Het corporatisme is weer helemaal terug
Met de Franse revolutie (1789) veranderde de standenmaatschappij in een klassenmaatschappij. Met de strijdkreet “vrijheid, gelijkheid, broederschap” verdwenen de voormalige standen (adel, clerus, de stedelijke burgerij en helemaal daaronder de horigen en lijfeigenen) in de kapitaal bezittende burgerklasse en de juridisch vrije arbeidersklasse. Van de strijdkreet werd met name het begrip vrijheid gerealiseerd. De burgerij kreeg de vrijheid om naar eigen inzicht bedrijven op te zetten en te exploiteren, de voormalige horige kreeg de vrijheid om als arbeider te kiezen voor wie hij wilde werken. Omdat het begrip gelijkheid niet gerealiseerd werd, was de vrijheid voor de arbeider zeer beperkt.
Was in de standenmaatschappij de adellijke grootgrondbezitter nog min of meer verplicht zijn ondergeschikten te verzorgen, hoe minimaal ook, de thans juridisch vrije arbeider moest voor zichzelf zorgen. Dat betekende genoegen nemen met een hongerloontje. Het liberalisme, de politieke vertaling van de vrije burgerklasse domineerde na de revolutie de samenleving.
Wel moesten zij nog strijd voeren met het conservatisme. Deze politieke stroming wilde in feite terug naar de standenmaatschappij en tot in de 20e eeuw bleven de conservatieven, via confessionele politieke partijen actief. Zij waren tegen de verlichting, tegen de democratie en zeker de democratie voor iedereen. De arbeider moest zijn ondergeschikte positie aanvaarden en via overleg met de kapitaalbezitter tot overeenstemming komen. In Nederland werd zelfs door dominee Abraham Kuijper in 1879 een politieke partij opgericht die zich alsnog keerde tegen de Franse revolutie, de Anti-Revolutionaire Partij (de A.R). Ondertussen ging het met de vrije arbeiders steeds slechter. Omdat de klasse van de kapitaal bezittende ondernemers moest concurreren met andere vrije ondernemers zochten zij naar arbeiders voor de laagste lonen. Dat betekende voor deze arbeiders in de praktijk: uitbuiting, honger, slechte woonomstandigheden en slechte gezondheid.
Via liefdadigheid wilde diezelfde burgerij alsmede de kerken (de voormalige clerus) de ergste nood nog wel verlichten maar de maatschappelijke situatie van ongelijkheid werd gezien als een gegeven waar nu eenmaal weinig aan te doen was. Daar dacht de in aantal en kracht toegenomen arbeidersklasse anders over. De filosoof Karl Marx riep in 1848 in zijn manifest de arbeiders op zich te organiseren met de slogan “Proletariërs aller landen verenigt U”. Dat werd het begin van de politieke stroming van het socialisme. Via demonstraties, stakingen, petities en smeekbeden trachtte het socialisme het revolutionaire begrip “gelijkheid” eindelijk van de grond te krijgen. Het liberalisme, veelal gesteund door de kerken verzette zich hier fel tegen. Bekend is de grote spoorwegstaking in 1903 met de aansprekende kreet “Gansch het raderwerk ligt stil als Uw machte arm dat wil ‘ (zie ook de beroemde tekening van Albert Hahn).
Ontstaan van het Corporatisme
Hoewel de kerk het gezag van de overheid en de bestaande maatschappelijke situatie als een door God gegeven situatie aanvaardde, kreeg zij in de loop der 19e eeuw toch oog voor de erbarmelijke omstandigheden van de arbeidersklasse. In 1891 verscheen de pauselijke encycliek “Rerum Novarum” (van nieuwe dingen). In dit rondschrijven werd afstand genomen van de chaos van het liberale kapitalisme maar ook van de mogelijke dwang van het socialisme en men koos voor een derde weg, het zogeheten corporatisme.
