Hef het ministerie van Landbouw op

Samen zetten D66 en CDA oplossingen voor stikstof op papier. Een beetje van dit en een beetje van dat, altijd positief. Hef het ministerie van Landbouw op, zegt Jeroen Siebelink: positiever kan het niet worden.

Shared dining met Rob Jetten en Henri Bontenbal, drie weken lang, dat wordt eten met lange tanden. Op aandringen van Bontenbal lopen ze ook soms een kebabzaak in, voor ieder een eigen kapsalon, verder voeren ze elkaar onverteerbare amuses met problemen. Als jij nu een beetje op stikstof slikt, dan ik straks op migratie. Naast de tafel wacht een grote afvalbak. De twee zouden veel van de problemen in één keer van tafel kunnen vegen. Maar zien ze de ideale oplossing ook staan?

De deur zwaait open. Inspecteurs van de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA) benen meteen door naar de keuken, hangen met hun neus boven de pannen. Een overheidsdienst die samen met het ministerie van Landbouw wetten uitvoert en toeziet op regels die mens, natuur en dier moeten beschermen. Biedt dit etablissement niet stiekem nepvlees aan onder de naam ‘gehakt’? Gelukkig alleen echt vlees hier, het product van 600 miljoen doodzieke, doodongelukkige dieren die we elk jaar in Nederland slachten, maar waar de NVWA met haar beperkte capaciteit van 300 inspecteurs helaas niet op kan toezien. Ze kent haar prioriteiten.

Malend kijken Jetten en Bontenbal de nationale voedselwaakhond na. Zouden ze beseffen dat daar de oplossing loopt?

De NVWA. Ze zet stempels en verleent exportvergunningen; tenslotte is 80% van ons vee en vlees voor het buitenland. Nederland, de grootste exporteur van Europa, van een product gemaakt met massale soja-import, ontbossing, in een gewelddadig productieproces, met uitputting van bodem, vervuiling van lucht en water, vernietiging van natuur en biodiversiteit, dumping in ontwikkelingslanden, gesleep met dieren, met immigratiestromen, pandemieën, de klimaatcrisis en stikstof tot gevolg. Een carrousel van in elkaar grijpende radertjes – maar de NVWA hoeft hier niet op te controleren. Ze heeft wel tijd om duurzame bedrijfjes die vleesvervangers produceren en oplossingen bieden uit een vastgelopen systeem dwars te zitten.

De NVWA, een dienst die al decennia lang foutloos is bij het keuren van wipwappen en keukentrapjes, maar tegelijk figureert in een lange reeks voedselschandalen in onze vee- en vleesindustrie. Fipronil, massaal illegaal geslachte kreupele koeien, zware dierenmishandeling in slachthuis Gosschalk, onlangs nog de affaire van de restbiggen: de dienst stond erbij en keek ernaar.

Ik vroeg inspecteurs en dierenartsen op de werkvloer, topambtenaren, inspecteurs-generaal, landbouwministers naar het waarom. Tja, zeiden ze. Ze bezuinigen steeds op ons. Te weinig personeel. De mensen willen nu eenmaal veel vlees voor weinig, van een dubieuze industrie. Wat kunnen wij eraan doen, als boeven niet willen meewerken aan correctie en sanctie, dan houdt het toch op?

De vee- en vleespolitie is een historie van onverschilligheid en machtsmisbruik, die teruggaat tot diep in de vorige eeuw, en die zich eindeloos herhaalt. Bazen worden pas aangesteld na goedkeuring door de vee-industrie, waarschuwingen en boetes worden ingetrokken na overleg met de overtreder. Hierdoorheen wurmt zich een tweede verhaallijn, één van ngo’s die zich wel druk maken om rechtvaardig en duurzaam geproduceerd voedsel. Wakker Dier, Varkens in Nood, Animal Rights: elke burgerinspectie van elke willekeurige stal of slachthuis leidt meteen tot rechtszaken, Kamervragen, veroordelingen. Noch de NVWA noch de minister is onder de indruk. Wat vinden ze op het ministerie hier nou zelf van?

Een departement dat ooit werd opgericht om de voedselvoorziening te regelen, en dat nu geen problemen meer oplost, alleen nog problemen creëert. Ze staat toe dat veehouders massaal illegaal mest uitrijden, ongebreideld gebruik maken van bestrijdingsmiddelen, met natuursubsidies sjoemelen, onwettige groeihormonen gebruiken, elke poging om dierlijke productie en mestproductie in te dammen ontduiken. Het ministerie werkt biologisch tegen. Ze faciliteert en subsidieert een industrie die ervoor zorgt dat Nederland onderaan elk groen lijstje bungelt. De helft van ons land bestaat uit weilanden en akkers van de veehouderij en op dat zo typische Hollandse landschap mogen geen woningen worden gebouwd.

Een dienst en een departement die samen een vleesboom in stand houden, waaromheen niets meer wil groeien of bloeien. En hier hoeven ze niet veel voor te doen. Ze moeten vooral niets doen. Wegkijken. Ze moeten niet weten, niet durven, niet kunnen, niet mogen, niet willen. Dus als je insiders vraagt: waarom?

Het is, om te beginnen, een kwestie van niet weten. In de dertigduizend stallen die ons land rijk is, ziet 99,9 procent van de dieren nooit een inspecteur aan de tralies verschijnen. Een derde van de koeien is kreupel, bij alle biggetjes worden de staarten afgebrand en tanden afgeknipt, alle kippen in de bioindustrie staan met open zweren in hun eigen uitwerpselen. Mag niet, maar wat de NVWA niet weet, is er niet. Als ze het wél weten, dan durven ze niet. In tweehonderd slachthuizen zien rekkelijke en precieze inspecteurs veel dingen niet goed gaan. Maar daar staan ze in hun eentje, tussen ongeduldige mannen met grote messen, een regiem waar alles draait om snelheid en volume. De sfeer is er zo dreigend dat ze liever niet optreden.

Durven ze wél een keer op te treden, dan kúnnen ze het niet. Wetgeving beschermt de consument wel tegen onveilig voedsel, maar regels ter bescherming van natuur en dier zijn bewust vaag gehouden en geformuleerd met open normen. Wanneer precies wordt de natuur geschaad? Wanneer precies lijdt een dier? Varkens in de ammoniakdamp? Zoals Rob Jetten het laatst zei: ‘Ze hebben toch een dak boven hun hoofd’? Ziet een inspecteur toch eens kans om op te treden, dan mógen ze het niet. Bij elke wetsovertreding kán hij de veehouder zijn dieren afnemen. Hij kán de vergunning van een slachthuis intrekken. Maar juristen van de NVWA willen dat niet, en van de rechter mág het ook niet. Het inkomen van de dierindustrieel staat voorop, het systeem moet blijven draaien. Toezichthouder, departement en industrie, opeengepakt in een uitzichtloze situatie. De lamme, de blinde en de beul.

Maar bovenal is alle ellende een kwestie van domweg niet willen. Het ministerie van Landbouw leeft in de zelf gesponnen droom dat zij met haar obsessie voor eiwitinefficiënt vlees, zuivel en eieren niet plantaardige voeding vernietigt, maar juist de wereld voedt. Wie haar uit die droom probeert te halen, wordt niet gehoord. Ambtenaren saboteren democratisch aangenomen wetten die mens, dier en natuur moeten beschermen. In plaats van een duurzame voedselpolitiek te voeren waar de samenleving mee is gebaat, handelt ze in het belang van een kleine, misdadige industrie. Is de agrolobby dan zo sterk? Of zijn wij zo zwak? In het stemhokje en in de supermarkt stemmen we ermee in dat ook vandaag weer departement en dienst stempels zetten voor de export van varkenssnuitjes en kalfjesoren naar China. De loopjongen en het schoothondje van georganiseerde misdaad. Bange organisaties, ze weten dat ze geen bestaansrecht hebben, maar ze weten ook dat wij onze schouders erover ophalen. We hebben het liever over azc’s, hypotheekrenteaftrek, fatsoen. We voeren elkaar graag een stukje vlees, we vegeteren in morele leegte. We dienen de verwaarloosbare, economische belangen van de vrijstaat van de dierenindustrie.

Of: we doen een keer positief. We kiezen voor de logische oplossing voor bijna al onze problemen. We heffen deze formatie nog het ministerie van Landbouw op en brengen de nuttige onderdelen onder bij een nieuw ministerie van duurzame voedselvoorziening en dierenwelzijn. En de Nederlandse Vereniging Wacht Af? Onderbrengen bij Justitie, de plek waar krachtige misdaadbestrijding thuishoort. Dan houdt deze immorele sector van menselijke en dierlijke slavernij vanzelf op te bestaan. En krijgt Henri Bontenbal ook eens iets anders binnen dan een kapsalon van ontvoerde lammetjes en kalfjes.

Onderzoeksjournalist Jeroen Siebelink publiceerde onlangs het boek Het Bedwelmingsapparaat, De staat tegen mens, natuur en dier.