Wat voor partij is de SP eigenlijk in aanloop naar de verkiezingen?
De Socialistische Partij doet het ontzettend goed in de peilingen. De partij van Emile Roemer wordt straks bij de Tweede Kamerverkiezingen misschien wel de grootste politieke partij. De SP wil dolgraag regeren. In haar nieuwe verkiezingsprogramma heeft de partij haar standpunten over de verhoging van de pensioensleeftijd en Europa afgezwakt, zodat de SP voor andere partijen een aantrekkelijkere coalitiepartner wordt. Maar komt ze hiermee ook op het pluche? En wat voor partij is de SP eigenlijk?
Actiepartij Om met het laatste te beginnen, de in 1972 opgerichte Socialistische Partij is begonnen als een maoïstische afsplitsing van de Communistische Partij Nederland. De SP presenteerde zich op vrijgemaakt-gereformeerde wijze als de enige ware socialistische partij: Er liep een rechte doorgaande lijn van Marx naar Mao, via Engels, Lenin en Stalin. Grote Roerganger Mao Zedong was niet zo bruikbaar en werd op zolder opgeborgen. De partij ging zich op Nederland richten.
De SP was lange tijd louter een lokale actiepartij die nauw verbonden was met allerlei buitenparlementaire groeperingen, zoals ‘de Bond van Huurders en Woningzoekenden’, ‘het Milieu Aktie Centrum’ en ‘Arbeidersmacht’. De machtsbases van de partij lagen in Oss en Nijmegen. De SP zette zich erg in voor de man in de straat en luisterde naar de stem van het volk. Dit leidde soms tot spanningen met de andere linkse partijen. Tot grote woede van de PvdA en de voorlopers van GroenLinks bekritiseerde de SP in 1983 in de brochure Gastarbeid en kapitaal de multiculturele samenleving. Door de multiculturele samenleving ter discussie te stellen, zou de SP de Janmaat-stemmers voor zich willen winnen. SP’ers waren geen salonsocialisten, en al helemaal niet Salonfähig. De partij was veeleer de rode tegenhanger van De Tegenpartij van F. Jacobse en Tedje van Es (het komische duo Van Kooten en De Bie).
Vanaf 1977 deed de SP aan de Tweede Kamerverkiezingen mee. De partij viste echter telkens weer achter het net en moest elke keer de dure waarborgsom betalen. In 1994 slaagde de SP er eindelijk in, om in het parlement te belanden. De partij behaalde twee zetels. De SP had een populistische campagne gevoerd. De leus van de partij was: Stem tegen, stem SP. Symbool werd de tomaat. Volgens de SP-site is de tomaat namelijk ‘Boordevol gezonde vitaminen maar ook een geducht protestwapen tegen slecht politiek toneel’.
Groei Omdat de SP het goed deed in de Tweede Kamer (heldere taal, duidelijke oppositie tegen Paars) wist de partij bij de verkiezingen van 1998 vijf zetels te halen. In 2002 werden dit er negen. De nieuwe verkiezingsleus werd ‘Stem voor’ (een ander kabinetsbeleid). Begin 2004 verloor de SP een zetel toen Ali Lazrak uit de fractie werd gezet maar niet wilde vertrekken uit de Kamer. Er waren acht parlementariërs overgebleven. Behalve Marijnissen genoten Agnes Kant en Harry van Bommel ook enige landelijke bekendheid.
In 2006 boekte de SP een grote verkiezingsoverwinning, de partij kreeg 25 zetels. Omdat de partij dankzij de onwil van het CDA de formatie verloor, Jan Marijnissen vanwege zijn gezondheid moest opstappen als fractievoorzitter en zijn opvolger Agnes Kant het in de media erg slecht deed, zakte de partij na 2006 enorm in de peilingen. Vanwege het lijsttrekkerschap van de populaire Emile Roemer wist de SP in 2010 het verlies echter beperkt te houden: de partij heeft in de Tweede Kamer nu vijftien zetels. De partij heeft vanwege haar verplichte afdrachtregeling voor SP-vertegenwoordigers een enorme kapitaalreserve, en kan dus een dure verkiezingscampagne voeren. Verder is de SP met 44.128 leden de derde partij van het land, en laat hiermee ook de VVD achter zich. De partij is dus tot veel in staat.
