Joop

Geef ons land een onzekerheidsvaardige overheid

Opinie

•

13-10-2017

•

leestijd 5 minuten

•

Cc-foto: Maria Teresa Ambrosi

Omgang met ‘niet-weten’ is cruciaal voor weerbare samenleving. Hier ligt een taak voor het nieuwe kabinet

Geschreven samen met Merlijn Twaalfhoven, initiator van The Turn Club, nieuw initiatief voor kunst in de samenleving

De omslag naar duurzaamheid en de snelle technologische ontwikkelingen brengen veranderingen mee die onze oude zekerheden aantasten. Is de groei van de economie wel wenselijk? Kunnen we iedereen wel werk bieden als automatisering echt doorzet? Zijn onze beleggingen en investeringen betrouwbaar? Voordat we onze politici vragen om concrete oplossingen, moeten we ons afvragen of we wel een voertuig hebben dat ons naar de toekomst kan brengen. Lopen we achter schijnzekerheden aan of kunnen we onzekerheidsvaardig zijn?

Wij zijn geneigd om duidelijkheid van onze regering te vragen. We verwachten passende oplossingen voor brandende kwesties, zoals het tegengaan van klimaatverandering, het aanpakken van armoede of de omgang met migranten. En politici gaan daarin mee. Ze beloven ons werkende maatregelen, illustreren hun aanpak met ‘harde feiten’ en beloftevolle prognoses. Dit biedt ons als burgers troost. Want ‘weten’ en een oplossing voor een probleem hebben is fijn.

In deze tijd van verandering en onzekerheid is dit achterhaald en gevaarlijk gedrag. We steken onze kop in de natte poldergrond voor het gegeven dat de grote vraagstukken van vandaag worden bepaald door zaken die niet kenbaar zijn. Zeggen dat je dé oplossingen hebt voor de complexe, onvoorspelbare, veranderlijke problemen is als je haar föhnen onder de douche. Een gevaarlijk misverstand. Een kabinet dat zegt te weten hoe ze de complexe vraagstukken van deze tijd moet aanpakken, zal boosheid, verwijten en wantrouwen oproepen als het, onvermijdelijk, faalt.

Eerlijk leiderschap Wat nu nodig is, is wendbaar en eerlijk leiderschap dat de middelen heeft om de onzekerheid tegemoet te treden. Hoe ga je op weg naar een onzekere toekomst, door onbekend terrein? Hoe navigeer je door een complexe, veranderende tijd?

Je zult ten eerste een helder beeld moeten hebben van waar je doel ligt. Zonder beeld van de mogelijke wereld in, zeg 2050, is het onduidelijk welke reis je aan het maken bent. Het scheppen van zo’n ver perspectief is niet eenvoudig. Als bestuurder krijg je immers lof zodra je concrete problemen overwint – vaak slechts luidruchtige symptomen van onzichtbare oorzaken. Waarom zou je een offer leveren voor iets dat pas voor een volgende generatie waarde heeft? Een bedrijf als Shell heeft geen moeite met miljarden investeringen die pas over 20 jaar rendabel worden. Zij hebben de apparatuur om olie te vinden op grote diepte. Welke instrumenten hebben wij? Alleen als we een toekomst zichtbaar kunnen maken, kunnen we ons voorbereiden op een reis daarheen. Verbeeldingskracht is geen luxe, maar een uitgangspunt.

Eenmaal onderweg, zullen we een goed besef van richting moeten houden. We zullen een kompas moeten hebben dat ook in dichte mist of bij een verradelijke onderstroom ons kan vertellen welke kant we opgaan. Welke waarden bepalen onze koers? Wat geeft de doorslag bij dilemma’s? Hoe behoeden we ons voor slinkse lobby van de oude wereld, zoals de fossiele brandstof industrie of de schimmige manipulatie van nieuwe tech-giganten?

En tenslotte hebben we scherpe zintuigen nodig. Hoe houden we een heldere blik tenmidden van luidruchtig en chaotisch verkeer? Hoe herkennen we een zwakke brug of een kuil in de weg? Wie zijn onze voelsprieten, onze ogen en oren?

