Guns-a-Blazing: US-AFRICOM en de militarisering van Afrika

Op eerste kerstdag 2025 lanceerde de VS raketaanvallen op locaties in het noorden van Nigeria, waarbij werd beweerd dat ISIS het doelwit was – een aanval waarvan het verhaal omstreden is en waarvan het succes in twijfel wordt getrokken. De meer dan 500 bombardementen die de VS in 2025 uitvoerden, omvatten onder meer het bombarderen van Iran en diverse militaire acties tegen Venezuela, zoals het in beslag nemen van olietankers van dat land, het bombarderen van vermeende drugssmokkelboten en het opleggen van een zeeblokkade.

Wat hebben Venezuela, Iran en Nigeria gemeen? Ze hebben natuurlijk olie. Samen beschikken ze over ongeveer 550 miljard vaten olie, bijna 35% van de bewezen reserves in de wereld. Nigeria, het laatste land dat wordt bedreigd door de zelfbenoemde "president van de vrede" Donald Trump – die naar eigenzeggen "guns-a-blazing" zou gaan – is de grootste olieproducent van Afrika en de tiende grootste ter wereld.

Het feit dat de VS Afrika met “guns-a-blazing” benaderen, is niets nieuws. Tijdens de Koude Oorlog omvatten de militaire acties van de VS onder meer de omverwerping van Patrice Lumumba in Zaïre in 1960, steun aan het apartheidsregime in Zuid-Afrika in de jaren 70 en de opleiding van de huidige Rwandese sterke man, president Paul Kagame, aan het US Army Command and General Staff College in Ft Leavenworth, Kansas. Het Rwanda van Kagame, dat wordt omschreven als een "goed gecamoufleerde dictatuur", is al drie decennia verwikkeld in een militair conflict in de mineraalrijke DRC.

Na de Koude Oorlog nam de militaire interventie in Afrika sterk toe door de oprichting van het Amerikaanse AFRICOM in 2008, met hoofdkwartier in Stuttgart, Duitsland. In 2019 had het minstens29 bekende militaire faciliteiten in 15 Afrikaanse landen en momenteel heeft het een "formele diplomatieke-militaire aanwezigheid" in ongeveer 38 landen. In 2025 organiseerde AFRICOM het African Lion-initiatief, de grootste militaire oefening in Afrika tot nu toe, waarbij meer dan 40 landen betrokken waren.

Naast het veiligstellen van de toegang tot mineralen en olie voor Amerikaanse bedrijven en het stimuleren van de wapenindustrie, streeft AFRICOM ernaar om "een 'nieuwe koude oorlog' tegen China op het Afrikaanse continent te ontketenen". En via zijn dronebasis in Agadez, Niger, houdt AFRICOM toezicht op de migratie naar Europa, waardoor de Europese grenscontroles in feite wordengeëxternaliseerd naar de Sahara.

Een belangrijke begunstigde van de militarisering van Afrika is de Amerikaanse militaire industrie. Tussen 2009 en 2021 heeft de VS voor 12 miljard dollar aan wapens verkocht aan 46 Afrikaanse landen. Egypte ontving de meeste militaire steun. De relatie met Egypte wordt verklaard door het strategische belang van de VS bij de olie uit het Midden-Oosten en de handelsroute via het Suezkanaal.

Van oudsher, als gevolg van de erfenis van de Koude Oorlog, was Rusland de grootste leverancier van wapens aan Afrika. Sinds 2008 heeft de VS Rusland echter ingehaald, zoals te zien is in figuur 1. Sinds 2022 strijdt het met China om de eerste plaats.

Fig. 1: Bron van gegevens  SIPRI

Dat de operaties van AFRICOM in Afrika algemeen worden gezien als een voortzetting van kolonialisme en imperialisme ten dienste van zijn bedrijven, is begrijpelijk, vooral in het licht van zijn belangstelling voor toegang tot olie en mineralen, in combinatie met beperkte publieke controle en een gebrek aan transparantie en verantwoordingsplicht. In landen waar AFRICOM actief is, genieten zijn troepen  immuniteit tegen lokale vervolging – in feite hebben deze Afrikaanse landen hun soevereiniteit aan het Amerikaanse leger overgedragen.

Bovendien, en misschien wel het gevaarlijkst, dreigt de reactie van andere buitenlandse mogendheden - zoals Rusland en China - Afrika als een gewelddadige speeltuin voor geopolitieke doeleinden te behouden. Rusland en China - en met name Turkije - richten zich steeds meer op het ondersteunen van particuliere militaire bedrijven die vaak worden betaald in olie, gas en kritieke mineralen. Een voorbeeld van hoe de VS vaak niet in staat is om de gevolgen van zijn militaire interventies te voorzien, is de NAVO-bombardementen op Libië en de daaropvolgende regimewisseling in 2011, die ertoe leidden dat de Russische Wagner-groep Libië binnenkwam om het Libische Nationale Leger (LNA) te ondersteunen. De Wagner-groep, die nu is omgevormd tot het Afrika Corps, is actief geweest in verschillende Afrikaanse landen, waaronder Soedan, waar zich de "ergste humanitaire crisis" ter wereld afspeelt.

De toename van gewelddadig extremisme en gewapende conflicten in Afrika is complex en veelzijdig. Het is niet verwonderlijk dat de oprichting en uitbreiding van AFRICOM hier geen verandering in heeft gebracht, in lijn met eerdere militaire mislukkingen van de VS elders. Het is zelfs zo dat "sinds de Tweede Wereldoorlog de Verenigde Staten vrijwel elke oorlog hebben verloren die ze in een ontwikkelingsland hebben gevoerd". Terwijl er rond de tijd dat AFRICOM werd opgericht vijf actieve islamitische militante groeperingen in Afrika waren, was dat aantal in 2019 gestegen tot 25. Er zijn momenteel meer dan 50 actieve gewapende conflicten in Afrika, een stijging van 45% in de afgelopen vijf jaar. Volgens het Peace Research Institute Oslo bevindt Afrika zich nu in het "epicentrum van een wereldwijde golf van gewapende conflicten".

De "guns-a-blazing” aanpak van de VS, die Amerikaanse leiders misschien helpt om hun politieke achterban tevreden te stellen en Amerikaanse bedrijven te bevoordelen, is duidelijk niet succesvol geweest in het beteugelen van het geweld in Afrika. Bovendien pakt deze aanpak de onderliggende oorzaken van conflicten niet aan, kan hij onderontwikkeling en bestaande spanningen juist verergeren en zo een klimaat in stand houden waarin extremistische ideologieën en geopolitieke conflicten kunnen gedijen.