Het einde van de goede bedoelingen

De WRR presenteert vandaag een nieuwe visie op ontwikkelingshulp. Centraal daarin staat een nieuwe ontwikkelingsorganisatie die rechtstreeks onder de minister valt. Blijft er dan nog wel iets te doen voor de Cordaids, ICCO’s, Hivossen en Novibs van dit land? En waar halen die straks nog hun geld vandaan?

Het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over de toekomst van de Nederlandse ontwikkelingshulp heet ‘Minder pretentie, meer ambitie’. En ambitieus is het zeker: het rapport was twee jaar in de maak, en schetst een alomvattende visie op de hulp, voorbij de goede bedelingen en het morele appèl.

Er zijn een paar duidelijke conclusies te trekken. De ontwikkelingshulp is anno 2010 te weinig gericht op ontwikkeling, en nog te veel op armoedebestrijding. Ontwikkeling vergt een ander setje gereedschappen dan het verlichten van de nood van de armsten. Voor effectieve ontwikkeling is een veel scherpere focus nodig; dus intensievere contacten met minder landen. Maximaal tien, in plaats van de 36 waar we nu nog actief zijn, denk de WRR. Daarbij is ook een ‘professionaliseringsslag’ nodig, zegt de Raad. Een harde conclusie die niet lekker zal vallen bij de tientallen organisaties die al decennia met deze materie bezig zijn. De WRR wil toe naar een ‘lerend systeem’ dat álle effecten van de hulp, ook de ongewenste, bestudeert en daar lering uit trekt. Dit vergt een organisatie die vanuit één punt aan te sturen is: een nieuwe overheidsdienst NLAID, naar het voorbeeld van andere grote hulplanden, zoals Groot-Brittannië en natuurlijk de VS met hun USAID. Deze NLAID valt direct onder het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. De WRR wil ook af van het heilige huisje van het automatische budget voor hulp: 0,8 procent van het bruto binnenlands product, zijnde rond de vijf miljard euro per jaar. Niet alleen het pure hulpgeld moet meetellen, vindt de WRR, maar alles wat vanuit Nederland bijdraagt aan ontwikkeling, zoals kennisoverdracht, klimaatinspanningen, bijdragen aan veiligheid in de wereld, enzovoorts.

Een nieuwe hoofdrolspeler als NLAID zal de rol van de traditionele hulporganisaties hoe dan ook marginaliseren. Al is het maar omdat steeds meer overheidsbudgetten naar deze nieuwe organisatie zullen worden getrechterd, in plaats van naar Cordaid, ICCO, Oxfam Novib, Hivos, en vele anderen. Want, ook al zou je dat niet zeggen als je de reclamecampagnes moet geloven, deze hulporganisaties krijgen een groot deel van hun budget rechtstreeks van de overheid. De bijdragen van de donateurs vallen daarbij in het niet.

Het is maar de vraag of en hoe deze instellingen kunnen meedraaien met deze wind. Maar er is hoop: volgens de WRR moet NLAID zich scherp specialiseren, in bijvoorbeeld ‘civil society’, ofwel ‘samenlevingsopbouw’. Laat dat nu al jaren het speerpunt zijn van minstens twee hulporganisaties, namelijk Hivos en Oxfam Novib. De vraag is hoe je deze deskundigheid kunt integreren in een overheidsapparaat, dat per definitie wordt aangestuurd door politieke krachten. Zouden Oxfam en Hivos gewoon in hun geheel moeten fuseren met NLAID? Of worden ze een soort onderaannemer voor deze overheidsdienst, die mag inschrijven op projecten en dan maar moet hopen dat ze die concurrentieslag winnen van andere, buitenlandse hulporganisaties? Of leggen ze zich toe op hun eigen agenda, wat onvermijdelijk zal betekenen dat ze weer afhankelijk worden van de donaties van de burgers, zoals ooit in het begin? En wat gebeurt er met ICCO en Cordaid, die nu alles tegelijk doen en hun wortels hebben in het verzuilde Nederland van de vorige eeuw?

Maar zover is het natuurlijk nog lang niet. Eerst moet het debat op gang komen over een sector die al jaren onder vuur ligt en die door opeenvolgende ministers steeds weer een andere kant werd opgejaagd. Het degelijke en tegelijk prikkelende rapport geeft een aantal cruciale voorzetten voor een breed debat dat al te lang op zich heeft laten wachten.

John Verhoeven is hoofdredacteur van het maandblad onzeWereld.