Hero Brinkmans 'Verklaring van eerlijkheid'

Hero Brinkman wil dat alle lijsttrekkers voortaan voor het begin van de verkiezingscampagne een ‘verklaring van eerlijkheid’ tekenen. Daarvoor pleitte hij op Radio 1, omdat hij zich ‘groen en geel ergert aan alle loze beloften van politici’. Zelf zegt hij natuurlijk nooit iets beloven wat hij niet kan waarmaken. Ik vraag me af hoe hij dat weet te rijmen met zijn tegelijkertijd gedane uitspraak dat zijn partij DPK drie tot vijf zetels gaat halen, maar dat terzijde. En je kan natuurlijk ook vraagtekens zetten bij zijn bedoeling met dit voorstel: is hij echt eerlijk en oprecht, of wil hij hiermee alleen zijn politieke opponenten in een slecht daglicht stellen?

Zou het voorstel van Hero Brinkman hier een oplossing voor kunnen zijn? Of is het een maatregel voor de bühne die van geen enkele invloed zal zijn op de opstelling van de lijsttrekkers? Er is onderzoek dat enig licht op die vraag werpt. Dan Ariely, hoogleraar gedragseconomie aan Duke University beschrijft het in zijn laatste boek ‘The (honest) truth about dishonesty’.

Samen met collega’s deed hij een groot onderzoek op alle belangrijke universiteiten van de Verenigde Staten –van Harvard tot Yale, van Princeton tot MIT- naar de eerlijkheid van de studenten bij een kennistest waarmee ze geld konden verdienen. De studenten, die voor elk goed antwoord een geldbedrag kregen, mochten zelf hun test nakijken en zagen dat de examinator blind afging op wat zij zelf zeiden dat ze hadden gescoord. De ideale omstandigheden om een beetje vals te spelen, dus.

Maar voordat de studenten aan hun test begonnen, kregen ze een andere opdracht. De helft van de studenten kreeg de vraag om tien boeken op te schrijven die ze tijdens hun middelbare schooltijd hadden gelezen. De andere helft werd gevraag zoveel mogelijk van de tien geboden op te schrijven. De onderzoekers wilden weten of er daarna verschil zou zijn tussen beide groepen in de mate van vals spelen. En zowaar, in de groep die de tien geboden had opgeschreven werd nauwelijks vals gespeeld, in de andere groep beduidend meer (ongeveer evenveel als uit andere experimenten gemiddeld naar voren komt).

Vervolgens besloten de onderzoekers te kijken of het wellicht zo was dat het religieuze aspect van de tien geboden de doorslag gaf. Maar ook mensen die zich expliciet als atheïst omschreven pasten in het plaatje. En in latere varianten van het experiment werden de tien geboden vervangen door een formulier dat ze moesten ondertekenen met daarop: “Ik snap dat dit experiment valt onder de erecode van Yale.”. Met exact hetzelfde resultaat als bij de tien geboden, zelfs op universiteiten waar helemaal geen erecode bestaat.

We weten al veel langer dat mensen makkelijk te beïnvloeden zijn. Mensen die een schoonmaakgeur ruiken worden netter. En mensen die een stuk lezen over bejaarden gaan vervolgens langzamer lopen. Ik weet niet of Hero Brinkman deze onderzoeken kent, maar het zou zo maar kunnen dat hij een aardig punt te pakken heeft.