Het Atomaanse Rijk

Op 22 september jl. verscheen in Die Welt een artikel waarin de voormalige topmedewerker van het Duitse ministerie van Defensie Hans Rühle schreef dat Turkije plannen heeft tot het maken van kernwapens.

Voor wie mijn artikel De Turkse Atoomdroom las zal het stuk van Rühle weinig nieuws hebben opgeleverd. Ik schreef weliswaar niet over de door hem gelegde link met Pakistan, maar daar was eerder al veel over bekend. Waar ik nog het meest van opkeek was dat westerse inlichtingendiensten volgens Rühle op de hoogte zijn van de nucleaire defensieambities in Turkije.

Voor Rühle lijkt dat laatste een uitgemaakte zaak. Turkse voornemens om plutonium te produceren sterken hem in die overtuiging. Daar heeft hij een punt. Alleen, Turkije ondertekende het non-proliferatieverdrag en zal daar door de Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) aan gehouden worden. Wat het non-proliferatieverdrag niet verbiedt is pronken met technologie die geassocieerd wordt met kernwapens, zoals uraniumverrijking en plutoniumextractie. Zonder kernwapens wordt zo toch een boodschap afgegeven. Daar hield ik het in De Turkse Atoomdroom op en wat dat betreft heeft Rühle me niet van gedachten kunnen veranderen. 

Status Maar of Turkije op kernwapens uit is of alleen wil opscheppen met technologie, de vraag blijft waarom. Turkije bevindt zich al onder de atoomparaplu van de VS, met op de luchtmachtbasis Incirlik een voorraad Amerikaanse kernwapens van dezelfde B-61 categorie die in Volkel liggen opgeslagen. Uit puur defensieve overwegingen is het dus overbodig.

Het antwoord is waarschijnlijk tweeledig. De knop van de Amerikaanse kernwapens in Turkije bevindt zich in Washington en niet in Ankara, wat in nationalistisch opzicht kan steken. Daarnaast mag het prestigeaspect niet onderschat worden. 

Nucleaire technologie geeft status, ook zonder kernarsenaal. Dat is belangrijk voor landen waarvan de leiders aan een minderwaardigheidscomplex, megalomanie, of een combinatie van beide lijden. De nucleaire status komt bovendien goed van pas om een algemene technologieachterstand te verbloemen. Omdat aan ruimtevaart hetzelfde soort status wordt verbonden, valt op dat Turkije aan een lanceerinrichting werkt om satellieten in omloop te brengen. Overheidvertegenwoordigers beweren zelfs dat Turkije over tien jaar een volledig in eigen beheer geproduceerd ruimteschip kan lanceren. De twijfels onder specialisten over het Turkse ruimteprogramma doen er niet toe, als het maar indruk maakt. 

Yildiz De Turkse energieminister Taner Yildiz reageerde verontwaardigd op het artikel in Die Welt. Hij noemde het ‘een poging om de reputatie van Turkije te beschadigen.’ Yildiz zei dat Turkije ‘niet eens over een onderzoeksreactor beschikt.’ Dat hij er met een zielig gezicht aan toevoegde daar niet trots op te zijn, klonk zowaar overtuigd. 

Toch is die Yildiz een jokkebrok, want zoals ik in De Turkse Atoomdroom schreef kreeg het nucleaire onderzoekscentrum in Istanbuls stadsdeel Kücükcekmece al meer dan vijftig jaar geleden een onderzoeksreactor. Het onderzoekscentrum vermeldt dat nota bene op haar eigen website.

Plutonium Waarom Turkije plutonium wil produceren zei Yildiz niet. Argwaan zoals bij Rühle, wordt zo niet ontzenuwd. Yildiz had een prima smoes gehad door iets te zeggen over het eventuele hergebruik van plutonium als brandstof voor kernenergie, maar zelfs dat niet. 

