Gemeenteraadsverkiezingen zijn lokale verkiezingen, maar niet heus

Over een maand vinden er gemeenteraadsverkiezingen plaats. Veelal wordt aangenomen dat die een testcase zijn voor de verhoudingen in de Tweede Kamer. Raken de coalitiepartijen hun meerderheid kwijt, dan heeft dat gevolgen voor het kabinetsbeleid. De regering heeft dan alle reden haar koers aan te passen.

Maar dat is de theorie. In de praktijk hebben gemeentelijke verkiezingen niet zo heel veel nationale gevolgen. Immers: bij raadsverkiezingen is de opkomst altijd een stuk lager dan bij Kamerverkiezingen. Daar kan de landelijke coalitie op wijzen. En dat zullen de partijen die er deel van uitmaken ook zeker doen als dat nodig mocht zijn.

Bovendien stemt straks een flink deel van het electoraat op een plaatselijke lijst, die landelijk helemaal niet bestaat. Vier jaar geleden haalden lokale (vaak nogal populistische) partijen bijna een derde van het aantal stemmen. Het zou me echt niet verbazen als dat er volgende maand nóg meer zijn.

Daar komt nog bij dat in de Kamer vertegenwoordigde partijen lang niet in alle gemeenten meedoen aan de verkiezingen, doorgaans omdat ze niet voldoende geschikte kandidaten konden vinden. Vooral bij de (op dit moment zeer talrijke) nieuwe partijen is dat het geval.

Toch kan niemand beweren dat gemeenteraadsverkiezingen helemaal geen verband houden met de landelijke politieke situatie. Bij gemeenteraadsverkiezingen duiken namelijk steeds nationale kopstukken op, die zich overal mee bemoeien. De partijleiders zullen dit jaar hoogstwaarschijnlijk ook weer op tv met elkaar in debat gaan op de avond voor de verkiezingen. Daarbij hebben ze het vooral, of zelfs alleen maar, over landelijke thema’s.

Een beetje raar natuurlijk, maar wel begrijpelijk. De meeste gemeenteraadsleden zijn nauwelijks bekend in hun eigen stad of dorp, laat staan daarbuiten. Landelijke coryfeeën kent iedereen (nou ja, iedereen…). Van de onderwerpen waarover ze praten, zoals corona, klimaat, volkshuisvesting, belastingen en pensioenen, heeft een groot aantal kiezers op zijn minst gehoord. Plaatselijke items (de bouw van een nieuwe wijk, de komst van een parkeergarage etc.) staan, opmerkelijk genoeg eigenlijk, veel minder in de belangstelling. Ze lenen zich in het geheel niet voor een nationale verkiezingscampagne, al was het maar omdat ze in elke plaats anders zijn.

Het is op zich ook wel begrijpelijk dat landelijke politici in de strijd om de gemeenteraadszetels de boventoon voeren. Vaak vinden gemeenteraadsfracties dat helemaal niet zo erg. Raadsleden zijn – zeker in kleinere gemeenten – geen professionals. Ze hebben in de regel een baan naast hun – zwaar onderbetaalde –  raadslidmaatschap en dus weinig tijd om de boer op te gaan. Landelijke kopstukken verdienen niet alleen goed, zij worden ook nog eens omringd door voorlichters en spindoctors die hun vertellen wat ze wél, en vooral wat ze níet moeten zeggen en doen.

Dit alles leidt tot een nogal hypocriete opstelling. Nationale politici lopen voorop tijdens de verkiezingscampagne. Maar ze benadrukken wel voortdurend dat het geméénteraadsverkiezingen betreft en dat landelijke onderwerpen geen rol spelen. Het eerste klopt, het tweede absoluut niet.

Anders gezegd: bij gemeentelijke verkiezingen trekken nationale politici veruit de meeste publiciteit en aandacht. Ze hebben het vooral over landelijke thema’s, maar onderstrepen steeds dat het daarover niet gaat. Gemeenteraadsverkiezingen zijn lokale verkiezingen, maar niet heus.