Het overlijden van Chiel de Ranitz roept herinneringen op aan een ándere tijd, die ik mis
Pontificaal stond het in de aankondiging die een oude makker mailde: "Jonkheer ir. Cornelis Willem Michiel de Ranitz, Assen 12 oktober 1943, Arnhem, 20juli 2022".
Ach! Chiel de Ranitz overleden. "Rust nu maar uit, je hebt je strijd gestreden", luidde het motto boven het doodsbericht. Inderdaad had hij geen gemakkelijke oude dag gehad. Chiels gezichtsvermogen begon hem niet zo lang na zijn pensionering in de steek te laten tot er vrijwel niets meer van overbleef. Hij werd ook getroffen door andere kwalen. Toch kon hij dankzij de hulp van drie mensen in zijn buurt zelfstandig blijven wonen. Dat laatste ervoer ik pas na Chiels overlijden. Een paar vrienden van mij haalden per mail herinneringen aan hem op.
Chiel de Ranitz was hoofd van het bureau buitenland aan de Landbouwuniversiteit van Wageningen, die uiteraard veel activiteiten ondernam in de Derde Wereld. Slimme jongens en meisje uit Azië, Afrika en Azië kwamen er promoveren. De universiteit onderhield tal van samenwerkingsverbanden met vergelijkbare instellingen in ontwikkelingslanden. Chiel moest ervoor zorgen dat die samenwerkingsprogramma's volgens de regelen der kunst functioneerden en dat de minister voor Ontwikkelingssamenwerking – wie dat ook was – voor ondersteuning zorgde. Elke universiteit had zo'n functionaris. Het was een bont gezelschap van over het algemeen toegewijde mensen die allemaal een eigen gebruiksaanwijzing hadden. Politiek verschilden ze zeer maar dat maakte niet uit want ze stonden allemaal voor de goede zaak, ook Wouter Teller uit Leiden, die een geheide VVD'er was of Willem Brinckman uit Deventer, die me eens fluisterend toevertrouwde dat hij op Lubbers had gestemd.
Soms deden zich bedrijfsongevallen voor. Linkse studentenpartijen probeerden een eind te maken aan de samenwerkingsverbanden met Indonesische universiteiten vanwege het dictatoriale Soeharto regime. Ze waren niet gevoelig voor het argument dat je onderwijsinstellingen niet zomaar gelijk kunt stellen met de lokale dictator.
Een tweede bedrijfsongeval trof de universitaire samenwerking met Vietnam. In 1982 verbrak de VVD-minister voor Ontwikkelingssamenwerking Eegje Schoo de ontwikkelingsrelatie met Vietnam. Waarom? Omdat Vietnam met een grote militaire inval een eind had gemaakt aan het genocidale regime van Pol Pot in Cambodja. Hanoi installeerde vervolgens een nieuw regime met Hun Sen als centrale figuur. Hij maakt er nog steeds de dienst uit. De Nederlandse regering erkende het nieuwe bewind niet maar bleef jaren lang consequent de vertegenwoordigers van Pol Pot in de Verenigde Naties steunen als de werkelijke vertegenwoordigers van het Cambodjaanse volk.
Ik had graag gezien dat Chiel de Ranitz hierover een fel opiniestuk had geschreven in het tijdschrift dat ik toen redigeerde maar dat deed hij niet. Hij probeerde liever langs andere kanalen zoveel mogelijk de bestaande contacten met Vietnamese universiteiten te bewaren in de verwachting dat er ook andere tijden zouden aanbreken. Dat soort dingen lukten hem ook. Maar voor een daverende opinie had ik niet zoveel aan hem. En hij had niks aan mijn blad, discreet netwerker als hij was. Het zal hem zeker geholpen hebben dat hij niet alleen met groot gezag over de goede zaak kon vertellen maar ook over culinaire aangelegenheden. Uiteindelijk ging het iedereen in ons wereldje erom dat onze bijdrage aan de vorming van wetenschappelijke kaders in ontwikkelingslanden in stand bleef.
Chiels toon en stijl waren niet die van een edelman, eerder die van een herenboer. Toch was die adelijke afkomst op een bepaalde manier in zijn optreden aanwezig. Hij hoefde zich geen airs te geven. Hij was al jonkheer. En daarbij ook een buitengewoon belezen mens. Dat kwam nu en dan naar buiten. Ook daarop hoefde hij zich niet voor te staan. Zeer terecht hebben zijn nabestaanden dat jonkheer prominent in het doodsbericht laten zetten.