In die derde weg moest de (georganiseerde) arbeidersklasse in redelijk overleg komen met de kapitaal-bezittende ondernemers – sterker nog zowel arbeiders al ondernemers en bepaalde matschappelijke organisaties zouden lid moeten zijn van een bedrijfschap. Dit pleidooi werd nog eens herhaald in 1930 met de encycliek “Quadragesima Anno” (na veertig jaar). Deze derde weg werd overigens niet alleen bepleit door de kerk, ook het “Plan van de Arbeid” uit de jaren dertig van Prof Tinbergen gaat uit van – naast strijd – meer overleg tussen ondernemers en arbeiders.
Na 1945 ontstaat in de wederopbouwjaren (1945 -1963) de opbouw van de verzorgingsstaat, (van de coalities van PvdA en KVP de zogeheten Rooms-Rode coalities). Ter completering van de verzorgingsstaat werden er na 1945 ook bedrijfschappen opgericht. Allen die bij een bedrijf betrokken waren (personeel-werkgevers e.a.) behoorden in overleg besluiten te nemen over loon, winst en prijs van het product, investeringen etc., een typische Corporatistisch idee. De effectiviteit van deze schappen werd gecontroleerd door de SER (Sociaal Economische Raad). In die SER zitten ook weer vertegenwoordigers van de vakbonden, werkgeversorganisaties en de politiek. Even is er nog gedacht om de SER volledige besluitbevoegdheid te geven als het ging om sociaal-economische kwesties.
Dat vond de oude Drees toch te ver gaan en zodoende bleef de SER een belangrijk advies orgaan. In 1952 kwam zelfs een ministerie van Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie (PBO) met A.C de Bruijn (oud R.K. vakbondsman) als minister. Kritiek was er ook met name bij een aantal boeren. Zij protesteerden eind jaren vijftig tegen het verplichte lidmaatschap van het Landbouwschap Daaruit ontstond in 1958 De Boerenpartij met de befaamde Boer Koekoek. In December 2013 werd op basis van een motie door VVD, PVV en SP de PBO afgeschaft.
In de jaren 60 als de KVP zich toch meer gaat oriënteren op de kapitalistische liberale VVD wordt deze verzorgingsstaat stapje voor stapje afgebouwd en worden steeds meer algemene nutsbedrijven afgestoten en door privatisering overgenomen door commerciële bedrijven.
Vanaf 1989 – na de val van het muur – gebeurt dit in versnelde mate. Dat jaartal is niet toevallig. Een van de motieven van de opzet van de verzorgingsstaat was namelijk de angst voor het communisme. (In Frankrijk en Italië bestonden machtige communistische partijen).
Door de arbeiders in Nederland tevreden te houden verwachtte men geen sympathie voor het communisme. Na verdwijning van dit gevaar zag met name de VVD maar ook de werkgeversvleugel van het CDA dat die verzorging wel wat minder kon. Zij omhelsden het opkomende neoliberale economische systeem waarbij – volgens de Amerikaanse econoom Friedman, bedrijven zich volledig moeten kunnen ontplooien zonder last te hebben van overheid en bijvoorbeeld vakbondsbemoeienis. Pas dan zou het BNP groeien. Op zich klopte dat. Alleen kwam die economische groei grotendeels terecht bij de ondernemers en de welgestelde burger.
De kabinetten Rutte deden de afgelopen 13 jaar alles om de groei en daarmee de winst van het bedrijfsleven te bevorderen en overheidsbemoeienis te verkleinen. Iedereen moest participeren, dat wil zeggen iedereen moest het vooral zelf uitzoeken. Als gevolg daarvan ontstonden problemen in de ouderenzorg, de jeugdzorg, de ziekenzorg en een toenemende kloof tussen rijk en arm.
Die problemen werden ook door de gevestigde burgerpartijen en een groot deel van de bevolking op den duur ook wel ingezien. Het is daarom niet toevallig dat in het zicht van de aanstaande verkiezingen steeds meer partijen een programma hebben opgesteld gebaseerd op meer bestaanszekerheid, onder andere door meer gesprekken te voeren tussen vertegenwoordigers van de arbeiders en het kapitaal.
