Het staartje van een ooit levenslustige orka

‘What the hell were they thinking?’ Dat is de leuze die er door me heen blijft gaan na de rapportage van wetenschappers die voor het Dolfinarium de situatie van orka Morgan analyseerden. Die concluderen dat het ‘kleutertje’ van Dolfinarium Harderwijk voorlopig niet terug kan naar zee omdat haar familie onvindbaar is. Een ware zoektocht is begonnen naar de vraag: Wat nu? Het duurde enkele uren om de gestrande en verzwakte Morgan uit de Waddenzee te halen, maar in datzelfde aantal uren die ik besteedde op internet stuit ik op een analyse die erger stinkt dan rotte vis.

Mijn conclusie is dat Morgan nooit uit de Waddenzee gehaald had mogen worden. Het Dolfinarium heeft de gevolgen van het redden van een jonge orka niet overzien en heeft een belofte gedaan die ze niet kan nakomen. Van het ministerie van Landbouw en Visserij (LNV) had het Dolfinarium een ontheffing gekregen om Morgan op te vangen. Dat betekent dat ze de orka alleen uit het water mocht halen met het doel haar zo spoedig mogelijk na rehabilitatie weer uit te zetten in een geschikt leefgebied.

Steve Hearn, hoofdtrainer van het Dolfinarium, vertelt op 6 augustus bij Knevel en van den Brink hoe het ging. Dat hij na het verkrijgen van enkele foto’s van LNV de volgende dag met een bootje de Waddenzee op ging op zoek naar een dier dat mogelijk op een orka leek. Bij zijn vertrek was het geen moment in hem opgekomen dat hij diezelfde dag met een orka thuis zou komen, maar uiteindelijk plonsde hij na zonsondergang samen met Morgan in een noodtank van het Dolfinarium. In deze kritieke uren tussen vangst en standplaats Harderwijk is naar mijn idee iets vreselijks misgegaan.

Mijn ouders hebben me altijd geleerd dat als ik een huisdier wilde, ik van te voren moest nadenken over hoe dat zou gaan. Heb ik genoeg tijd voor het beestje om hem een gelukkig leven te geven? En als het beestje ouder wordt, kan ik dan nog steeds voor haar zorgen? Over deze essentiële vragen moet het Ministerie van LNV die het Dolfinarium een ontheffing gaf het dier te redden, zeker hebben nagedacht, maar naar mijn idee is er veel te snel en niet overwogen een beslissing genomen. De situatie van Morgan was inderdaad kritiek, maar waarom zo snel mogelijk transporteren uit de natuurlijke habitat? Was het niet eenvoudiger om een dierendokter naar Morgan te brengen, in plaats van Morgan naar de dokter? Daarnaast weet een ‘beetje orka-expert’ dat de dieren in grote familiegroepen leven. Een orka die zijn familie ver uit het oog verliest is in feite ten dode opgeschreven. Vrouwtjes maken de dienst uit in de groep en wanneer moeder-orka op een gemiddelde leeftijd van 50 jaar overlijdt, volgen niet lang daarna de mannetjes uit haar groep, vertelt zee-bioloog Ken Balcomb aan de de Amerikaanse orka-journalist Tim Zimmermann.

Het lijkt er op dat het Dolfinarium pas begonnen is aan haar echte research over ‘het dier de orka’ toen Morgan al lang en breed lag bij te komen in haar waterbassin. Experts van over de hele wereld werden erbij geroepen omdat het Dolfinarium geen orka-expert in huis had. Wanneer voorafgaand aan Morgan’s reddingsoperatie een beetje research was gepleegd had men zich afgevraagd of terugzetting in de natuur een reële kans van slagen had. Het terugvinden van een orkafamilie is een zoektocht naar een speld in een hooiberg. Zeker in het geval van Morgan die duizenden kilometers moet zijn afgedwaald. Wanneer men tot de conclusie was gekomen dat uitzetting na rehabilitatie dus eens zeer moeilijk kon worden, had men niet de gok moeten wagen om zo’n groot dier op sleeptouw te nemen. In dat geval had Morgan beter in de Waddenzee haar leven kunnen laten in plaats van jaren later in een Dolfinarium. Want daar bestaat nu een reële kans op omdat de onderzoekers menen dat ze op een plek terecht moet komen, waar andere orka’s zijn.

