Helft zwevende kiezers 'geland' na slotdebat

Na weken van campagnevoeren en heftige debatten is het vandaag de beurt aan de kiezer om zijn stem uit te brengen. Vanaf 07.30 zijn de stemlokalen in Nederland geopend. 12.696.193 Nederlanders boven de 18 mogen hun stem uitbrengen op één van de 21 partijen. In totaal kunnen de kiezers bij 10.000 stembureaus terecht.

Redactie Joop vat het slotdebat samen

Het debat lijkt wat aan spontaniteit verloren te hebben. Maar misschien heeft de kijker ook wat aan verloren aan vermogen om verrast te worden. De antwoorden, de stellingen, de standpunten, we hebben het allemaal wel een keer gehoord. De lijsttrekkers hebben al net zo vaak dezelfde vragen gehad, waardoor het allemaal wat ingestudeerd is geworden. Hoog tijd voor de verkiezingen dus!

Europa Het debat wordt gevoerd aan de hand van vragen van het publiek. De eerste vraag gaat over Europa. Rutte (VVD) en Wilders (PVV) worden naar voren geroepen om deze te beantwoorden.

De beide heren beantwoorden de vraag met de van hun partijen bekende standpunten over Europa en de eurocrisis. Ruttes VVD is voor Europese samenwerking, vooral met Duitsland en andere noordelijke landen. Een keiharde houding tegenover zogeheten eurozondaars, vooral zuidelijke landen als Spanje en Griekenland, hoort daarbij. Geert Wilders komt met zijn gebruikelijke oneliners over geld weggeven aan Griekenland en zijn oplossing: uit de euro. Hij houdt een betoog dat vooral bezaaid is met beledigingen aan het adres van Rutte en de zuidelijke landen, die hij minachten “knoflooklanden” noemt. 

De luisteraar die de vraag stelde is van geen van beide antwoorden erg onder de indruk.

Vervolgens wordt gedebatteerd over de stelling ‘Europa heeft te veel macht’, door Diederik Samsom (PvdA), Jolande Sap (GroenLinks), Sybrand van Haersma Buma (CDA) en Hero Brinkman (DKP). 

Samsom: Europa heeft op sommige punten juist te weinig macht. Op ander dreigt Europa’s marktdenken te veel invloed op publieke sectoren als het onderwijs in Nederland.

Van Haersma Buma: Als Europa macht had gehad, hadden we deze crisis niet gehad.

Jolande Sap: Een sterk Europa is beter voor Nederland. Voor een groen Europa moet de kiezer bij GroenLinks zijn.

Brinkman: Over vier, vijf jaar komt de breuk in de euro er toch. Waarom niet nu stoppen?

Buma houdt Samsom de keuze voor tussen Parijs en Berlijn, oftewel tussen niet of nauwelijks bezuinigen en langzaam het begrotingstekort heel langzaam af bouwen en hard bezuinigen en snel het tekort afbouwen, zoals ook Jan Kees de Jager wil, de huidige CDA-minister van Financiën. Samsom en Sap pleiten in reactie hierop wederom voor een socialer en groener Europa. Hero Brinkman wil geen van beide, hij pleit voor een ‘stand stil’ in Europa, omdat, wederom, de splitsing er toch gaat komen.

Zorg De zorg is het onderwerp in de tweede ronde, tussen Pechtold (D66) en Buma. De kiezersvraag gaat over de betaalbaarheid van de zorg en wie voor de kosten opdraait, de jongere of de oudere generatie. Alexander Pechtold zegt dat het niet gaat over wie de zorg betaalt, maar hoe we der rekening met zijn allen gaan betalen. Buma wil geen prijskaartje aan de zorg hangen, maar focust op een eerlijke verdeling van de kosten.

De kiezer die de vraag stelde is ook nu weer niet tevreden met het antwoord. In zijn vervolgantwoord pleit Pechtold voor een nieuw zorgsysteem waarin mensen voor zorg op hun oude dag sparen, het zogeheten zorgsparen. Buma gelooft in de kracht van het huidige zorgsysteem, maar het kan en moet efficiënter. 

Nog steeds binnen het thema zorg debatteren hierna Wilders, Marianne Thieme (PvdD), Emile Roemer (SP) en Arie Slob (CU). De stelling is dat de jongere generatie te eenzijdig opdraait voor de zorgkosten.

Volgens Geert Wilders hoeft de zorg helemaal niet zo duur te zijn en kunnen we makkelijk uit de kosten komen als de massa-immigratie een halt wordt toegeroepen. Slob en Roemer waarschuwen er beide voor dat generatieverschillen te veel worden benadrukt. Slob haalt fel uit naar Wilders, omdat hij immigratie wil ruilen tegen zorg: “Uw oneliners zijn soms leuk, soms niet, maar ze hebben nog nooit een maatschappelijk probleem opgelost.”

Thieme vindt de stelling ronduit schandalig, onder andere omdat de zorgkosten ook stijgen door welvaartsziekten die in toenemende mate bij de jongere generatie voorkomen. Tientallen miljarden zijn te besparen als er meer aan preventie wordt gedaan, aldus de lijsttrekker van de PvdD.