Het lijkt erop dat een vorm corporatisme weer helemaal terug is al zal men het zo niet willen noemen. Wat mij betreft zou er een stevig sociaaldemocratisch model moeten komen – liefst internationaal – dat nu eindelijk de belofte van de Franse revolutie “Gelijkheid” waar gaat maken. Gelijkheid tussen man en vrouw, zwart en wit, hetero en homo, praktisch en academisch opgeleiden en niet te vergeten gelijkheid tussen de voormalige koloniën en het nog steeds dominante Westen.
Maar ja, ik heb niet alles voor het zeggen en dat is jammer!
Praat mee
Reacties (20)
Dit is wel een beetje met grote stappen door de geschiedenis, waarbij ook wat redactiewerk mist. Alsof de standenmaatschappij het licht zag, puur door het uitspreken van de leus "vrijheid, gelijkheid, broederschap". Waar ik wel over val is het marxistische paradigma: "maar de maatschappelijke situatie van ongelijkheid werd gezien als een gegeven waar nu eenmaal weinig aan te doen was." Armoede werd wel degelijk als probleem gezien, maar de oorzaak lag ('natuurlijk', volgens die tijd) in een moreel defect van de maatschappij. De oplossing ligt dan ook in het (moreel) opvoeden van de maatschappij: kerstening, evangelisatie, maar ook de koloniën van weldadigheid, de maatschappij tot nut van 't algemeen. De conservatieve insteek dat armoede een moreel defect is, zie je nog steeds, al is dat inmiddels door individualisme en meritocratie verengd tot het individu. Dat je arm bent is omdat je lui bent, je verdient het! Soms zie je nog het wauwelpraatje van 'weak men create hard times' om het maatschappijbreed te trekken. Het herboren corporatisme, is in tegenstelling tot de historische variant, geen ideologie, naar mijn mening. Het ontbreekt Rutte c.s. aan visie en strategie, dus moet er vertrouwd worden op een een aantal dogma's -'vuistregels'- waarop keuzes gemaakt moeten worden. "Mensen zijn niet te vertrouwen", "Overheden zorgen voor problemen, bedrijven voor oplossingen". Voor zulk soort dogma's is geen doorwrochte analyse of ideologie nodig.
We moeten wat. Na ruim dertig jaar neoliberalisme zijn we hard toe aan verandering. Het verdelingsvraagstuk en natuur en milieu zijn heel dringende zaken maar onderwijs, gezondheidszorg en wonen ook. Nu heb ik nog nooit op een neoliberale partij gestemd en zal dat ook nu zeker niet doen maar links is geen optie meer. De SP is gedecimeerd en de PvdD komt op ongeveer hetzelfde uit. Dit vanwege het feit dat linkse stemmers net zoals in 2012 strategisch weer naar PvdA/GL toe bewegen en dus hun stem weer op een neoliberale partij gaan uitbrengen. Ja de PvdA (vanaf eind jaren 80) is net zoals de VVD en D66 neoliberaal. Het CDA heeft zich daarbij aangesloten zo vanaf begin jaren 80. Ik ga dat niet doen maar ik ga ook niet meer links stemmen want die kunnen niet voorkomen dat er een neoliberale partij in de regering komt en weer de grootste wordt. Dus gaat mijn stem naar een corporatistische partij. NSC of BBB. Daarmee kan ik proberen extreem rechts, PVV, JA21, BVNL, FvD en na decennia lang neoliberalen, VVD, D66, PvdA/GL, Volt, CDA, CU niet de grootste te laten worden. Nu eindelijk eens geen neoliberaal in het torentje na begin jaren 80.
