Joop

Het gezonde egoïsme van een nieuw decennium

  •    •  
31-12-2009
  •  
leestijd 3 minuten
  •  
BNNVARA fallback image
In zijn kerstcolumn in de Volkskrant vat Pieter Hilhorst de tijdgeest per decennium samen in een filosofie. Het laatste decennium omschrijft hij als ‘mistroostig’.
Om zich vervolgens af te vragen wat de jaren 10 zullen brengen. Een voorzet.
In 1999 danste Nederland op de toppen van de vrijheid-blijheid cultuur. Ik noem dat een zomerse tijdgeest: alles groeit en bloeit en koestert zijn plek onder de zon. Nog vóór acht uur ’s avonds demonstreerde Betty Paërl op Nederland 1 haar neukfiets; ze trapte zich binnen een minuut naar een orgasme. In 2008 schrijft filosofe Marjolijn Februari in een column: “Van een land waar de Kijkshop dildo’s aanprijst voor Moederdag zijn we binnen een paar jaar tijd veranderd in een land waar de gemeente Huizen een schilderij verwijdert omdat er naakte vrouwentorso’s op zijn te zien.”
Wat is er gebeurd? Rond 2000 ontstaat er in Nederland maatschappelijk ruimtegebrek. Wanneer iedereen zijn persoonlijke ruimte blijft uitbreiden, staan we uiteindelijk allemaal op elkaars gevoelige tenen. In mijn termen belanden we in een herfsttijdgeest: iedereen eist respect op maar deelt het niet uit. Men wil optimale vrijheid voor zichzelf en maximale bescherming tegen die van anderen. Het stormt en de maatschappij kraakt in haar voegen. Hilhorst: “Er valt niks meer te onderhandelen. Het is slikken of stikken. Het spel van geven en nemen is ingeruild voor ultimata. Dit is de grens. En als het je niet bevalt dan donder je maar op.”
De angst voor alles wat afwijkt van de eigen voorkeur, in combinatie met de vrees dat anderen meer misbruik maken van het systeem dan ik, leidt tot een roep om begrenzing. Terug naar normen en waarden! Winter in de tijdgeest. “Het voorkomen van misbruik is belangrijker dan het bieden van een helpende hand. Inschikkelijkheid wordt verward met capitulatie,” stelt Hilhorst. Dat riekt inderdaad naar een mistroostig decennium. Toch gloort er hoop. Het kan geen kwaad om een paar jaar lang grenzen te stellen. Begrenzing biedt rust, toomt al te assertieve en opportunistische geesten in. En een crisis helpt ook. Als de kredietcrisis ons één ding leert, dan is het wel dat egoïsme (‘ikke ikke en de rest kan stikken’) de oplossing niet is. Daarin wordt de gemiddelde Nederlander volledig overklast door de eerste de beste bankier. Net zoals de volledige zelfbeschikking, het paradigma van de jaren negentig, tot een zure illusie verwordt wanneer ik als werknemer van de HEMA tot de ontdekking kom dat mijn pensioengeld wordt belegd in een opkoopfonds, dat vervolgens de HEMA overmeestert en dwingt om mijn pensioenregeling uit te kleden. Tijd om elkaar, maar ook onszelf te begrenzen. Wanneer iedereen louter bezig is om de persoonlijke winst te maximaliseren, valt het systeem uit elkaar en voelen we allemaal de gevolgen. Dat leerpunt leidt op dit moment tot kritische reflectie op ons economische systeem, dat fragiele netwerk van onderling verbonden ketens, die niet zonder elkaar kunnen overleven.
Het toenemende besef van onderlinge afhankelijkheid betekent dat een paradigmawijziging in de lucht hangt. Wouter Bos hint op nieuwe solidariteit, juist vanuit gezond egoïsme. Moraal alleen is volgens Bos een te smal draagvlak: “Een notie van welbegrepen eigenbelang is onontbeerlijk: you scratch my back, and I scratch yours.” Solidariteit kan iedereen vooruit helpen: “Een samenleving die uiteenvalt, kan minder verzetten. Daarentegen zijn mensen die zich dankzij gedeelde waarden en belangen met elkaar verbonden voelen, weerbaarder tegenover de grote fenomenen op wereldschaal die zij als bedreigend ervaren, zoals terrorisme, migratie, de mondialiserende economie.” Ik denk dat Bos gelijk heeft en dat de filosofie van de jaren ’10 zal draaien om het stoppen met wijzen naar anderen en het opzoeken van de gezamenlijke verantwoordelijkheid binnen die ketens waar we onlosmakelijk deel van uitmaken. Alleen door ons effectief aan anderen te verbinden komen we – gezamenlijk – vooruit.
Pieter Hilhorst zoekt een nieuw en kansrijk maatschappelijk paradigma voor het komende decennium. Ik nomineer dit van het Afrikaanse Ubuntu afgeleide principe: het besef dat men als individu een unieke schakel vormt in een complexe keten, dat die keten waarde toevoegt aan het individuele leven en daarom onderhouden en ondersteund moet worden. De eigen unieke aangeboren talenten en aangeleerde krachten kunnen niet alleen worden ingezet voor persoonlijke groei, maar ook om de keten te versterken; daar wordt men zelf ook weer beter van. Ketendenken als impliciete sociale norm voor een nieuwe tijdgeestcyclus. Ik vind het een mooie gedachte om het restant van de huidige kille – mistroostige – winter mee door te komen.
Lees ook bij de Volkskrant: de Kerstcolumn van Pieter Hilhorst

