Geef ons land een onzekerheidsvaardige overheid

De omslag naar duurzaamheid en de snelle technologische ontwikkelingen brengen veranderingen mee die onze oude zekerheden aantasten. Is de groei van de economie wel wenselijk? Kunnen we iedereen wel werk bieden als automatisering echt doorzet? Zijn onze beleggingen en investeringen betrouwbaar? Voordat we onze politici vragen om concrete oplossingen, moeten we ons afvragen of we wel een voertuig hebben dat ons naar de toekomst kan brengen. Lopen we achter schijnzekerheden aan of kunnen we onzekerheidsvaardig zijn?

Wij zijn geneigd om duidelijkheid van onze regering te vragen. We verwachten passende oplossingen voor brandende kwesties, zoals het tegengaan van klimaatverandering, het aanpakken van armoede of de omgang met migranten. En politici gaan daarin mee. Ze beloven ons werkende maatregelen, illustreren hun aanpak met ‘harde feiten’ en beloftevolle prognoses. Dit biedt ons als burgers troost. Want ‘weten’ en een oplossing voor een probleem hebben is fijn.

In deze tijd van verandering en onzekerheid is dit achterhaald en gevaarlijk gedrag. We steken onze kop in de natte poldergrond voor het gegeven dat de grote vraagstukken van vandaag worden bepaald door zaken die niet kenbaar zijn. Zeggen dat je dé oplossingen hebt voor de complexe, onvoorspelbare, veranderlijke problemen is als je haar föhnen onder de douche. Een gevaarlijk misverstand. Een kabinet dat zegt te weten hoe ze de complexe vraagstukken van deze tijd moet aanpakken, zal boosheid, verwijten en wantrouwen oproepen als het, onvermijdelijk, faalt.

Eerlijk leiderschap Wat nu nodig is, is wendbaar en eerlijk leiderschap dat de middelen heeft om de onzekerheid tegemoet te treden. Hoe ga je op weg naar een onzekere toekomst, door onbekend terrein? Hoe navigeer je door een complexe, veranderende tijd?

Je zult ten eerste een helder beeld moeten hebben van waar je doel ligt. Zonder beeld van de mogelijke wereld in, zeg 2050, is het onduidelijk welke reis je aan het maken bent. Het scheppen van zo’n ver perspectief is niet eenvoudig. Als bestuurder krijg je immers lof zodra je concrete problemen overwint – vaak slechts luidruchtige symptomen van onzichtbare oorzaken. Waarom zou je een offer leveren voor iets dat pas voor een volgende generatie waarde heeft? Een bedrijf als Shell heeft geen moeite met miljarden investeringen die pas over 20 jaar rendabel worden. Zij hebben de apparatuur om olie te vinden op grote diepte. Welke instrumenten hebben wij? Alleen als we een toekomst zichtbaar kunnen maken, kunnen we ons voorbereiden op een reis daarheen. Verbeeldingskracht is geen luxe, maar een uitgangspunt.

Eenmaal onderweg, zullen we een goed besef van richting moeten houden. We zullen een kompas moeten hebben dat ook in dichte mist of bij een verradelijke onderstroom ons kan vertellen welke kant we opgaan. Welke waarden bepalen onze koers? Wat geeft de doorslag bij dilemma’s? Hoe behoeden we ons voor slinkse lobby van de oude wereld, zoals de fossiele brandstof industrie of de schimmige manipulatie van nieuwe tech-giganten?

En tenslotte hebben we scherpe zintuigen nodig. Hoe houden we een heldere blik tenmidden van luidruchtig en chaotisch verkeer? Hoe herkennen we een zwakke brug of een kuil in de weg? Wie zijn onze voelsprieten, onze ogen en oren?

Duurzame wereld Om ruimte te maken voor een duurzame wereld, zullen we voorbij de korte termijn moeten blikken en een vorm van houvast moeten vinden die niet afhankelijk van economische groei en doorgeslagen consumptie. Hoe geven we de regering hierbij verbeeldingskracht, een kompas en een heldere blik op weg?

Het voertuig is er al, maar heeft helaas nog geen vergunning voor de openbare weg. Het staat geparkeerd in tijdelijk verhuurde ruimtes, in ateliers en studio’s, in theaters en concertzalen. Het zijn de professionals die zich toeleggen op verbeelding, het vinden van diepere waarden en scherp observatievermogen. Niet het geven van pasklare antwoorden, maar het stellen van betere vragen is hun specialisme. Zij zijn meester in het tastbaar en ervaarbaar maken van een mogelijke toekomst. Het zijn experts in verwondering. Experimenteren is hun natuur, in elke mislukking zien zijn een nieuwe kans. Zij doorbreken systeemgrenzen en ingesleten patronen. Ze verbinden subjectieve observaties aan feiten en hebben de flexibiliteit om op een nieuwe manier naar een situatie te kunnen kijken. We noemen ze vaak kunstenaars, creatieven of ontwerpers. Zij scheppen een autonome ruimte waarin het niet-tastbare en het onzekere niet griezelig meer is maar betekenis krijgt.

Kunstenaars Duizenden jaren lang gebruikten we beelden, muziek en dans om ons te verhouden tot het onbekende. Denk aan de manier waarop we onze relatie tot het goddelijke, tot natuurkrachten of tot morele en emotionele spanningen in onszelf hebben vormgegeven. In de laatste 150 jaar zijn kunstenaars echter steeds meer op een geïsoleerde plek gaan werken, losgezongen van de samenleving. Deze positie was gewenst om daar, in vrijwel volledige vrijheid, hun ‘ding’ te kunnen doen. Met onder meer als gevolg dat kunst nu voor de het merendeel van de Nederlanders weinig tot niks betekent en irrelevant gevonden wordt.

In Nederland is de laatste jaren een beweging gaande van steeds meer artistieke professionals die zich met maatschappelijke vraagstukken bezighouden. Het zijn kunstenaars die zich niet richten op hun volgende première in de schouwburg om kwart over acht ‘s avonds, maar bewoners interviewen, geschiedenis documenteren, onzichtbare relaties in kaart brengen en samenkomsten ontwerpen waarin het verhaal van deze tijd gestalte krijgt.

We hebben meer van hun mindset nodig bij het leiden van Nederland. Om de beangstigende onzekerheid niet te bezweren met de schijn van weten. Om beter te worden in de omgang met het onbekende. Om niet direct met oplossingen te willen komen, maar eerst betere vragen te kunnen stellen. Alleen met een kunstnaars-mindset kan een nieuwe generatie politici ons naar het jaar 2050 brengen, in storm of mist koers houden en alert blijven op wat er werkelijk speelt achter de oppervlakte van het dagelijkse kabaal. Zo hoeft het onzekere geen olifant meer in de tweede kamer te zijn, maar krijgt gewoon een smoel – en een stoel.