Het publieke debat: gecensureerd, gekleurd, aftands

Het zou een logische gedachte zijn dat de organisatoren van die debatten zich inspannen inzichtelijk te maken wat er te kiezen valt en welke effecten daarvan te verwachten zouden kunnen zijn. Het tegendeel lijkt het geval. Noch de provinciale thema’s, noch de belangrijke thema’s rond de samenstelling van de Eerste Kamer komen aan bod in de debatten.

De debatten vinden plaats tussen een samenraapsel van Eerste- en Tweede-Kamervertegenwoordigers van de traditionele politieke partijen, waarbij de essentie volledig gemist wordt.

PVV-leider Wilders kiest ervoor zich te presenteren in programma’s als Koffietijd en KoffieMAX en mijdt het debat, maar is desalniettemin een welkome gast in het bepalende slotdebat aan de vooravond van de verkiezingen. Maar de smaakmakers waarvan verwacht mag worden dat ze in de senaat de balancing vote zullen vormen, worden volkomen genegeerd, ondanks het feit dat de Partij voor de Dieren en OSF bij uitstek opvattingen hebben over provinciale thema’s.

Zo mocht Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren eenmaal meedoen met het radiodebat van de NOS, sneed daar als enige deelnemer provinciale thema’s aan, werd door het Nederlands Debat Instituut en Martin Sommer van de Volkskrant uitgeroepen als winnaar van het debat, en mag vervolgens van de publieke omroepen nergens meer meedoen aa het debat ondanks het feit dat haar partij in de peilingen op drie tot vier Kamerzetels staat.

Actualiteitenrubrieken zouden zich meer moeten inspannen om het hele politieke landschap in beeld te brengen. Henk Hagoort, de voorzitter van de Raad van Bestuur van de Publieke Omroep, gaf in 2008 al aan dat ‘Hilversum te veel hetzelfde publiek bereikt. Dat leidt tot een grote groep ‘maatschappelijk teleurgestelden’.

Met welk recht negeert de Publieke Omroep de honderdduizenden Nederlanders die op dit moment overwegen bijvoorbeeld Partij voor de Dieren of een provinciale partij te kiezen?

De oproep van de oud-ministers Winsemius en Veerman om geen VVD of CDA te stemmen uit onvrede met het natuurbeleid van deze partijen kan logischerwijs door kiezers slechts op één manier worden vertaald in ander stemgedrag dat herkenbaar is voor alle partijen. Alleen met een parkeerstem op de Partij voor de Dieren maken ontevreden groene kiezers van VVD en CDA duidelijk wat de kleur van hun drijfveren is.

Nergens wordt belicht dat de Eerste Kamer wordt gekozen voor een vaste periode van vier jaar, zodat niet alleen het al of niet behalen van een meerderheid voor de huidige regeringscoalitie van belang is. Een meerderheid van CDA, VVD en PVV zou in de Eerste Kamer bij de val van het huidige minderheidskabinet een blokkerende meerderheid kunnen vormen tot 2015 voor de vorming van andersoortige kabinetten. Wat gebeurt er als de PVV voor 2015 uiteenvalt, zoals eerder gebeurde bij partijen als de LPF, Leefbaar Nederland, de ouderenpartijen en Trots op Nederland? Als de PVV-kandidaten voor de Eerste Kamer die pas na 2 maart geworven gaan worden niet de gewenste stabiliteit kunnen bieden aan de fractie, of wanneer er een jasmijnrevolutie komt binnen de PVV tegen het enige lid van de partij. De deconfiture van de LPF betekende tussen 2004 en 2007 dat haar senator Rob Hessing nauwelijks kon functioneren in de eerste kamer en daar zelfs tijdens zijn gehele zittingsperiode niet één motie indiende.

In de berichtgeving over de verkiezingen voor Provinciale Staten en de Eerste Kamer zijn deze thema’s in het geheel niet aan bod geweest. Net zomin is de vertrouwensbreuk tussen kiezers en gekozenen.

Kiezers zeiden in het recente verleden massaal nee tegen de Europese grondwet, maar kregen ‘m toch. Ze zeiden massaal nee tegen een paramilitaire missie naar Kunduz, maar krijgen ‘m toch. Ze wijzen massaal de bouw van megastallen af, maar krijgen ze toch. Politici zullen dit soort thema’s moeten bespreken tijdens de campagne, willen ze een opkomst die hoger is dan 50%. En organisatoren van verkiezingsdebatten mogen politici niet laten wegkomen met navelstaren en rondzingen.

Uit onderzoek van Blauw Research Debatrix blijkt dat 26,1% van de respondenten aangeeft dat de radio- en televisiedebatten invloed hebben op hun stemgedrag. Hetzelfde onderzoek laat zien dat de kiezer emotie belangrijk vindt. 61,5% van de ondervraagden stelt het op prijs dat een lijsttrekker emotie laat zien tijdens verkiezingsdebatten. Op grond van dergelijke gegevens kun je er als tv-maker niet van uitgaan dat je je kijkers een plezier doet met debatten tussen oudgedienden als Brinkman en Hermans. Juist omdat het zo belangrijk is voor politieke partijen om hun verhaal te kunnen doen tijdens televisiedebatten, zou je bij het structureel negeren van bepaalde politieke partijen kunnen spreken van een kwalijke campagneboycot door de Publieke Omroep. Die is in het nadeel van het vertrouwen van de burger in de politiek én in de publieke omroep.

De publieke omroepen verzaken door met name de traditionele politieke partijen die kiezers van zich vervreemden, een hoofdrol in het debat te geven en andere geluiden consequent te negeren.

Dit artikel is mede geschreven door Maarten Reesink, docent media en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam.