Halbe Zijlstra praat alleen maar Netanyahu na en keert zich tegen de VS

Onlangs werd bekend dat de internationale gemeenschap een raamovereenkomst met Iran heeft gesloten. Voor veel analisten kwam de nucleaire deal als een verrassing. De afspraken gingen aanmerkelijk verder dan verwacht, ze legden Iran strenge controles op en voorzagen in de hervatting van de sancties als Iran zich niet aan het akkoord zou houden. Het bleek bovendien een overeenkomst waar de hele internationale gemeenschap achter staat. Niet alleen de Westerse bondgenoten, de VS, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk, maar ook Rusland en China.

Khamenei was niet de enige met twijfels. De meeste Republikeinen in het Amerikaanse congres opperden ernstige bedenkingen. De felste tegenstander was echter premier Netanyahu van Israël. Door de manier waarop hij zijn ‘kruistocht’ tegen het Iraanse atoomprogramma voerde had hij velen, ook vrienden van Israël, van zich vervreemd. De relaties tussen Israël en de VS raakten ernstig verstoord toen hij, nog voor de totstandkoming van de raamwerkovereenkomst en buiten voorafgaand medeweten van de president om, het Amerikaanse congres over een verdrag met Iran toesprak.

Na het bekend worden van het akkoord, keerde hij zich opnieuw tegen Washingtons streven om tot een definitief vergelijk te komen. Naar kan worden verwacht zal Israëls volledige afwijzing van de nucleaire deal met Iran het land nog verder in een diplomatiek isolement drijven. De spanningen tussen Netanyahu en de Amerikaanse regering zullen hun uitwerking niet missen op de relaties tussen de Israëlische regering en die van andere landen.

Netanyahu staat echter niet alleen in zijn compromisloze opstelling, hij heeft in ons land een bondgenoot. De fractievoorzitter van Nederlands grootste partij, de VVD, schreef in de NRC van 8 april 2015 een opinieartikel dat rechtstreeks uit de koker van de Israëlische premier leek te komen. Het is opmerkelijk dat Zijlstra zich frontaal keert tegen de opstelling van de Atlantische en Europese bondgenoten en kritiekloos de argumenten van de Israëlische regering overneemt. Verwacht zou mogen worden dat als een prominent politicus zich over zo’n belangrijke kwestie in absolute termen uitlaat, hij over spijkerharde argumenten beschikt. Dat is niet het geval. Voor goed begrip dient te worden opgemerkt dat Israël geheel in strijd met het non-proliferatieverdrag Iran elke nucleaire capaciteit wenst te ontzeggen, om zo verzekerd te blijven van het overwicht dat gepaard gaat met het eigen nucleaire monopolie. Zijlstra rept hier niet over, maar gaat klakkeloos mee in de Israëlische positie, die dit moet verhullen.

Volgens Zijlstra is het akkoord waardeloos omdat het op vele punten niet te verifiëren valt. Iran is niet te vertrouwen en ontwikkelt op dit moment kernwapens, hoewel VN-resoluties dat verbieden. Als bewijs daarvoor worden niet nader aangeduide ‘voormalige hoge functionarissen van de Amerikaanse regering en het Atoomagentschap IAEA’ aangeroepen. Discussie is mogelijk over de vraag of Iran, ondanks zijn beweringen van het tegendeel, op lange termijn wellicht toch streeft naar een eigen atoomwapen. Maar duidelijk was ook dat het zijn militaire atoomprogramma in 2003 heeft stopgezet. Een feit dat diverse malen door de gezamenlijke Amerikaanse inlichtingendiensten -16 in getal!- officieel is bevestigd. Dat neemt niet weg dat het noodzakelijk is dat gecontroleerd wordt of Iran zich aan zijn afspraken houdt en daar voorziet het raamwerkakkoord wel degelijk in. Volgens de directeur van de CIA is de raamovereenkomst ‘as solid as you can get’.

Verder wijst Zijlstra het akkoord af omdat het niet voorziet in de volledige ontmanteling van Irans nucleaire capaciteit. Om aan te geven hoe misleidend Zijlstra hier schrijft: hij heeft het over 5000 ‘verrijkingsinstallaties’ waar hij ultracentrifuges bedoelt. Nederland heeft er meer dan 100.000 en van betere kwaliteit, volgens de Nederlandse specialist en oud-BuZa medewerker Meerburg. Ook wordt de ontwikkeling van Iraanse raketten niet aan banden gelegd, schrijft Zijlstra. Dat zijn thema’s die rechtstreeks zijn ontleend aan de standpunten van de Israëlische regering. De onderhandelingen gingen daar maar zeer ten dele over en als hier beperkingen worden verlangd tot een niveau ‘nul’, is dat onhaalbaar. De onderhandelingen zullen definitief mislukken als zulke eisen door de VS worden overgenomen. Dat zullen de Amerikaanse onderhandelaars dan ook niet doen, zoals ze hebben laten weten.

Tot slot meent Zijlstra dat een verdrag tot een intensievere samenwerking tussen Amerika en Iran zal leiden. Dat zal belangrijke bondgenoten van de VS als Israël en Saoedi-Arabië er toe dwingen zich tegen de Iraanse dreiging te beschermen. En daarmee neemt de kans op onvoorspelbare oorlogen weer toe. Het is een nogal gezocht scenario, om niet te zeggen een bizar argument. Het is duidelijk dat de oorlogsdreiging zonder akkoord groter is dan indien een definitieve overeenkomst wordt gesloten. In de huidige situatie zonder akkoord dreigt Israël immers voortdurend met militair ingrijpen tegen Iran.

Het grootste bezwaar tegen Zijlstras betoog is echter niet zozeer de gebrekkige onderbouwing van zijn afwijzing. Het is vooral het feit dat hij zich niet bekommert om de gevolgen als de onderhandelingen definitief mislukken. Volgens Netanyahu betekent zijn oppositie tegen het huidige ontwerp niet dat hij uit is op oorlog. Er is een derde alternatief: “vasthouden aan je doelstellingen en de druk opvoeren totdat je een betere deal hebt”. Zijlstra zegt het hem gewillig na.

Maar het is niet erg waarschijnlijk dat het Westen in staat zal zijn de druk op Iran nog verder op te voeren. Integendeel. De alternatieven voor het niet sluiten van een definitief akkoord zijn weinig aantrekkelijk. De huidige Iraanse president en zijn minister van Buitenlandse zaken zullen volledig worden gemarginaliseerd en de hardliners zullen de touwtjes in handen nemen. Zij zullen het militaire atoomprogramma weer opstarten, sancties of geen sancties.

Als Washington het ontwerpverdrag afwijst is het bovendien waarschijnlijk dat Rusland, China en sommige Europese landen de sancties zullen beëindigen. De kans is aanwezig dat in dat scenario Iran binnen niet al te lange tijd de beschikking zal krijgen over nucleaire wapens. Een weinig aanlokkelijk perspectief. De enige manier om Irans weg naar de bom dan te blokkeren is een volledige oorlog, waarvan de gevolgen naar alle waarschijnlijkheid desastreus zullen zijn voor alle betrokken landen.

Een definitieve overeenkomst zou voor de wereld, de landen in de regio en in het bijzonder Israël een zeer positieve ontwikkeling zijn. Israël zal de obsessie met de Iraanse kernbom voorlopig kunnen laten rusten. Het land heeft volgens ex-premier Olmert bijna drie miljard dollar uitgegeven bij de voorbereidingen voor een aanval op Iran. Juist de vrienden van Israël zouden blij moeten zijn met een overeenkomst met Iran.

Jaap Hamburger schreef dit stuk samen met Bas Levinsohn