Het 'Orakel' op de Dam zet aan tot daden en denken

Op Bevrijdingsdag besef je dat macht geen optie is, ook niet voor Kunst. Het gaat om de daadkracht van individuen.

Het is een mooie dag vandaag, een hele mooie en ook nog eens zonnige dag, vanmorgen vroeg zijn de straten onopvallend leeg. In het voorbij lopen kijk ik bij zo veel mogelijk huizen naar binnen. Veel kamerjassen, pyama’s en mensen in huispakken op de bank met een krant. Heerlijk! Het is voor hen een vrije dag. Er hangen grote vlaggen in de straat, al zijn het er niet zo veel, het is Bevrijdingsdag. Bij de tandarts in de wachtkamer lees ik in ‘Maarten’ een interview met Wellink. 

“Men was ervan overtuigd dat het systeem zo solide was dat het zichzelf zou corrigeren” , zegt hij over de monetaire wereld. “Maar er gebeurde iets heel anders: alle kleine afwijkingen stapelden zich op” . Voor het uit de hand lopen van het financiële drama gebruikt hij het woord sneeuwbal en lawine, maar je zou er evengoed andere metaforen op kunnen plakken. 

Mensonwaardig Een soortgelijk fenomeen voltrekt zich in de kunstwereld. Daar is de scheefgroei een waterhoofd geworden. Moderne kunstenaars blazen hun beelden ook letterlijk op. Hoe groter, hoe beter en bij Christie’s en Sotheby’s worden steeds weer nieuwe verkooprecords gebroken. Je kan je afvragen of het idee van 259 miljoen dollar voor één object wel menselijk is. Ik vind het mensonwaardig.

Onlangs liet Frank van den Engel in de documentaire ‘The Next Big Thing’ in ‘Het Uur van de Wolf’ zien dat de kunstverzamelaars zich volledig in een aparte economie van de superrijken voortbewegen en dat deze niets te maken heeft met de reële wereld. De problematiek werd een paar jaar geleden ook al aangekaart door Anna Tilroe in haar pamflet ‘De Ja-sprong, naar een nieuwe vitaliteit in de kunst’.

Kracht van kunst Er is geen controle op de markt, de handel wordt op allerlei manieren gemanipuleerd. Het is als een modderlawine, het maakt veel kapot. De afgelopen 20 jaar zijn er enorm veel rijken bijgekomen, ze komen uit alle delen van de wereld. Er is extreem veel geld te besteden. Zullen de oude meesters zich omdraaien in hun graf? Als zij bij machte waren geweest om zoveel geld te genereren bij leven, dan hadden zij het anders besteed. Goed, over dat standpunt kan je twisten, maar het idee dat de kunstwereld totaal overspannen is en vol zit met rommel-ideeën zal breed gedragen worden, want waar gaat het een kunstenaar nu om? Van welke (kunst)wereld wil je deel uitmaken? 

Wellink zei dat er onder de oppervlakte van het bankensysteem allemaal dingen zaten die niemand gezien had. De vergelijking met de kunstwereld wil ik doortrekken. Aan de buitenkant lijkt het kunstcircuit misschien normaal, maar als je er over nadenkt is het absurd. In ‘filosoferen over kunst aan de hand van 68 handschoenobjecten’ probeer ik deze vraag voor mijzelf te beantwoorden. Wat is de rol van de kunstenaar en wat kan de toeschouwer in de 21e eeuw voor de kunst betekenen? Hoe ver reikt de zeggingskracht van een opject, wat kan en doet het kunstwerk? Mensen aantrekken, geld genereren, gedachten overbrengen, emoties oproepen, troost geven. Kan het aanzetten tot een handeling? Komt de toeschouwer in beweging? Moet beeldende kunst beperkt blijven tot een kunstwerk –an sich- of kan een object zelf ook daadkracht hebben en zo ja, zou dit wenselijk zijn?

Orakel En nu ben ik op deze Bevrijdingsdag dus extra vrolijk, niet omdat ik bij de tandarts een porceleinen kroon krijg, die terplekke gefabriceerd wordt omdat mijn kies is afgebroken, maar omdat Joep van Lieshout een ‘Orakel’ op de Dam heeft geplaatst.

Sommigen noemen het een wonderlijk experiment. Anderen houden hun hart vast of hekelen het bij voorbaat. Je kan het Bas Heijne niet kwalijk nemen dat hij zich zo vastklampt aan een oude wereld. Het werk van Van Lieshout is zo anders, dat het kwartje bij velen nog niet gevallen is. Een groot hoofd dat via SMS berichten van het publiek gaat spreken. Ongecensureerd. Het spiegelt de opvatting van de gemeenschap. De Denker des Vaderlands, René Gude, is enthousiast. De vrees voor narigheid in de vorm van rascistische uitspraken kan door de mensen zelf gecorrigeerd worden. Het ‘Orakel’ doet een beroep op de SMS-ers. En als het anders is, dan weten we dat en moeten we daar iets aan doen, aldus Van Lieshout. 

Wat ik zie is een kunstobject dat mensen aanzet tot een handeling, het brengt de toeschouwer in beweging. Daarmee heeft het object daadkracht en brengt het Kunst in een nieuw en vitaal domein. Hoe machtig of prachtig dat is of kan zijn, zal de tijd leren. 

Op Bevrijdingsdag besef je dat het vooral om de daadkracht van mensen gaat en dus ook van de mensen in relatie tot Kunst. Het is tijd dat zij opnieuw gaan aarden.

Carla van Beers schreef ‘The Glove Makers 1, filosoferen over kunst aan de hand van 68 handschoenobjecten’