Moeten de zorgkosten dan inkomensafhankelijk worden verdeeld? Volgens Wilders is dat al in voldoende mate zo. Volgens Emile Roemer mag het wel wat meer, het zijn mensen aan de onderkant van de samenleving die onevenredig hard geraakt worden door de stijgende kosten. Daarnaast moet de “menselijke maat” weer terug in de zorg, zorgmedewerkers zijn ook overwerkt. Thieme wijst er nogmaals op dat de oplossing niet alleen in een andere verdeling van de kosten ligt, maar ook in preventief optreden. Slob erkent dat zorg duurder wordt, maar wil er voor waker dat er een te zwaar beroep op de volgende generatie wordt gedaan. Wilders maak tussendoor nog even een opmerking over hoe de zorg in gevangenissen beter is dan in verzorgingstehuizen. (Factcheck anyone?)

PvdA of SP? In het volgende onderdeel van het debat gaat de publieksvraag over de verschillen tussen de twee grootste partijen op links. De vraagsteller spitst het toe op de arbeidsmarkt. 

Roemer belooft extra banen op de korte termijn. Dit wil hij bewerkstelligen door onder andere de belasting op arbeid te verlagen. Samsom wil ook iets doen aan de geschiktheid van (vooral oudere) werknemers voor een veranderende arbeidsmarkt. Dit denkt de PvdA onder meer voor elkaar te krijgen door de werkgever verantwoordelijk te maken voor de eerste zes maanden van de ww. Roemer wil hier niet aan omdat werkgevers, die al in financiële problemen zijn, opnieuw belast worden. 

Roemer draait het onderwerp naar de linkse samenwerking, hij verwijt Samsom dat hij te veel naar rechts kijkt en niet vol voor de linkse samenwerking gaat. Samsom wijst Roemer erop dat zij samen geen meerderheid hebben en dat er dus wel naar andere partijen gekeken moet worden.

Roemer houdt ook de vragensteller uit het publiek voor dat een keuze voor Roemer zeker links oplevert en een keuze voor Samsom misschien niet. Het spook van een paars kabinet waart Roemer duidelijk door het hoofd.

Hervormingen Alexander Pechtold, Mark Rutte, Kees van der Staaij (SGP) en Jolande Sap kruisen de degens in de vierde ronde over hervormingen. Woningmarkt, arbeidsmarkt, belastingdienst komen aan bod.

Rutte mag beginnen en stelt dat Nederland in een herstelperiode is en dat er voortvarend aan dat herstel wordt gewerkt. Pechtold stelt dat er van herstel geen sprake is, “uw auto staat total loss langs de weg”.

Van der Staaij wijst erop dat het Kunduz-trio alleen maar lasten heeft verzwaard. Jolande Sap werpt Rutte in het gezicht dat zijn bezuinigingen ten koste gaan van onder andere het onderwijs. Rutte werpt tegen dat hij voor stabiliteit wil zorgen. Pechtold wijst er op zijn beurt op dat “op je handen zitten” niet voor stabiliteit zorgt. Hij wil dat er daadwerkelijk wordt hervormd op het gebied van bijvoorbeeld de woningmarkt door de overdrachtsbelasting te moderniseren. Nee, zegt Rutte, een “betrouwbare overheid” gaat niet midden in een crisis onzekerheden creëren. 

Sap houdt er een andere definitie van “betrouwbare overheid” op na. Dat is er een die een visie voor de langere termijn heeft, aldus de GroenLinks-lijsttrekker.

Slot  Wanneer kan ik er zeker van zijn dat jullie doen wat er in jullie programma’s staat en niet de volgende dag al van standpunt veranderen? Noem één standpunt dat niet verandert.

Pechtold: Een stem op mij, is een stem op verandering

Roemer: Ons hele program realiseren, dan moet u ons 76 zetels geven. Niet akkoord met een coalitie die niet armoede aanpakt.

Buma: Ik blijf strijden voor land waarin we zorgen voor elkaar

Wilders: Minder Europa. Handen af van de zorg. Minder islam.

Samsom: Alle punten in mijn programma zijn me even lief. Een garantie krijgt u niet, wij zijn een coalitieland. Na de verkiezingen zullen er compromissen gesloten moeten worden. De wereld verandert snel, alles wat wij in onze programma’s hebben geschreven kan morgen weer veranderd zijn. Snel aanpassen is belangrijk.

Rutte: Nederland uit crisis, Veiligheid, immigratie beperken, overheid verkleinen, Garantie dat in met al mijn inzet mee door ga.

De vraagsteller merkt na deze ronde op niets van politiek te begrijpen. “Ik had om één standpunt gevraagd..”

De lijsttrekkers gaan hierna verder met het bijna lukraak opnoemen van hun belangrijkste standpunten. Tussendoor reageren ze ook op elkaar. Hier en daar wordt al opgeroepen tot een samenwerking, maar de rommeligheid van dit slot van het debat lijkt geen goed voorteken voor een snelle formatie.

Een laatste peiling Ipsos Synovate hield voor de NOS een onderzoek onder duizend zwevende kiezers. Daarvan weet ruim de helft na dit debat op welke partij hij of zij gaat stemmen: 

In de video hierboven ziet u het debat tussen PvdA-leider Samsom en SP-leider Roemer over werkgelegenheid. Meer fragmenten vindt u hier.