Meer over:

opinie, leven
Delen:

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

avatar

Reacties (10)

denmol
denmol31 dec. 2009 - 9:18

Het is een leuk positief theoretisch model maar zoals iedereen weet is een ketting zo sterk als de zwakste schakel. Het is nogmaals een heel leuk en goed doel om naar te streven en ik wil geen onheilsprofeet zijn die dit nu al de grond in boort maar wil er wel op wijzen dat er niet alles van verwacht moet worden. Mijn stelling is dat het alleen werkt als een individu vanuit zijn autonomie onderdeel vormt van een keten waarbij het ook noodzakelijk is rituelen in te bouwen om de keten in stand te houden. Een autonoom iemand die bewust kiest en verantwoording neemt is iets anders dan gewoon vrijblijvende deelname. Als niet alle deelnemers bereid zijn in min of meer gelijke mate betrokkenheid te tonen en verantwoording te dragen zal de cohesie afnemen en de keten uit elkaar vallen. Het is een leuk streven maar zal in de praktijk toch moeilijker uitvoerbaar zijn maar misschien moeten we dit zien als schot voor de boeg als start van een periode waarbij de PvdA weer op zoek gaat naar haar socialistische beginselen.

Rondeboer
Rondeboer31 dec. 2009 - 9:18

We leven dus in een multiculturele samenleving en de autochtonen moeten water in de wijn doen. Maar in welk opzicht zal cultureel Nederland dan veranderen? Wat nemen we over van Surinamers, Afrikanen, Spanjaarden, Chinezen, Thai etc? Wat merk in het dagelijks leven van die groepen? Die leven gewoon hun leven. Eten wat ze willen, gaan naar een tempel oid, praten onderling hun eigen taal als ze willen. In welk opzicht verandert Nederland door hun aanwezigheid? Het probleem met sommige moslims is dat zij in de dagelijkse omgang eisen dat wij hun normen en waarden hanteren. Of dat sommige bestuurders zonder het moslims te vragen dingen regelen zoals het volgens de regels van de islam zou moeten. Dus bij de iftar maaltijd geen bier voor de atheist en bij een kerstmaaltijd voor honderen scholieren halal eten omdat er toevallig 10 islamitische leerlingen zijn. Of een burka dragen en bij een dokter eisen naar binnen te willen voor je kind terwijl je man aanwezig is, maar zelf die dokter niet willen omdat het een man is etc etc. Daar heb ik mijn buik vol van.

