Groepsgedrag blokkeert zelfstandig denken

Opinie

•

15-06-2014

•

leestijd 2 minuten

•

Klik hier voor de afbeelding

Hersenen van mensen die in een groep zitten werken anders

Waarom doen mensen soms van die vreselijke dingen als ze in een groep zijn? Het lijkt wel of de groepsleden ineens iemand anders worden. Onderzoek laat zien dat de hersenen van mensen die in een groep zitten ook daadwerkelijk anders gaan werken. Het centrum waar mensen over zichzelf nadenken – de prefrontale hersenschors – wordt onderdrukt.

Fascinerend onderzoek. Belangrijk ook omdat mensen zich graag in groepen ophouden, zich er verschuilen, er troost vinden, er een identiteit door denken te krijgen, zich er herkend voelen.

Een paar weken voor het onderzoek werden de onderzoeksdeelnemers ondervraagd over hun moreel oordeel ten aanzien van allerlei zaken. Wat er aanvankelijk precies gezegd werd was weggezakt tegen de tijd dat ze echt het laboratorium in gingen voor de tests. Er werd een hersenscan gemaakt terwijl ze spelletjes speelden op een computer. Ze speelden zowel als individu als in groepsverband. In het laatste geval lichtte de prefrontale schors beduidend minder op. Er brandde als het ware geen licht in de kamer waar we ons eigen gedrag beoordelen. De groepsnormen werden in plaats daarvan overgenomen. Ook na het spelen van het spel wilden de deelnemers aan het onderzoek hun tegenstanders nog kwaad doen.

We weten natuurlijk al lang dat mensen in groepen zich soms misdragen. Dat is niets nieuws en daarom heb je dit onderzoek niet nodig. De hele geschiedenis getuigt ervan. Het werd tot nu toe verklaard door te wijzen op het bondgenootschap van mensen die elkaar aanmoedigen en ophitsen in combinatie met het feit dat mensen in een groep anoniem zijn en dingen van zichzelf eruit laten komen die ze anders binnen zouden houden. Het begaan van ‘misdaden’ welke voor het individu ondenkbaar waren wordt door de groepsleden afgedaan als nuttig voor het algemeen goed.

Het nieuwe onderzoek levert een andere manier van denken op. Mensen raken zichzelf kwijt. Ze hebben geen band meer met wie ze als individu zijn, worden groepslid.

De geschiedenis heeft geleerd dat we uit moeten kijken met groepsprocessen, dat we echter onze morele en humane waarden moeten beschermen, dat we uit moeten kijken in het creëren van wij en zij. Toch is het keer op keer opvallend hoe er mensen zijn die juist van zulke processen gebruik proberen te maken om populair te worden, verkozen te worden, hun zin door te drukken. In samenlevingen waar toegekeken wordt als dat gebeurt hebben we een probleem. Een volk waar de prefrontale hersenschors niet meer oplicht is gedoemd ten onder te gaan aan innerlijke verdeeldheid. Maak in hemelsnaam gebruik van de positieve effecten van de groep: dingen bereiken die je in je eentje nooit voor elkaar krijgt. Bijvoorbeeld vreedzaam samenleven.

Volg Ivan Wolffers ook op Twitter Ivan schrijft voor Joop elke dag een Gezond Weetje van de Dag: klik hier voor een overzicht

cc-foto: Scott Smith

Meer over:

opinie, leven

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

Reacties (4)

Sorteren op:

lembeck15 jun. 2014 - 12:42

Goed stuk, Ivan. Helaas kan ik er weinig meer van terugvinden, maar kort na de aanslagen op de WTC torens in New York kwam in KRO Reporter een documentaireserie van Fons de Poel: Het Gevoel van De Poel. Een van de eerste afleveringen ging over het groepsgevoel. De Poel mocht mee oefenen met de Mobiele Eenheid. Eerst als 'agent' en daarna als oproerkraaier. Naderhand vertelde hij hoe snel hij zich meegesleept voelde met de groep waarin hij zich bevond. Groepsdruk is dus beslist heel belangrijk en kan zelfs ervoor zorgen dat het gedrag van zo'n groep erger wordt. In mindere mate ondervind je ook een beetje dergelijke druk tijdens een vreedzame demonstratie, zoals vorig jaar in Amsterdam gehouden werd en waar ik zelf aan meedeed. Het voelt, alsof je deel uitmaakt van een groter organisme.

Beisser15 jun. 2014 - 12:42

Mooi verhaal! Verklaart heel veel van het succes van dubieuze populisten als Wilders. En ook van machtsorganisaties als 'de kerk' en 'de moskee'. En misschien ook iets van het escaleren van het racismedebat, o.a. hier op Joop. De vraag blijft: Hoe kunnen we dit mechanisme in positieve richting laten werken?

Patrick Faas15 jun. 2014 - 12:42

“dat we uit moeten kijken in het creëren van wij en zij.” Inderdaad ja. Vaak wordt zulk antagonisme expres scheef opgezet, met slechts het doel de vermeende “ander” als minderwaardig af te schilderen, zoals in “wij, vrijgevochten westerse mensen” versus “jullie, krampachtige en conservatieve moslims.”