Hadden we Morgan dan echt moeten laten sterven? Of hoe had dan gehandeld moeten worden? Een goed voorbeeld van een succesvolle reddingsoperatie bij een orka is die van Springer. De jonge mannetjes orka van twee jaar werd in 2002 gespot in de wateren bij Seattle. Het dier was verzwakt, maar werd ter plekke in een zeekooi behandeld waar hij goed kon aansterken. Omdat in deze regio veel onderzoek wordt gedaan naar ‘killer whales’, vonden wetenschappers vrij snel zijn familie en kon Springer door hulp van de mens met zijn familie herenigd worden. In het geval van Morgan lijkt het wel alsof totaal niet is nagedacht over deze tijdelijke tussenoplossing. Binnen enkele dagen had Morgan’s DNA-materiaal de wereld over gestuurd kunnen worden en had men de kans op haar terugzetting kunnen inschatten.

Nu zit er een beeldschone gezonde Morgan moederziel in haar noodtank wachtend op haar uitzetting. Geluiden van wetenschappers die onafhankelijk onderzoek deden naar Morgan’s situatie gaan op om Morgan naar een leefomgeving te brengen waar ze samen is met haar soortgenoten. Een andere is om haar totaal afgezonderd in een ruim stuk natuurwater te laten waar ze in afwachting zal zijn van uitzetting naar haar eigen familie of een geschikte pleegfamilie.

Activisten vrezen voor het lot van Morgan als circusorka. Een geschikte plek voor haar lijkt het Amerikaanse Sea World dat meerdere orka’s heeft. De kans dat ze dan ooit teruggaat naar zee, neemt dan echter af. Ze raakt gewend aan mensen en leert geen natuurlijke overlevingstechnieken die ze nodig heeft om in zee te overleven. Zo mislukte ook de uitzetting van orka Keiko, de beroemde filmorka Free Willy die na jarenlange gevangenschap werd teruggezet. De actie mislukte omdat Keiko’s jachtmethodes onvoldoende waren om te overleven. Daarnaast is uit verschillende onderzoeken gebleken dat orka’s niet gelukkig zijn in dolfinaria. Antropoloog Jet Brakel, gespecialiseerd in mens-dierrelaties zegt in haar artikel in NRC ook dat een orka ‘zonder zijn familie of ten minste soortgenoten zich zeer ongelukkig en alleen voelt.’ 

Morgan is als jonge vrouwtjes orka bovendien een bloeddiamant voor Sea World’s fokprogramma. Dit zeezoogdierenpark dat begin jaren zestig begon met orka’s vangen voor haar shows, mag door de nieuwe wetgeving geen orka’s meer vangen omdat ze een beschermd diersoort zijn. Daarom is ze nu met een fokprogramma gestart. Met de komst van nieuw genmateriaal en een gezonde orka-baarmoeder heeft het zeezoogdierenpark de mogelijkheid om nog meer orka’s te fokken. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar baby orka’s die geboren zijn in gevangenschap. Wel blijkt dat de meesten niet lang leven. De vrouwtjes in het dolfinarium raken op een veel jongere leeftijd zwanger dan in het wild en hebben moeite met het opvoeden van hun jong. Een taak die in het wild ook niet alleen bij de moeder, maar ook bij de groep hoort.

