Gezocht: Klokkenluiders (M/V)

Ruim een jaar geleden werd Chelsea Manning veroordeeld tot 35 jaar cel omdat zij aantoonde dat de VS grootschalig mensenrechten schond. Via de klokkenluiders website Wikileaks lekte zij in 2010 honderdduizenden geheime documenten en video’s naar de pers.

Foute landen Dat er geen goede en foute landen meer zijn, maar alleen foute landen, werd ook vorige week wederom duidelijk. Door die andere belangrijke klokkenluider van de afgelopen 10 jaar, Edward Snowden, weten we dat de VS zo ongeveer iedereen in de gaten houdt. Zelfs Angela Merkel’s mobiele telefoon werd door de Amerikanen afgeluisterd. Merkel was ziedend, en de relatie tussen de VS en Duitsland bekoelde enigszins. Maar vorige week werd duidelijk dat Duitsland net zo hard de Amerikanen afluistert. In beginsel luisterde Duitsland NAVO partner (!) Turkije af, maar daarbij kreeg Duitsland ook toegang tot de telefoon van Hillary Clinton en John Kerry, de vorige en huidige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken. De woede van Merkel blijkt hypocrisie ten top.

Maatschappelijk middenveld Idealiter corrigeert het maatschappelijk middenveld en de pers de overheid. Het maatschappelijk middenveld bivakkeert echter in een grote crisis. En dat weten de leiders zelf ook. Op 6 augustus schreven de leiders van o.a. Oxfam International, Amnesty International, Greenpeace International en ActionAid International in een open brief : ‘Sadly, those of us who work in civil society organisations nationally and globally have come to be identified as part of the problem’. Ondanks dit zelfinzicht, is er bij het maatschappelijk middenveld op korte termijn geen radicale verandering te verwachten. Daarvoor zijn de gevolgen van radicale verandering voor de duizenden medewerkers die werken bij maatschappelijke organisaties veel te groot. En al zou die radicale verandering er nu wel komen, dan nog duurt het jaren voordat het maatschappelijk middenveld echt een deuk in een pakje boter kan slaan.

Persvrijheid Het meest is nog te verwachten van de pers. Maar inmiddels staat ook de persvrijheid overal ter wereld onder druk. Nederland staat volgens FreePressUnlimited en Freedom House dan wel op nummer 1 , maar dat betekent niet dat de persvrijheid hier optimaal is. Met name de wetgeving ten aanzien van bronnen is niet op orde. Terwijl de pers voor echte veranderingen juist erg afhankelijk is van betrouwbare bronnen.

Macht naar de burgers Nu de regeringen van alle landen allemaal in meer of mindere mate fout zijn, multinationals doorgaan met hun achterlijke zelfverrijking en hun daaruit voorkomende macht gebruiken om overheden te beïnvloeden, het maatschappelijk middenveld in een grote crisis verkeert, en de persvrijheid onder druk staat, zullen bezorgde burgers vooral zelf weer aan de bak moeten om de noodzakelijk verandering in de maatschappij gerealiseerd te krijgen. Het doet me dan ook deugd te zien dat de participatiesamenleving vorm begint te krijgen, door de vele demonstraties en andere initiatieven die de laatste maanden van de grond zijn gekomen, al had Rutte denk ik een andere participatiemaatschappij voor ogen.

Klokkenluiders De vraag is of deze initiatieven van burgers voldoende zijn. Wat aanvullend nodig is zijn klokkenluiders. Veel klokkenluiders. Want overal, bij multinationals, bij overheden, maar ook bij maatschappelijke organisaties en de pers, zitten mensen die met lede ogen aanzien hoe hun eigen organisatie schandalen onder de pet houdt en niet positief bijdraagt aan de oplossing van de grote problemen waar we als mensheid voor staan: racisme, machtsmisbruik, belastingvermijding, ongezond/onduurzaam voedsel, onduurzame kleding, privacy schendingen etc etc. Als individu kan je het verschil maken door belastende documenten naar buiten te brengen.

Door de harde aanpak van Chelsea Manning en Edward Snowden, maar ook door het levensverhaal van Ad Bos, die de bouwfraude onthulde, maar daardoor prive in de knel kwam en jarenlang in een caravan heeft gewoond, is de animo om een klok te luiden niet erg groot. En die angst is terecht. Ik zelf heb niets gedaan in vergelijking met wat Ad Bos heeft gedaan (laat staan in vergelijking tot Chelsea Manning en Edward Snowden), maar ook ik kan nergens meer een baan krijgen. Ik zou vanaf september aan het werk bij een organisatie, maar de algemeen directeur verwachtte door mijn kritische artikelen over Nederlandse wapenexport problemen met het ministerie van Buitenlandse Zaken, en zag er daarom toch vanaf.

Lekken Als je grote veranderingen teweeg wilt brengen, maar je kan je de problemen die klokkenluiders en activisten onvermijdelijk krijgen niet veroorloven, dan kun je op een veilige manier belastende documenten lekken naar de pers, bijvoorbeeld via Publeaks. En wil je helemaal zeker weten dat niemand de afzender weet, dan print je de documenten gewoon ouderwets uit en doe je ze in een envelopje ergens door de deur.