Het schandaal van jeugdbescherming overstijgt dat van de toeslagen

Rond Kerst vertraagt het land, ook binnen de jeugdbescherming. Bestuurders, managers, gedragswetenschappers, juristen en jeugdbeschermers klappen de laptops dicht, zetten telefoons op stil en trekken zich terug in de kring van het eigen gezin. Het is de tijd van terugblikken en vooruitkijken. Van trots zijn op wat is bereikt, op het goede werk dat met de beste intenties is gedaan. Op kinderen die zijn geholpen, misschien zelfs gered.

Het is een begrijpelijk en menselijk beeld. Maar ik vrees dat deze kerst voor velen in de jeugdbeschermingsketen minder rustig is dan gehoopt. Niet omdat ik het hen niet gun, maar omdat de werkelijkheid zich niet langer laat dempen door goede bedoelingen, beleidsnota’s of communicatiestrategieën.

Wie de afgelopen jaren heeft opgelet, weet dat het knarst. Hard.

In 2018 publiceerde ik een zwartboek over Jeugdbescherming Brabant. Er trok een bescheiden mediastormpje door Brabant. De toenmalige bestuurder gaf zijn communicatieadviseur de opdracht om te zorgen dat de media weer positief nieuws zouden brengen. Het antwoord van deze adviseur was even droog als onthullend: “Dan moeten we wel positief nieuws te brengen hebben. Ik zie het niet.” De medewerker verdween niet veel later uit beeld.

Het is een kleine anekdote, maar zij zegt veel. Ook toen al was het probleem niet het ontbreken van goede communicatie, maar het ontbreken van een geloofwaardig verhaal. Zeven jaar later, in 2025, is dat probleem niet kleiner geworden. Integendeel.

Waar vroeger af en toe een incident het nieuws haalde, zien we nu vrijwel dagelijks berichten over falende jeugdbescherming. Over kinderen wier veiligheid niet is geborgd. Over ouders wier rechten structureel worden geschonden. Over dossiers die rammelen, beschikkingen die niet worden nageleefd en toezicht dat eerder afwezig dan beschermend is. Situaties waarin de ontwikkelingsbedreiging niet afneemt, maar toeneemt. Waarin kinderen slechter af lijken binnen de jeugdbescherming dan daarbuiten.

Opvallend is ook wie inmiddels het woord voert. Niet alleen ouders en kinderen – vaak pas als zij bijna achttien zijn of ouder – maar steeds vaker advocaten, juristen, journalisten, wetenschappers, raadsleden en Kamerleden. En sinds kort ook rechters, die in hun uitspraken ongebruikelijk scherp zijn over de kwaliteit van dossiers, de naleving van rechtsregels en het negeren van rechterlijke beslissingen.

De zwerm groeit. En dat is geen toeval.

De eerste reflex van de jeugdbeschermingsketen is steevast dezelfde: “Over individuele casuïstiek doen wij geen mededelingen.” Juridisch verdedigbaar, maar moreel leeg. Want vrijwel altijd volgt direct daarna de zin dat gezinnen steeds complexer worden. Dat de problematiek toeneemt. Dat de samenleving ingewikkelder is geworden.

Zo wordt in één beweging gezwegen én gewezen. Gezinnen krijgen een etiket, terwijl de eigen rol in het ontstaan en voortbestaan van die complexiteit onbesproken blijft. De tweede reflex is even voorspelbaar: het ligt aan de politiek, de financiering, de wachtlijsten, de arbeidsmarkt. Aan alles en iedereen – behalve aan het instituut zelf.

Maar wanneer iedereen jouw handelen problematisch vindt en jij dat structureel ontkent of externaliseert, dan heb je niet alleen een uitvoeringsprobleem. Dan heb je een probleem met je eigen mensbeeld, met je professionele zelfreflectie en met je plaats in de rechtsstaat.

Het nieuws zal niet opdrogen. Niet omdat de media daar zin in hebben, maar omdat het hun democratische taak is. Misstanden die voortkomen uit overheidshandelen horen zichtbaar te worden gemaakt. En wie goed kijkt, ziet dat de stroom aan verhalen alleen maar toeneemt. Niet ondanks, maar juist dóór de reflexen van de sector zelf.

Want een systeem dat onder druk staat en overtuigd is van zijn eigen gelijk, gaat niet twijfelen – het gaat harder lopen. Het doet meer van wat het altijd al deed. Maar wie blijft doen wat hij deed, krijgt wat hij had. En als dat misstanden oplevert, dan krijg je meer misstanden. De jeugdbescherming is zo het toonbeeld geworden van een niet-lerende sector: professioneel georganiseerd, juridisch dichtgetimmerd, maar moreel verstard.

De parallellen met het toeslagenschandaal zijn ongemakkelijk groot. Ook daar zagen we een overheid die ontkende, uitvoeringsorganisaties die bagatelliseerden en dossiers die achteraf niet bleken te kloppen. Ook daar werd gesproken over incidenten, over uitzonderingen, over complexe burgers. En ook daar groeide langzaam maar zeker een brede coalitie van ouders, advocaten, rechters, journalisten en Kamerleden die puzzelstukje na puzzelstukje op tafel legden.

We weten nog niet hoe groot de puzzel is. Maar het beeld wordt steeds duidelijker. En het is geen fraai beeld. Het laat zien hoe een systeem dat bedoeld was om te beschermen, in de praktijk schade heeft aangericht. Hoe kinderen en ouders niet alleen tekort zijn gedaan, maar vaak ook zijn getraumatiseerd – door de hulp die hen had moeten helpen.

Daarom volstaat het woord misstand niet meer. En ook affaire doet tekort aan de omvang en de duur. Wat zich hier aftekent, is een schandaal. Het jeugdbeschermingsschandaal.

Politiek ligt hier een zware verantwoordelijkheid. Niet om snel met oplossingen te komen, maar om eerst werkelijk te begrijpen wat er misgaat. Kamerleden als Marijke Synhaeve, Don Ceder, Sarah Dobbe en Lisa Westerveld hebben laten zien dat zij dit dossier serieus nemen. De uitdaging is om de verleiding van snelle oplossingen te weerstaan. Wie ingrijpt zonder het volledige probleem te doorgronden, koopt tijd maar geen rechtvaardigheid.

De metafoor die zich opdringt is die van een trein zonder machinist, die een helling af dendert. Steeds sneller. Zonder remmende factor. De vraag is niet óf die trein met een klap tot stilstand komt, maar waar en wanneer. En vooral of we eerst bereid zijn te begrijpen waarom hij zonder machinist is gaan rijden — want een noodrem zonder inzicht vertroebelt het zicht op het ontstaan en de oorzaken van dit schandaal.

Kerst is het feest van licht, bezinning en verantwoordelijkheid. Misschien is deze onrustige kerst juist het moment om eerlijk te kijken. Niet naar intenties, maar naar effecten. Niet naar zelfbeelden, maar naar ervaringen van kinderen en ouders. Niet naar het gelijk van het systeem, maar naar het recht van de mens.

Dat zou pas een begin zijn van echte bescherming.