Partijleider Emile Roemer heeft net als zijn voorganger Jan Marijnissen een sterke band met zijn kiezers: ze zijn allebei echte mannen van het volk. Maar waar Marijnissen een typische oppositiepoliticus was, die vanaf de barricades SP-tomaten gooide naar de politieke elite, daar is Roemer vriendelijker en minder conflictueus. Marijnissen vond dat anderen ‘ff dimmen’ moesten, riep ‘flapdrol’ naar PvdA-minister Bert Koenders van Ontwikkelingssamenwerking en noemde GroenLinks een elitaire ‘grachtengordelpartij’. Roemer zou dit nooit doen. Niet alleen in haar verkiezingsprogram, maar ook in haar publieke optreden slaat de SP een meer voorzichtige toon aan.
In de regering? Zal de SP nu wel in het regeringsbootje stappen? Die kans is aanwezig. Als de SP op 12 september de grootste partij wordt, heeft de partij bij de formatie het initiatief en laat ze zich niet zo snel buitenspel zetten. Bovendien is de partij, veel meer dan in 2006, tot compromissen bereid. De SP zou met PvdA, D66 en GroenLinks misschien tot een akkoord kunnen komen. De verschillen tussen de conservatieve socialisten van de SP en de progressieve liberalen van D66 zijn in zo’n coalitie het grootst: SP en D66 moeten in dit geval veel water bij de wijn doen. Mocht deze coalitie niet over een meerderheid beschikken of voelt D66 zich te veel door de linkse partijen gemangeld, dan kan het (wellicht zeer verzwakte) CDA er ook bij.
Een regering van SP en VVD is daarentegen niet bepaald reëel. Deze partijen staan nog steeds lijnrecht tegenover elkaar, als ‘klassenvijanden’. Niettemin sluit de SP de VVD niet uit als eventuele regeringspartner. De SP wil alleen niet met de PVV in zee. Afgezien van VVD en SGP zijn alle partijen in Nederland nu inmiddels van mening dat Geert Wilders volstrekt onbetrouwbaar is en dat er met hem niet te regeren valt.
Is een regering met de SP reëler dan de Kunduz-variant? Dit is een hele lastige vraag. Op dit moment nemen VVD en ChristenUnie toch wat afstand van het lente-akkoord: ze willen op 12 september ook andere opties openhouden. De VVD doet dit omdat men toch liever een rechtse regering heeft, de ChristenUnie omdat de achterban van deze partij een grote afkeer heeft van D66 en GroenLinks. Beide partijen hebben de deur voor Kunduz echter niet definitief dichtgedaan. Met andere woorden: alles is nog mogelijk. Het hangt heel erg van de verkiezingsuitslag af, en hoe bereid de partijen straks zijn om er samen uit te komen, ook met partijen die soms heel andere dingen willen.
Wanneer de SP een regeringspartij wordt, zal de partij nog meer veranderen. Bij een partij met regeringsverantwoordelijkheid passen buitenparlementaire acties en populistische leuzen niet. Een radicaal deel van de SP-achterban zal zich dan wellicht niet meer in de partij herkennen en op een nieuwe tegenpartij stemmen. De vraag is natuurlijk, hoe groot die groep is. Zeker als de SP in het politieke machtsspel de plek van de PvdA gaat innemen, is er in Nederland weer ruimte voor een nieuwe radicaal-linkse partij.
Ten slotte, hoewel de SP een radicaal-linkse achtergrond heeft, is de partij heel goed in staat zich aan te passen aan de veranderende tijdsomstandigheden. De grote roergangers van de partij hebben het roer van de SP telkens op het juiste moment weten om te gooien. Haar successtory heeft de partij hier vooral aan te danken. De SP in de regering? Die kans is reëler dan ooit.
Altijd op de hoogte blijven van het laatste nieuws?
Meld je hieronder aan voor de nieuwsbrief van de Joop redactie die binnenkort van start gaat. Wekelijks ontvang je de beste artikelen, opinies en aanraders in je inbox.