, Marokkaans, Afrikaans, of wit Nederlands, heeft niets te ruilen. Geen huis. Geen vast werk. Geen stabiel gezin. Vanaf kind af vervreemd van elk beschermingsmechanisme. Geen informatie, geen advocaten, geen systeemkennis. Alleen straatkennis. De hosselmentaliteit. Gecriminaliseerd. Hij wordt het symbool waar het systeem zijn falen op projecteert. Jaren cel. Familie blijft achter. De cyclus herhaalt zich bij zijn kinderen.

Vanwege intersectionaliteit (meervoudige discriminatie) trekt diegene met een "zwarte" of donkere huidskleur altijd aan het kortste eind. De straf wordt zwaarder.

De kosten van inversie
De aanpak werkt niet en kost de samenleving bakken met geld. Honderden rapporten onderbouwen de feiten. Institutioneel racisme bestaat en kost veel geld:

•           Jeugdzorg kost miljarden en tekorten stapelen zich op: tekort 2023 was

€628 miljoen, verwacht tekort 2024 is €828 miljoen

•           Stand van de Jeugdzorg 2024: "De problemen zijn eerder groter dan kleiner geworden"

•           Politie Rotterdam: onderzoek toont structureel racisme, discriminatie en onveilig werkklimaat

•           Documentaire De Blauwe Familie (2022) legde discriminatie binnen politie bloot

•           Bureau Integriteit Amsterdam: ombudsman concludeert dat meldingen over discriminatie "niet in goede handen zijn"

•           Impact discriminatie op kinderen: leidt tot stress, angsten, depressies en verminderde hersenontwikkeling

Gevangenissen vol met uitvoerders. Jeugddetentie vol met kinderen, vooral zwart, maar ook wit en alles ertussenin, die het systeem al opgaf voordat ze überhaupt een kans kregen. Juridische kosten, sociaal verval, intergenerationeel trauma. Een miljardenpost op rijksoverheidsbegroting, die de samenleving draagt.

En de drugsbazen? Die blijven opereren, met verminderde straffen, juridische deals, geen vrijheidsstraf. Met ruimte om meer slachtoffers tot daders om te vormen. En de jongeren worden niet beschermd, maar verder uitgesloten.

Het systeem roept dat het 'hard optreedt', maar sluit enkel symptomen op terwijl het de oorzaken structureel in stand houdt. Dit is geen rechtvaardigheid. Dit is klassenjustitie met een juridisch vernislaagje.

Van analyse naar actie
Echte veiligheid begint niet bij het opsluiten van de systeemvervreemde. Het begint bij het herkennen dat systeemvervreemding geen individueel falen is, maar een structurele productie.

De feiten liggen op tafel. De onderzoeken zijn gedaan. De "shitmomenten" zijn erkend. Maar erkenning zonder transformatie is medeplichtigheid.

We weten wat er niet werkt. De vraag is niet meer óf we moeten ingrijpen. De vraag is: wie gaat het doen?

Daarom zijn wij het burgerinitiatief "Leren van Gister, Bouwen aan Morgen" gestart. Lees meer: www.socializationplus.com

Niet nóg een rapport. Niet nóg een beleidsnota die in een la verdwijnt. Niet nóg een welgemeend voornemen dat de structuur intact laat.

We gaan voorbij aan de labels. Voorbij aan "risicojongeren", "probleemgezinnen", "kwetsbare doelgroepen". Die woorden zijn zelf al onderdeel van het probleem, ze maskeren dat het systeem deze kwetsbaarheid (re)produceert.

We doorbreken de uitsluitingsmechanismen waar ze ontstaan: op scholen die onderadviseren, op stages die discrimineren, op de arbeidsmarkt die netwerken beloont, op de woningmarkt die postcodes uitsluit, in rechtszalen waar toga's klassenjustitie bedekken.

En we creëren concrete toekomst, door Social Return on Investment gekoppeld aan het Nationaal Slavernijmuseum Amsterdam. Geen symboliek. Geen goede bedoelingen. Concrete kansen die leiden tot duurzame en structurele preventie en herstel van menswaardigheid.

En aan hen die hun kosten graag omgezet zien in maatschappelijk rendement, zij die veiligheid en rust binnen de samenleving heel belangrijk vinden: dit komt ook jullie ten goede. En het kost jullie niets!

Weet je wat écht geld kost? Miljarden aan jeugdzorg die faalt. Politieteams met intern racisme en etnisch profileren. Gevangenissen vol met symptomen van systeemfalen. De toeslagenaffaire en Covid. Die rekeningen betalen wij als collectief, als samenleving.

Wij zeggen “Leren van Gister, Bouwen aan Morgen”. Ons probleem, onze oplossing! Lees meer: www.socializationplus.com