Later kwam ik Chiel in een andere kwaliteit tegen. Hij was een vooraanstaand lid van de jeneverproefkring Wageningen en als zodanig genoot hij landelijk respect. Zulke jeneverproefkringen zijn van toenemend belang nu in Nederland steeds meer enthousiastelingen het ambachtelijk distilleren nieuw leven in blazen. Ook begon hij een Spaans restaurant.
Waarom schrijf ik dat hier op deze plek allemaal op? Over een ongetwijfeld goeie vent die ik een kwart eeuw niet heb gezien? Omdat zijn overlijden herinneringen oproept aan een andere tijd. De scherpslijpers bepaalden de agenda nog niet zoals tegenwoordig. De leugenaars en de misleiders zaten in de marge waar zij hoorden. Zij speelden niet de eerste viool in de Tweede Kamer.
Men was niet massaal op zoek naar zondebokken om de schuld te geven van alles wat er fout was in de maatschappij en vooral van het persoonlijk falen.. Chiel de Ranitz is ten grave gedragen in een naargeestig land vol omgekeerde vlaggen, rancune en wrok, waar men de buren allereerst ziet als mogelijke bron van overlast. Dat was niet het land waar hij in zijn Wageningse jaren zo tot zijn recht kwam. Ik mis dat land. Daar zal het wel op neerkomen.
Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin.
Beluister Het Geheugenpaleis, de podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis.
Praat mee
Reacties (19)
In de nrc van vandaag interssante berichten die Han's teleurstelling dat Michiel geen opinierend fel stuk in zijn blad wilde schrijven wat betreft de Vietnamese inval in Pol Pot's Cambodja kunnen ophelderen In Haroon Sheik's column: Hoe behouden wij de openheid van allerlei netwrken zonder dat anderen daar misbruik van maken Denk aan de oenheid van de wetendchap of vrije meningsuiting op sociale media- En in het nieuws over de Afrikaanse tournee van Lavrov in Afrikaanse landen: Lavrov prees Afrika voor het verzet tegen westerse pogingen om een unipolaire wereldorde op te leggen- Dat ook Michiel niet zo in een unipolaire wereldorde geloofde (en meer in netwerken over die grenzen heen), bleek uit die weigering ,volgens mij dan, en laat zich verklaren door zijn Wageningse opleiding en vorming in de zgn Niet Westerse richtingen die je toen nog had daar Zie mijn eerste (dus laatste vd draad) reactie hieroever.
Ondanks het racisme studeren ook veel Afrikaanse studenten in het (voormalige) Oost-blok. Dat bleek ook weer na de Russische inval in de Ukraine, maar ook in Polen zitten er relatief veel. Polen was nogal pissig over de berichtgeving over discriminatie aan de grens.
Nederland kon ook altijd goed opschieten met locale machthebbers, sultans en soesoehoenans (geen handen schudden met ondergeschikten, gehurkt achteruit de zaal uit), hoe die hun onderdanen ook behandelden, hoeveel vrouwen ze in de harem hadden, s'lands wijs, s'lands eer, handel orde en rust gaan voor. Die realpolitik ging door in de opleidingen (door oud kolonialen) in Wageningen, niet meer bemoeien). Pronk maakte hier een eind aan, was een kruisvaarder, tot grote ergernis van heel wat Wageingers toen erkzaam in Inodonesie
’ ...Linkse studentenpartijen probeerden een eind te maken aan de samenwerkingsverbanden met Indonesische universiteiten vanwege het dictatoriale Soeharto regime.’ Klinkt als een verwijt. Het moet toch nu toch wel duidelijk zijn dat er in 1965/66 een massamoord had plaatsgevonden op communisten of wat er voor doorging - de kali kleurde bloedrood. Een paar jaar na het bloedbad bezocht ik het land waar mijn geliefde zaliger geboren was. In een hotel kocht ik een NRC. Toen ik het opsloeg bemerkte ik dat er met een inktroller een artikel onleesbaar was gemaakt. Met de wetenschap van nu hoef ik me niet af te vragen hoe het destijds op de Indonesische universiteiten is toegegaan.
