Het Europese migratiepact en de hardvochtige houding van Nederland

Al jarenlang is Europa een proeftuin voor onmenselijke maatregelen tegen mensen die op de vlucht zijn. Met het EU Migratiepact lijken deze maatregelen officieel beleid te worden, terwijl veel van deze praktijken de menselijke waardigheid schenden; een grondrecht in het EU handvest. Vandaag debatteert de Tweede Kamer over het pact, waarbij de menselijke waardigheid op het spel staat.

Artsen zonder Grenzen bracht in kaart wat deze maatregelen veroorzaken. Wij behandelden tienduizenden mensen voor trauma en letsel, veroorzaakt door afschrikkingsmaatregelen. Kwetsbare mensen op de vlucht vertelden ons hoe ze zijn gemarteld, verkracht en afgeperst in Libische gevangenkampen; over verdronken familieleden of gewelddadige pushbacks op de Middellandse Zee; over hun uitzichtloze bestaan in opvanglocaties zonder medische zorg, zoals op Lesbos, maar ook in Ter Apel.

Dit zijn geen incidenten. Er tekent zich een patroon af. Een web van geweld, dat zich sluipenderwijs in de haarvaten van heel Europa nestelt, gericht op het tegenhouden van mensen op de vlucht die geen kant op kunnen. Dit wordt dan vastgelegd in een pact waar ons land een belangrijk pleitbezorger van is.

Nederland staat bekend als hardliner. De Turkije-deal uit 2016 en de Tunesië-deal uit 2023 werden deels in Den Haag geboren. De gevolgen staan in ons geheugen gegrift: de brand in Moria en de mensen die omkwamen van dorst en honger in de Tunesische woestijn. Recentelijk nog lobbyde ons land voor het in detentie mogen plaatsen van kinderen onder de twaalf jaar, een mogelijke schending van Verdrag voor de Rechten van het Kind.

Vorig jaar beschuldigde premier Rutte humanitaire organisaties ervan – zonder enig bewijs - samen te werken met mensensmokkelaars, als zij mensen van verdrinking redden op de Middellandse Zee. In realiteit betaalt de EU volgens de VN zelf Libische mensensmokkelaars, via steun aan de door smokkelaars geïnfiltreerde Libische kustwacht. Deze onderschept mensen op de vlucht en jaagt ze regelrecht de Libische martelcentra in.

Hoe kan het gebeuren dat de EU mensensmokkelaars betaalt die het zegt te bestrijden? En waarom is premier Rutte trots op een deal met een Tunesische president die met zijn racistische retoriek juist mensen zijn land uit jaagt? Politici praten dit soort deals goed als ‘realpolitik’. Maar om een op hol geslagen electoraat tevreden te stellen lijken ze liever hard ogende dan effectieve maatregelen te nemen. Intussen neemt In Italië het aantal aankomsten via zee alleen maar toe: van ruim 10.000 in 2019 naar ruim 100.000 in 2023.

Nu migratie tot hoofdonderwerp in de formatie is gemaakt, ontstaat de vraag of het politiek leiderschap in Nederland in staat is om maatregelen te bedenken die wel menswaardig zijn en toch resultaten kunnen behalen. Enkele ideeën.

Begin met het stopzetten van de samenwerking met de Libische Kustwacht. Ironisch, maar daarmee ondermijn je het businessmodel van de mensensmokkel. Stop sowieso met dirty deals die landen buiten Europa het ‘vuile werk’ laten opknappen maar feitelijk de vluchtbereidheid alleen maar doen toenemen. Migratiesamenwerking kan werken als onderdeel van brede, gelijkwaardige deals met herkomst- en transitielanden, bijvoorbeeld over economische samenwerking en arbeidsmigratie, maar eis dan wel dat deze landen zelf menswaardige asielstelsels opbouwen en stel harde voorwaarden op gebied van mensenrechten.

Niet de aanwezigheid van reddingsschepen op de Middellandse Zee heeft een aanzuigende werking, maar de vraag naar arbeidskrachten. En als je daar niet op legale manier in voorziet kan dat leiden tot irreguliere migratie. Bestrijd irreguliere migratie daarom niet met hogere muren, maar creëer reguliere, veilige routes, bijvoorbeeld door het quotum voor hervestiging via de VN te verhogen voor kwetsbare vluchtelingen.

Grondrechten én migratie staan in de formatie hoog op de agenda. Geldt dat ook voor de grondrechten van migranten?