In Amerika heeft de dood van een orka-trainer Dawn Brancheau behoorlijk wat stof doen opwaaien over de gevangenschap van orka’s. In het wild zijn de dieren gewend om zo’n 120 km per dag te zwemmen. Het zijn hoogst intelligente beesten die nooit op één plek blijven en zich alleen maar thuisvoelen wanneer ze bij hun familie zijn. Een gevangen wilde orka wordt in een afgesloten waterbassin echter neurotisch omdat hij niet het gevoel heeft weg te kunnen. Als blijkt dat het bovendien niet botert met de mede gevangenen in zijn waterbassin is er geen enkele plek waar hij zich veilig kan afzonderen van de rest. Orka Tilikum, die in februari 2010 zijn trainer Brancheau doodde, leed ook aan deze stress die heeft gezorgd voor de aanval op zijn trainer. In gevangenschap leven de zeeroofdieren aanzienlijk korter dan in het wild. In hun natuurlijke habitat bereiken orka’s meestal een leeftijd tussen de 50 en 60 jaar, soms worden ze zelfs 80 tot 90. In gevangenschap leven de dieren aanzienlijk veel korter. De gemiddelde leeftijd is 25. De oudste orka is nu een jaar of 40. Journalist Tim Zimmermann die naar aanleiding van de aanval onderzoek deed naar orka’s in gevangenschap schrijft dat er sinds 1960 zo’n 300 wilde orka zijn gevangen waarvan er inmiddels 130 zijn overleden.

Het lijkt er op dat het Dolfinarium Morgan in beginsel al zag als circusorka. Al na iets meer dan een week na haar redding, plaatste ze haar in een tank waar het publiek haar twee uur per dag mag bezoeken. Zo gezegd om de kosten van haar opvang te compenseren, terwijl onder andere zeebioloog John Ford, die meewerkte aan het onderzoek voor het Dolfinarium, er voor pleit dat Morgan zo min mogelijk in contact komt met mensen om het succes van haar uitzetting naar zee te vergroten.

Op de laatste journaalbeelden is te zien dat Morgan inmiddels al gewend is geraakt aan haar nieuwe mensenvrienden. Haar trainers sturen haar aan de hand van visjes kriskras van hoek naar hoek in haar noodtank om haar voldoende beweging te bieden. Op de camerabeelden van Een Vandaag is te zien dat ze zelfs al een ‘gezellig’ onderonsje heeft met haar trainer. Een beeld dat mij zorgen baart. Want heeft zelfs menig journalist geen kritiek op deze gevangen orka wiens lijdensweg lijkt te worden verlengd. Er worden maar weinig kritische vragen gesteld over het beloop van dit horrorverhaal. Iedereen vraagt zich af hoe het zal aflopen met Morgan en of ze ooit weer ‘echt’ vrij zal zijn. Een wezenlijke en terechte vraag. Blijven roepen dat ze moet worden uitgezet heeft geen zin. Haar familie of een pleeggezin moet worden gevonden. Maar volgens mij zijn we al in de fase beland om de verantwoordelijken voor Morgan’s leed aan te wijzen en ze te ondervragen voordat we zijn vergeten wat er in beginsel is misgegaan. Ik heb het hier over ministerie van LNV en het Dolfinarium.

Als Morgan niet succesvol kan worden terugzet in zee, is reddingsoperatie Morgan een verlenging van haar dood in een wereld die niet de hare is. Ik word misselijk van de beelden waarop hard geroepen wordt dat het redden van Morgan een juiste keuze was, zelfs logisch. Maar zoals Jort Kelder al aangaf in Knevel en van den Brink is het hypocriet om onszelf op de borst te slaan voor het feit dat we ‘misschien’ een orka hebben gered. Orka’s worden onder andere bedreigd door overbevissing door de mens. Jaarlijks sterven er mogelijk meerdere orka’s waar wij geen traan om zullen laten. Dat feit lijkt bijna vergeten wanneer Morgan met haar verzorger knuffelt en met een zonsondergang op de achtergrond terugzakt in haar noodtank voor een woelige nachtrust.