Misschien moet je dat eens wel doen. De wereld zit ingewikkelder elkaar dajn je met je schema´s denkt.
Eric Beerkens (vgl. 'The Student Movement and the Rise and Fall of Suharto') geeft een beeld hoe het er destijds op de Indonesische universiteiten is toegegaan. Hij besluit met: 'Clearly, a modern history of Indonesia is incomplete without emphasising the role of the brave students that put their lives at risk for the sake of freedom. They experienced not one, but more than 30 years of living dangerously.' Han, misschien toch met wat minder dedain reageren.
Precies en die kregen dankzij internationale samenwerking meer ruimte en kansen. Dat is gewoon zo. Daar ben ik bij geweest. Dat gold voor Indonesië en Vietnam.
"Linkse studentenpartijen probeerden een eind te maken aan de samenwerkingsverbanden met Indonesische universiteiten vanwege het dictatoriale Soeharto regime." Wat dat betreft consequent als je als linkse studentenorganisaties in andere gevallen samenwerkingsverbanden met zovele andere vroegere regimes zoals Zuid-Afrika en diverse Zuid-Amerikaanse voorstond. Maar het was natuurlijk een "bedrijfsongeval" dat ook te doen met niet-rechtse regimes. Linkse regimes hadden zelfs niet zelden een voorkeur. Het: "Ze waren niet gevoelig voor het argument dat je onderwijsinstellingen niet zomaar gelijk kunt stellen met de lokale dictator." is natuurlijk niet anders dan een smoes omdat dat bij die linkse regimes ook nooit een argument was.
Het was bij linkse regimes juist wel een argument. Anders haddenj de rechtse meerderheden aan de universiteiten er nooit mee ingestemd, althans gingen zij er niet voor liggen.
Een vergaande voorkeur om in geen geval samenwerkingsverbanden te staken met studentenorganisaties en studenten van universiteiten waar regimes heersen lijkt mij bijna altijd de betere keuze te zijn (geweest).
Helemaal mee eens, Rode D., en ik denk dat ook Chiel op dezelfde lijn zou zitten. Zo is het maar net, maar hoeveel scherpslijpers van tegnwoordig ( de SJW's) zijn het daarmee eens? Je moet maar zo denken, wij kunnen ons dat tegenwoordig gewoon allemaal permitteren, wie doet me wat??
Ik denk als ik het goed begrijp juist niet dat Chiel daar voor zou kiezen. Hij was juist voor het behoud van banden omdat hij wist dat je studenten en hun organisaties en regimes niet op een lijn kunt stellen. Als je dat wel doet, steun je in feite de dictatuur.
Ik kan hier geen tuw aan vastknopen, Han, ben je nu voor of tegen dictatuur? voor of tegen samenwerking met studentenorganisaties?
Mooi stuk, Han, van de goede oude tijden en de dingen die helaas voorbij gegaan zijn...
Helaas, halas, leg dat eens uit? Of laat maar eigenlijk, ik snap het zo ook wel, zie hieronder....
Ach ja, die Chiel, dus ik heb zonder het te weten ooit in zij Wageningse Spaanse restaurantje gegeten..... Chiel is in zekere zin de Laatste der Mohikanen. In zijn Wageningse tijd was de hogeschool, later uni, verdeeld in twee kampen, de westerse en de niet westerse groepering. Je had tropische en gewone plantenteelt, tropische en westerse bosbouw, veeteelt, bodemkunde, cultuurtechniek, maar zelfs westerse landhuishoudkunde en de gewone economie, westerse en niet westerse sociologie, en daarvoor waren de afsplitsingen al direct na de propaedeuse. je werd echt of het een, of het ander, en het is duidelijk wat Chiel werd en bleef (en ikzelf trouwens ook). Onlangs las ik dat men in instituties af wilde van dat onderscheid, westers? niet-westers? is dat niet wat kolonialistisch? Inderdaad, alles een pot nat geworden, iedereen gelijkwaardig en hetzelfde. Ik geloof er eigenlijk niets van, en begrijp wel dat Chiel daar geen felle opiniestukken over heeft willen schrijven. Dat heeft hij aan die niet westerse opleiding en functie te danken. Vaarwel, goede Chiel...
correctie : je had niet westerse landhuishoudkunde en de gewone, westerse landhuishoudkunde (= economie, althans de latere, moderne vorm van die huishoudkunde)