"Dus gaat mijn stem naar een corporatistische partij. NSC of BBB." Het is niet aan mij om je voor te schrijven wat je moet stemmen maar je weet zelf ook wel dat ook bbb en nsc gewoon neoliberaal zijn. Én dat je met een stem de vvd weer in het torentje weer wat dichterbij brengt.
@Labou. Zekers, maar anders krijgen we een neoliberaal van de PvdA in het torentje en krijgen we de VVD er gratis bij. Dus laat maar. Ik ga corporatistisch stemmen want dat kom het dichtste bij wat voor links mogelijk is in Nederland.
Waar ik mij in deze context altijd over verbaas is dat werknemers nu absurd veel efficiënter zijn dan “vroeger”. Eén werknemer doet nu het werk van 10 of meer mensen vroeger. Een boer bewerkt in een eentje het land (met z’n tractor). Een belastingadviseur kan in zijn eentje 100en aangiftes verwerken (met z’n computer). Aan de lopende band worden er per medewerker 100 keer meer geproduceerd dan er vroeger werd gedaan. En wat hebben we terug gekregen voor die efficiëntie? Nog steeds groepen mensen die het eten niet kunnen betalen of problemen hebben met huisvesting en de zorg die ten onder gaat. Dan kan je toch alleen concluderen dat “het systeem” heeft gefaald?
Vanmorgen in het nieuws. Treinkaartje binnenlands vervoer wordt niet duurder. Overheid legt 140 miljoen bij. Internationaal vervoer per trein wordt wel 8% duurder. Denkt de NS dat de Nederlandse burger gek is? 140 miljoen komt gewoon uit de zakken van de belastingbetaler! Stelletje laaielichters! Het is gewoon een systeem van twee paar handen op een buik. Het systeem van de gevestigde orde met zeggenschap over kapitaal en welvaart en de grote massa die wacht tot de kruimeltjes van tafel vallen! Wat ik bovenaan schreef over het treinkaartje is een typisch voorbeeld van corporatisme. Vervoer en overheid is een en dezelfde vereniging. Om die reden is niet zelden de baas van het treinvervoer een gewezen politicus. Dat geldt voor al die instanties die zeggenschap hebben over welvaart en welzijn. Niet zelden staat aan het hoofd van dergelijke instanties gewoon gewezen politici. Die dan weer in de watten worden gelegd door andere gewezen politici die zich "lobbyist" noemen. Zie de opperhoofden van zorgverzekeraars. Zie de ons kent ons jongens waarvan de namen overal in de maatschappij opduiken als er weer iets te verdelen valt. De gevestigde orde in Nederland is minstens zo corrupt als de gevestigde orde in de zuidelijke EU staten waar wij altijd zo de mond van vol hebben!
Door Friedman’s neoliberale economische systeem zijn de voormalige onderbetaalde arbeiders zo welvarend gewonden dat ze zich een auto, vakantie en studerende kinderen kunnen veroorloven. Deze nieuwe rijken voelen zich helemaal niet onderdrukt. Ze zijn wel doodsbang dat de nieuwe welvaart hun weer wordt afgenomen door immigratie en klimaat maatregelen. Anti-immigratie- en anti-klimaatpartijen spinnen garen bij deze angst. Zij snappen heel goed dat niemand zit te wachten op ‘gelijkheid’. Het motto “Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral” geldt niet alleen voor de rijke elite, dat geldt ook voor de arbeiders.
Het is natuurlijk het Rijnlands kapitalistische economische systeem dat onze maatschappij en de arbeider verder heeft geholpen en niet het neoliberale economische systeem. Dat laatste breekt de welvaart juist weer af
De mannelijke arbeider wellicht. De loodgieter bijvoorbeeld met e3n part time werkende partner. De arbeidersdochter, die mocht doorleren en ook probeerde daarvan haar gezin te onderhouden, niet.