Dat plutonium komt er in ieder geval vanzelf nadat de geplande kernenergiecentrales kritisch zijn geworden. Een Russische vuilnisman zal het afval ophalen van de nucleaire waterkoker in Mersin, maar de Japanners gaan die service in Sinop niet leveren. Dus blijft die troep in Turkije. Waar het opgeslagen wordt weet nog niemand, wel dat Erdogans lakeien er plannen mee hebben.

Kernfusie Het is de vraag hoe er over tien jaar, wanneer in Turkije meerdere kernenergiecentrales staan, over kernenergie wordt gedacht. Heel anders dan nu, meent Lockheed Martin. Die Amerikaanse vliegtuigproducent verklaarde eerder deze maand dat rendabele kernfusie over tien jaar mogelijk moet zijn. 

Er werd sceptisch gereageerd. Begrijpelijk, want eerdere voorspellingen over kernfusie liepen op een fiasco uit. Maar zou Lockheed Martin haar geloofwaardigheid en reputatie riskeren met een loze belofte?  

Thorium Verder wordt onderzoek gedaan naar kernenergie met thorium als brandstof in plaats van uranium. De thoriumlobby is daar euforisch over, en niet alleen omdat thorium ruimer voorhanden is dan uranium. Ongelukken als in Tsjernobyl en Fukushima zouden met thorium uitgesloten zijn. Daarnaast genereert een thoriumcentrale minder afval, dat bovendien korter radioactief blijft dan dat van een uraniumcentrale. Een verschil tussen honderden en duizenden jaren.

Sceptici relativeren de voordelen van thorium, maar dat weerhoudt verschillende landen niet van onderzoek. China, waar voor 2015 al naar een prototype voor een thoriumcentrale wordt gestreefd, loopt voorop. 

Turkse bodem Het is niet mijn bedoeling hier een discussie aan te slingeren over de voor- en nadelen van thorium. Liever helemaal geen kernenergie. Maar als het dan echt moet, dan bij voorkeur zonder risico’s als een meltdown. Die mogelijkheid maakt onderzoek naar thorium als brandstof de moeite waard, lijkt me. 

Koel beschouwd zijn er meerdere redenen waarom Turkije belang heeft om daarbij aan te sluiten. Zoals het risico van een uraniumcentrale in een gebied waar de aarde nog wel eens wil beven. Echter, ook omdat er in de Turkse bodem veel thorium zit. De VS en Australië hebben veel van dat spul in huis, maar Turkije doet heel aardig mee en staat in de top vijf. Het wordt nog niet gewonnen, maar het is er wel degelijk. 

Met andere woorden, de brandstof voor een thoriumcentrale kan in Turkije gratis en voor niets uit de grond gehaald worden. Het kost dan vervolgens nog wel wat lira’s om het voor gebruik geschikt te maken, maar verrijking van uranium is evenmin goedkoop. Daarom verbaasde het me dat ik niets kon vinden over onderzoek door Turkse onderzoekscentra naar thorium als brandstof voor kernenergie. Goede vraag waarom dat niet gebeurt. Ik stuurde er nog een bericht over naar het eerder genoemde nucleaire onderzoekscentrum in Istanbul, maar antwoord ho maar. 

VS O ja, ik vergat nog iets. Het is niet onmogelijk om het afval van een thoriumcentrale voor een atoombom te gebruiken. In de VS is ermee geëxperimenteerd, maar het resultaat viel tegen. Bovendien moest er plutonium aan te pas komen om er een paddenstoel mee te genereren. De Amerikanen vonden het kennelijk geen succes, want ze gingen er niet mee door. Kortom, de echte liefhebber van kernwapentuig doet het waarschijnlijk toch liever met afval van een uraniumcentrale. Dat maakt thorium een stukje minder spannend voor landen die te koop willen lopen met voor kernwapens bruikbare technologie. 

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (Uitgeverij EPO, Antwerpen, 2012).   Volg Peter Edel ook op Twitter.