RAW87
RAW8731 dec. 2009 - 9:18

Pure solidariteit is een ideaal, het is het waard om na te streven, ook al zal het misschien nooit komen. Ik denk dat "Onze-Nederlands-Westerse" cultuur heel wat kan hebben, we zijn voor een meerderheid nog steeds een consensus cultuur. Ook kunnen we nog veel leren van andere culturen. Elke cultuur heeft positieve en negatieve kanten, het is de kunst om de positieve kanten te zien en over te durven nemen. Dat geldt niet alleen voor onze cultuur, maar ook voor allochtone culturen. Kijk maar bijvoorbeeld naar de onbegrensde gastvrijheid in de nomaden-culturen van het Midden-Oosten. Maar wat als je door slecht integratiebeleid niet helemaal de kans hebt gekregen om de goede dingen in te zien? Wat als je niet de volle kans hebt gekregen ABN te leren omdat je toevallig in de Schilderswijk woont en iedereen daar een mengelmoes spreekt. Wij hebben in Nederland de taak om allochtonen goed op te vangen, en voor te bereiden op hun leven in Nederland. De allochtonen hebben de taak die kans te grijpen, daarvoor zijn ze hierheen gekomen. De kleine groep allochtonen die hun kans laten liggen zorgen voor problemen, die zijn de rotte appels. De groep allochtonen die nooit echt een goede 100% kans hebben gekregen, daar moeten we kijken of we het beleid kunnen verbeteren. Zodat zij de taal goed kunnen, weten aan welke regels zich moeten houden, welke normen en waarden belangrijk zijn, etc. etc. Is het belangrijk om te weten wie Michiel de Ruyter was, of is het belangrijk dat mensen de taal goed kunnen, in plaats van "redelijk verstaanbaar", of een mengelmoesje? Ik ben een idealist, maar met de juiste middelen kan een hoop verwezenlijkt worden. Er is nu al een grote groep 2e en 3e generatie allochtonen die wel integreren. Kijk maar rond in je directe omgeving. Integratie problemen zijn van alle tijden, integreren gaat niet zonder problemen, integreren zal er altijd bij horen. Laten we proberen de problemen zo klein mogelijk te maken en te houden. Wij zijn nu vrij goed ontwikkeld, dat komt door een paar duizend jaar contact tussen allerlei verschillende culturen over de gehele wereld.

opmerker
opmerker31 dec. 2009 - 9:18

To be solidair or not to be solidair. Daar gaat het om in de politiek. Alleen de politiek kan zich zo,n keuze veroorloven. De enkeling kan wel solidair willen zijn, maar het blijft krabbelen in de marge. VVD en CDA hadden duidelijk genoeg van ons solidaire systeem en is dan ook bekwaam om zeep geholpen. Nu maar hopen dat in het nieuwe jaar het christelijk geweten, solidariteit oplevert.

JoopSchouten
JoopSchouten31 dec. 2009 - 9:18

Mooie ware woorden. Over Bos blijf ik echter sceptisch. Mede door de neoliberale insteek van de PvdA zijn we in de problemen geraakt. Maar beter ten halve gekeerd dan ten hele verdwaald. Wie weet gloort er ooit nog eens een verbond tussen de PvdA en de SP en krijgt onze maatschappij oog voor wat werkelijk van belang is: elkaar.

1 Reactie
denmol
denmol31 dec. 2009 - 9:18

Ik zie je al likkebaarden Joop

T.B.A.
T.B.A.31 dec. 2009 - 9:18

Tja, punt is dat het altijd de ander is die egoïstisch is en meer solidariteit moet gaan tonen, al helemaal volgens de huidige regering - iets wat menig Nederlander zat begint te worden. Met name doel ik op de problemen met een deel van de allochtone bevolking, die door de linkse kliek worden genegeerd. Solidariteit, multiculti, aanpassen, verdraagzaamheid etc zijn allemaal loze termen en werken juist averechts als alles van één kant (de onze) moet komen. Er wordt van alle kanten geroepen dat we respect moeten hebben voor hun cultuur, achtergrond, religie, etc, en daar ook rekening mee moeten houden, maar wat men vergeet is dat ze ook met ONZE cultuur rekening moeten houden. Het is ons land, je past je aan onze regels en cultuur aan, anders pech gehad. Het toppunt vond ik toch wel de agenten die in een klasje meer over buitenlandse culturen moesten leren om zo beter met buitenlandse reljeugd om te kunnen gaan - de omgekeerde wereld! En als iemand zijn scheur opentrekt om te zeggen dat veel buitenlanders domweg weigeren te integreren, wordt dat door de linkse kliek afgedaan als discriminatie en racisme. Hoe kun je nou solidariteit en saamhorigheid tonen als de buurvrouw amper Nederlands spreekt, en onze cultuur niet kan (en niet wil) begrijpen? De oplossing, naar mijn mening, is een hardhandig 'zero tolerance' beleid, iets wat al veel eerder ingevoerd had moeten worden. Niets gratis reisjes naar New York om de buitenlandse reljeugd respect te leren, gewoon keihard aanpakken. De softe en 'begrijpende' methode werkt niet, zo zien we maar al te goed nu. Ze moeten begrijpen dat er consequenties aan hun asociale gedrag zitten - geen heropvoedingscursus of plezierreisje meer na een inbraak of mishandeling, maar gewoon keiharde maatregelen, of beter nog, de schandpaal, dan laten ze het wel uit hun hoofd om nog meer problemen te veroorzaken. Pas als er een beetje respect tevoorschijn komt voor de Nederlandse cultuur, is er werkelijke integratie, en komt er ook solidariteit van hun kant. Geen arts meer die een vrouw met burka weigert, maar een vrouw die haar burka weigert af te doen voor een arts. Het is inderdaad tijd om eerst rekening met onszelf te houden, dan komt de rest vanzelf wel.