"Ze zijn wel doodsbang dat de nieuwe welvaart hun weer wordt afgenomen door immigratie en klimaat maatregelen. Anti-immigratie- en anti-klimaatpartijen spinnen garen bij deze angst." Daar heb je nou precies de reden waarom rechts het zo goed doet. Angst aanjagen door aan te geven dat de gegeven "welvaart" ook zo weer afgenomen kan worden, wijzend op links en allerlei andere verzonnen redenen.
Een fatsoenlijke duurzame organisatie is wel mogenlijk maar alleen op menselijke maat. Een landelijke jurisdictie is dat nog. Het is op die schaal dat de verzorgingstaten en de mate gelijkheid en herinvestering in brede maatschappelijke welzijn mogenlijk zijn geweest. Word het te groot, dan is de afstand tussen burger en mogenlijkheid tot regering tot en effectiviteit of rechtvaardigheid van regering te groot. Dan krijg je een vrije markt waar de lijdende corporaties prive winstmakende concern zijn, niet de politieke gemeenschap zelf, laat staan dus de arbeiders, en daarboven komen dan uiteindelijk onvrije leiderschappen. Een nieuw feodalisme. De kabinetten Rutte verkochten de publieke zaak niet zonder het vrije markt project van de EU en de overhemeling naar dat project van een stel bevoegdheden die landen vroeger mochten hebben of zonder de verspreiding van het neo-liberalisme in de Angelsaksistische landen. Uitgezondert dus grootmachten zoals India of China, een stel landen idie hun sociale democratie nog wat weten te behouden, en een stel landen of mini-rijken waar de regiems hun volken uitbuiten of de landen en rijkdommen van minderheden koloniseren, zoals Brazilie de Amazone, Indonesie Papua, Myanmar de Shan, China Turkestan, Mongolie en Tibet, Rwanda in oost Congo, Afghanistan iedereen en vrouwen in het speciaal, etc. Wat softer taal gebruik in de programmas zitten vast aan liberale visies. Er zijn geen grote voorstellen van belang voor een concrete sociale politiek.
Een ongehoorde serie van historische simplificaties, inconsistenties en onjuistheden, leidend tot een op lucht gebaseerde conclusie over de terugkeer van het corporatisme. Hier is binnen de beperkingen van Joop geen beginnen aan, ik leg mijn pen neer.
Kijk eens goed wie nu in Nederland de winnaars zijn van de neoliberale stroming. Wie verdienen er een veelvoud van vroeger? - beroeps-sporters / trainers (voetballers woonden vroeger in een flatje) - musici/popartisten/dj’s - schrijvers (vroeger waren ze straatarm, Reve en Campert) - grote ZZP’ers - managers op HBO en MBO - aangestelde CEO’s van grote ondernemeningen (geen eigenaren) - TV-presentatoren (30 op Balkenende norm, maar vele vlak daaronder) - krantenjournalisten (zie de ontslagvergoeding die de Volkskrant moest betalen voor de man die vrouwelijke schrijfsters benaderde). Ongeveer gelijk gebleven zijn politici, universiteitsmensen, deskundigen van SCP, CBS, Leger, etc. Waar de grote massa tegenaan kijkt op onze media, is een parade van bovenstaande categorieën. De hele dag staan er profiteurs van de neoliberale wereld op TV hun mening te geven. Als je in OP1 iemand betrapt die minder dan een ton verdient is het een uitzondering: mensen die nauwelijks nog een voorstelling hebben van schulden, geld-tekort, verwarmingskosten of geen kadootjes voor de kinderen kunnen kopen. De TV is een dagelijkse parade van mensen die vlak bij of op de Balkenende norm zitten en die geen zweem van begrip hebben voor de verliezers van de maatschappij, bij welke omroep ze ook zitten, en die allemaal het grachtengordel/Hilversumse winnaars dialect spreken.
