GroenLinks is en blijft Modern Links

‘Focus, focus, focus. Herhaling, herhaling, herhaling. Bereik, bereik, bereik’. Dit was het mantra waarmee Jesse Klaver, campagneleider van GroenLinks, zijn partijgenoten hoopte te bezielen de afgelopen maanden. Ondanks deze inzet waren weinig kiezers te verleiden tot een stem op het enige groene én sociale alternatief. Dat vraagt om reflectie.

In het publieke debat zijn veel analyses verschenen. Binnen de vele bespiegelingen voeren verschillende commentatoren de ‘koerswijziging Halsema’ op als begin van de electorale afrekening. Daarbij verwijzen zij naar de nota ‘Vrijheid Eerlijk Delen’ die Femke Halsema en Ineke van Gent in 2005 schreven. In deze betogen klinken echter twee verkeerde aannames door. De eerste is dat GroenLinks destijds een nieuwe weg insloeg. De tweede is dat die nieuwe weg ‘rechts’ was of in ieder geval niet meer ‘links’.

Verlengstuk van vrijzinnig verleden De zogenoemde ‘koers Halsema’ betekende geen wijziging van de bestaande uitgangspunten van GroenLinks. In een artikel in De Helling uit 2004 benadrukt Halsema dat de omarming van het begrip ‘links liberaal’ (later ook wel ‘vrijzinnig’ genoemd) niet was bedoeld om nieuwe ideologische veren op te prikken. ‘Wel zoek ik, nadrukkelijker dan de afgelopen jaren is gebeurd, aansluiting bij het GroenLinks-gedachtegoed van vrijzinnigheid, anarchisme en emancipatie’1. Dit project was misschien nieuw voor socialistisch en sociaaldemocratisch Nederland, maar het was niet nieuw voor een partij die haar bestaansrecht ontleent aan de op bevrijding gerichte bewegingen van meer dan veertig jaar geleden.

Volgens Halsema maakten ‘de veranderende omstandigheden’ dit accent noodzakelijk. De wens om aansluiting te blijven vinden met de wereld om ons heen, past bij de wijze waarop GroenLinks al sinds haar oprichting opereert2. Politici die vasthouden aan het bestaande en behoud beloven, bedrijven immers illusiepolitiek. De veranderende omstandigheden waar Halsema op doelt, zijn langetermijntrends zoals individualisering, globalisering, flexibilisering, vergrijzing, migratie en technologische innovatie. Al deze ontwikkelingen brachten kansen, vrijheid en vooruitgang met zich mee. Maar ook deze medaille kent een andere, minder mooie kant. Zo vergrootte globalisering de ongelijkheid tussen economische winnaars en verliezers, verbreedde vergrijzing de kloof tussen jong en oud, en ging migratie hand in hand met een scheidslijn tussen allochtonen en autochtonen.

Sociaal en rechtvaardig De duivel zit in de details. Om te kunnen bepalen of de nieuwe invulling van het solidariteitsvraagstuk nog wel links is, is het dus raadzaam om naar specifieke voorstellen te kijken. Wat opvalt bij de uitwerking van de voorstellen in ‘Vrijheid Eerlijk Delen’ zijn de achterliggende traditioneel linkse principes: 1) de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten, 2) werk hebben is zeer belangrijk en 3) mensen leven niet alleen om te werken.

De voorstellen uit de nota zijn de afgelopen jaren met grote steun van de leden opgenomen in de verkiezingsprogramma’s van 2006, 2010 en 2012. De discussie over het sociale gehalte van de koers laait om de zoveel tijd op doordat een minderheid van critici zich is blijven verzetten tegen deze paragrafen. Zij hekelen met name de voorstellen die betrekking hebben op de rechten van werkenden. Daaraan morrelen zou asociaal en onrechtvaardig zijn. Maar is het wel rechtvaardig dat met het huidige ontslagrecht de werkgever bepaalt of de gedupeerde werknemer wel of geen ontslagvergoeding krijgt? En is het sociaal om mensen voor lange tijd afhankelijk te houden in een veel te karige uitkering? Deze arrangementen bieden bovendien geen bescherming aan werklozen, herintreders, gedeeltelijke arbeidsongeschikten, flexwerkers, zelfstandig ondernemers en jongeren. Links Nederland moet juist nadenken over maatregelen waarmee deze outsiders eerlijkere kansen krijgen.

Ook Sap zoekt naar linkse alternatieven als een veranderende politiek-maatschappelijke context daarom vraagt. Wie haar uitingen van daadkracht als een koerswijziging beschouwt, raad ik aan het Beginselprogramma van twintig jaar geleden terug te lezen. De penvoerders schreven toen al dat ‘GroenLinks geen zuivere getuigenispartij’ was, maar dat zij door samenwerking ‘haar Groene en Linkse doelstellingen langs bestuurlijke weg [moet] realiseren’.

Het Lenteakkoord vertoonde natuurlijk grote verschillen met het eigen programma, maar dankzij GroenLinks is Nederland talloze rechtse bezuinigingen bespaard gebleven. Of dat links is? Vraag dat maar aan een kind dat speciale aandacht nodig heeft in de klas of aan zorgbehoevenden met een PGB. En zelfs de missie in Kunduz is vanuit de emancipatie- en de (internationale) solidariteitsgedachte te begrijpen. Vraag dat maar aan het schoolgaande meisje of de man wiens geld niet meer door corrupte agenten afhandig wordt gemaakt.

Focus, herhaling en bereik De koers van Halsema en Sap is niet fundamenteel anders dan de lijnen die hun voorgangers uitzetten. Het kompas is al helemaal niet naar rechts gaan wijzen. Noem het eerder ‘Modern Links’. Deze unieke positie in het politieke landschap moet GroenLinks zelfverzekerd opeisen en met trots uitdragen. Zolang er twijfel over de koers bestaat, moet zij de boer op met haar idealen en bijbehorend programma, zowel binnen als buiten de partij. Dus doorgaan totdat iedereen het verhaal begrijpt en meer mensen het onderschrijven. Met andere woorden: Focus, focus, focus! Herhaling, herhaling, herhaling! Bereik, bereik, bereik!

Een uitgebreidere versie van dit artikel is te lezen op de website van Bureau de Helling

Meer opinies over het verkiezingsresultaat van GroenLinks: Jorrit Nuijens: Blij dat Jolande blijft

Hans Groen: Lessen voor GroenLinks Wijnand Duyvendak: GroenLinks nog steeds broodnodig Brechtje Paardekooper: Een dreun voor je kiezen Christian Jongeneel: De messen in de rug van Jolande Alicia Hobbel: Verkiezingsuitslag