1 Reactie
denmol
denmol31 dec. 2009 - 9:18

Meneer Lantinga, Velen die afgeven op de linkse kerk zien vaak de multiculturele samenleving als probleem en benaderen het ook zo en dat is fout. Het volgende wat niet klopt is dat men alleen vanuit sociaal cultureel oogpunt naar onze multiculturele samenleving kijkt en individuen gaat classificeren naar culturele achtergrond en vervolgens leden behorende tot die culturele achtergrond aanspreken op het foute gedrag van een toevallig tot die cultuur behorend individu. Dat is storend, improductief, heeft geen heilzame werking en leidt behalve tot irritaties nergens toe. Beiden visies zijn simplificaties die het zicht onze multiculturele samenleving vertroebelt en doet geen recht aan het totaal dat er speelt en leeft in onze multiculturele samenleving en leiden tot uitspraken en voorstellen als zero tolerance beleid wat wetenschappelijk bewezen niet werkt en meer schade bijvoorbeeld in de vorm van nog meer polarisatie en voortdurend onbegrip tussen etnische groepen, overpopulatie van wijken en gevangenissen van leden behorend tot bepaalde etnische groepen leidt en dan zijn we nog verder van huis. Een stap verwijderd van nog engere maatregelen en dat is wat geloof ik niemand op voorhand wil. Dit wetende moet het zero tolerance beleid voor u, mits u van goede wil bent en onze Nederlandse multiculturele samenleving een warm hart toedraagt, geen optie zijn. We moeten niet voordurend zaken verengen en terug brengen tot problemen behorend tot een bepaalde etnische groepering. Vasthouden aan deze zienswijze maakt het bedenken van creatieve en constructieve oplossingen voor problemen niet makkelijk. We moeten niet weer wat bewezen heeft niet te werken inzetten maar met creatieve inzet zoeken naar manieren om het wel te laten werken want linksom of rechtsom. Die multiculturele samenleving is er en zal er blijven dus we kunnen beter zoeken naar constructieve manieren om vorm te geven aan deze samenleving waar we trots op kunnen zijn als je het mij vraagt.

cassirer
cassirer31 dec. 2009 - 9:18

Hilhorsts pleidooi voor solidariteit in eigen beheer is vooral overtuigend in de praktijkvoorbeelden die hij bij zijn nogal abstracte betoog geeft. Wie dat zoals Kniesmeijer nog verder wenst op te rekken tot het exotische 'ubuntu' ( dat in de dagdagelijkse praktijk meestal niet verder reikt dan de 'extended family') overschat m.i. de spankracht van de solidariteit, dwz. niet die van de met de mond beledene saamhorigheid (we are all family) maar de daadwerkelijke. De laatste beperkt zich meestal tot de kring van degenen die men kent of meent te kennen en van wie men wederkerigheid of gelijkgezindheid mag verwachten. Om maar een simpel voorbeeld te geven: ik ben bereid om een immigrantengezin dat door de krisis te kampen heeft met werkloosheid en schulden een beperkte maar renteloze lening voor onbepaalde tijd te geven. Maar als de eerste aankoop daarvan niet naar goede fietsen voor de kinderen gaat maar naar een mega-widescreen, houdt mijn solidariteit op. Daarom geen voorkeur voor mooi ububtu-fantasietjes maar voor het pragmatisme van Hilhorst.

1 Reactie
denmol
denmol31 dec. 2009 - 9:18

Als je een lening geeft en je vindt dat men het moet besteden zoals jij dat wil dan moet je dat wel eerst tegen die mensen zeggen en dan moet je het ook geen lening noemen. Met een lening mag je normaal gesproken doen wat je zelf wil maar in uw specifieke geval lijkt het toch anders te liggen. Ik begrijp dat dit werkelijk heeft plaats gehad maar het lijkt mij geen reden om af te haken. Beter communiceren zou het probleem ook voorkomen kunnen hebben en men zou met u een interessant gesprek kunnen voeren over waarom men die tv boven de aanschaf van fietsen stelde. Kan hele grappige, boeiende en verhelderende gesprekken opleveren weet ik uit ervaring.