De rode ster van Heineken is ongewenst in Hongarije

Hongarije overweegt om Heineken te vragen hun logo voor de Hongaarse markt te wijzigen. De rode ster in het Heineken logo roept namelijk herinneringen op aan de nazistische en communistische dictaturen die het land decennia lang teisterden. Het verwijderen van symbolen omdat die onwelgevallig zijn geworden ervaren veel mensen als overdreven politiek correct en als een soort herschrijven van de geschiedenis. Toch hebben ook wij onze voorbeelden van dat gedrag: het hakenkruis is het bekendste voorbeeld, en ook de Prinsenvlag is een voorbeeld van een lange tijd politiek neutraal symbool dat werd ingelijfd door een misdadige politieke stroming, waarna het onbruikbaar werd.

Een andere reactie is mogelijk: de Nazi’s dwongen iedere Jood een gele ster te dragen. Dat klinkt als een reden om die ster vervolgens in de ban te doen. Maar uiteraard kun je ook zo’n symbool terugroven van de degenen die het voor hun eigen doeleinden misbruikten. De Davidster is gelukkig nog steeds het trotse symbool van het Joodse volk.

Of Hongarije overdrijft met het in de ban doen van de rode ster kan ik als niet-Hongaar moeilijk beoordelen. Maar in theorie hadden de Hongaren de rode ster ook opnieuw kunnen uitvinden en daarmee ontdoen van de negatieve betekenis die zij nu heeft. In onze vaderlandse geschiedenis hebben we daarvan ook een beroemd voorbeeld: de oproerkraaiers die de Hollandse zaak bepleitten bij de door de Spaanse keizer aangestelde landsvoogdes in Brussel kregen nul op rekest en werden door haar als ‘slechts geuzen’ (gepeupel) weggezet. Maar in plaats van zich met die term te laten af serveren adopteerden de opstandelingen de benaming Geus als eretitel. Naar ik heb begrepen van Herman Finkers deden de Twentenaren dat ook met het woord Tukker (dat eigenlijk domme heikneuter betekent).

Wat natuurlijk ook mogelijk is, is dat Hongarije met deze maatregel een verkapte protectiemaatregel introduceert omdat het natuurlijk iets duurder wordt voor Heineken als ze voor één land een ander logo moeten ontwikkelen. Ook zullen buitenlandse voetbalteams met een rode ster in hun logo (wat de denken van Rode Ster Belgrado bijvoorbeeld) als ze Hongarije bezoeken hun clubsymbool thuis moeten laten. Mijzelf doen dit soort maatregelen altijd wat vreemd aan wanneer ze ruim een generatie na het ene afgrijselijke bewind, en maar liefst drie generaties na het andere worden genomen.

In de jaren ’60 en ’70 werden we in Nederland veel anti-Duitser dan in de eerste jaren na WOII, met het misplaatste protest tegen Prins Claus als bizar dieptepunt. De kinderen van degenen die in de Tweede Wereldoorlog vochten leken zelf ook nog hun stukje oorlog te willen meepakken, terwijl hun ouders juist de strijdbijl wilden begraven. Ons (inmiddels afgezwakte) anti-Duitse voetbal nationalisme is daar een uiting van en ook de Rote Armee Fraktion is door psychologen wel eens met dit fenomeen in verband gebracht.

Maar of het Hongaarse verzet tegen de rode ster nou legitiem is of niet, duidelijk is dat bij bepaalde groepen in de Hongaarse samenleving gevoeligheden bestaan jegens dit symbool. Als die gevoeligheden eenmaal de politieke wind in hun zeilen krijgen wordt het voor andersdenkenden lange tijd erg moeilijk om er iets van te zeggen, omdat dat wordt ervaren als een ontkenning van de legitimiteit van die gevoeligheden. Zelfs voorzichtige tegenwerpingen en een beroep op de redelijkheid kunnen in het verkeerde keelgat schieten als de sfeer eenmaal zo is dat een symbool synoniem is geworden met onderdrukking, en twijfel daaraan met minachting.

Een bedrijf als Heineken zal bijzonder diplomatiek te werk moeten gaan om te voorkomen dat het zich de Hongaarse volkswoede op de hals haalt. Hollands bier zou zo maar eens volkomen onterecht kunnen worden geassocieerd met communistische of nazistische onderdrukking. En dat zou het bedrijf een hoop centjes gaan kosten.