"tot in de 20e eeuw bleven de conservatieven, via confessionele politieke partijen actief. Zij waren tegen de verlichting, tegen de democratie en zeker de democratie voor iedereen." Inderdaad, wat dat betreft is het paradoxaal dat toen het door de confessionelen gevreesde algemeen mannenkiesrecht eindelijk werd ingevoerd in 1918 het vooral diezelfde confessionelen waren die daarvan profiteerden. En toen een aantal jaar later de vrouwen ook mochten stemmen wonnen ze nog meer. Wat dat betreft was die deal van de pacificatie voor de liberalen vrij rampzalig: ze gaven toe op het bijzonder onderwijs en in ruil daarvoor kregen ze een electorale neergang die ze bijna 100 jaar later pas te boven zouden komen toen Rutte premier werd (hoewel het vooral door de versplintering van de rest kwam dat de VVD de grootste werd). En volgens historicus Harm Kaal voorzagen ze dat zelf destijds: "De liberalen streefden dan wel naar algemeen kiesrecht, maar ze maakten zich geen illusies wat dat zou betekenen. Het zou vanwege de religieuze inborst van vrouwen, meende een prominente liberaal, vooral de confessionele partijen in de kaart spelen." https://www.trouw.nl/nieuws/de-liberalen-kochten-een-kat-in-de-zak~b16ef997/ Als dat klopt moet je ze nageven dat ze zeer principieel waren. Heel wat anders dan het zooitje dat zichzelf heden ten dage liberaal noemt in Den Haag.
Rutte en zijn vvd hebben nauwelijks iets gemeen met de liberalen van begin 20e eeuw.
Gelijk voor de wet zijn we maar iedereen is uniek dus daar houd het dan ook mee op...
“ Als gevolg daarvan ontstonden problemen in de ouderenzorg, de jeugdzorg, de ziekenzorg en een toenemende kloof tussen rijk en arm.” Volgens mij daalt de kloof al jaren. Het cbs is recent weer met een rapport gekomen. “ De vermogensverschillen tussen huishoudens zijn na 2015 jaarlijks afgenomen. “ https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2023/44/vermogen-van-huishoudens-opnieuw-gestegen En “ De inkomensongelijkheid is aanzienlijk lager dan de vermogensongelijkheid ” De werkloosheid is nu ook enorm laag.
Je leest blijkbaar maar een kwart van het rapport. 1) belangrijkste bestanddeel van vermogensvorming is een eigen woning. 4 op de 10 huishoudens heeft geen eigen woning en profiteerde dus niet van prijsontwikkeling op de woningmarkt 2) exclusief eigen woning is er amper verandering zichtbaar 3) de Gini coefficient heeft als mankement dat het de verschillen tussen groepen [hoog-laag] weg middelt. 4) bloemendaal heeft hoogste aandeel, rotterdam laagste vermogen. En daar zie je ook waar het probleem schuilt: [ In de grote steden wonen relatief veel jongeren, uitkeringsontvangers en werkenden met weinig inkomen. Deze groepen hebben vaak weinig vermogen.] En daar duid de schrijver op. Dat gat wordt steeds groter.
De pensioenen waren er nog buiten gehouden, dan is de kloof nog kleiner. Wel goed dat de cbs constateert dat de kloof steeds kleiner wordt en de werkloosheid daalt. Nog nooit zo weinig mensen in de bijstand. Hoe anders is dat in de landen om ons heen.
@ Peders Jij schrijft: Wel goed dat de cbs constateert dat de kloof steeds kleiner wordt en de werkloosheid daalt. Nog nooit zo weinig mensen in de bijstand. Rare uitspraak. Er zijn namelijk ook een paar miljoen mensen die wel werken maar structureel een te laag loon hebben om te kunnen leven. Nederland heeft ervoor gekozen de loonkosten laag te houden en daardoor zijn banen ontstaan die een normaal salaris niet mogelijk maken. Daarom zoveel arbeidsmigranten, daarom zo veel Oekraïners aan het werk, daarom zo'n lage werkloosheid. En daarom willen rechtse partijen het minimumloon niet serieus verhogen. Maar werken loont dus niet. En dus is de lage werkloosheid niet erg relevant.