Duurzame wereld Om ruimte te maken voor een duurzame wereld, zullen we voorbij de korte termijn moeten blikken en een vorm van houvast moeten vinden die niet afhankelijk van economische groei en doorgeslagen consumptie. Hoe geven we de regering hierbij verbeeldingskracht, een kompas en een heldere blik op weg?

Het voertuig is er al, maar heeft helaas nog geen vergunning voor de openbare weg. Het staat geparkeerd in tijdelijk verhuurde ruimtes, in ateliers en studio’s, in theaters en concertzalen. Het zijn de professionals die zich toeleggen op verbeelding, het vinden van diepere waarden en scherp observatievermogen. Niet het geven van pasklare antwoorden, maar het stellen van betere vragen is hun specialisme. Zij zijn meester in het tastbaar en ervaarbaar maken van een mogelijke toekomst. Het zijn experts in verwondering. Experimenteren is hun natuur, in elke mislukking zien zijn een nieuwe kans. Zij doorbreken systeemgrenzen en ingesleten patronen. Ze verbinden subjectieve observaties aan feiten en hebben de flexibiliteit om op een nieuwe manier naar een situatie te kunnen kijken. We noemen ze vaak kunstenaars, creatieven of ontwerpers. Zij scheppen een autonome ruimte waarin het niet-tastbare en het onzekere niet griezelig meer is maar betekenis krijgt.

Kunstenaars Duizenden jaren lang gebruikten we beelden, muziek en dans om ons te verhouden tot het onbekende. Denk aan de manier waarop we onze relatie tot het goddelijke, tot natuurkrachten of tot morele en emotionele spanningen in onszelf hebben vormgegeven. In de laatste 150 jaar zijn kunstenaars echter steeds meer op een geïsoleerde plek gaan werken, losgezongen van de samenleving. Deze positie was gewenst om daar, in vrijwel volledige vrijheid, hun ‘ding’ te kunnen doen. Met onder meer als gevolg dat kunst nu voor de het merendeel van de Nederlanders weinig tot niks betekent en irrelevant gevonden wordt.

In Nederland is de laatste jaren een beweging gaande van steeds meer artistieke professionals die zich met maatschappelijke vraagstukken bezighouden. Het zijn kunstenaars die zich niet richten op hun volgende première in de schouwburg om kwart over acht ‘s avonds, maar bewoners interviewen, geschiedenis documenteren, onzichtbare relaties in kaart brengen en samenkomsten ontwerpen waarin het verhaal van deze tijd gestalte krijgt.

We hebben meer van hun mindset nodig bij het leiden van Nederland. Om de beangstigende onzekerheid niet te bezweren met de schijn van weten. Om beter te worden in de omgang met het onbekende. Om niet direct met oplossingen te willen komen, maar eerst betere vragen te kunnen stellen. Alleen met een kunstnaars-mindset kan een nieuwe generatie politici ons naar het jaar 2050 brengen, in storm of mist koers houden en alert blijven op wat er werkelijk speelt achter de oppervlakte van het dagelijkse kabaal. Zo hoeft het onzekere geen olifant meer in de tweede kamer te zijn, maar krijgt gewoon een smoel – en een stoel.

Meer over:

overheid, opinie, leven, kunst

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

Reacties (5)

Sorteren op:

Woeki Hypo14 okt. 2017 - 15:50

Geef ons land een onzekerheidsvaardige overheid “Omgang met ‘niet-weten’ is cruciaal voor weerbare samenleving. Hier ligt een taak voor het nieuwe kabinet” Het probleem met dit artikel is, dat een aantal termen of begrippen een dominante plaats innemen, welke in de tegenwoordig dominante neoliberale tijd misbruikt worden, door de dominante gestudeerde elites om (gewone) mensen maximaal eenzijdig te manipuleren. Bijvoorbeeld: onzekerheid, flexibiliteit, leiderschap, complex. De weerbaarheid van de schrijver tegen deze faustische manipulaties worden in zijn stuk niet duidelijk. Als “kunstenaars” niet oppassen en de sociaal economische thema’s niet doorzien, dan spelen zij het neoliberalisme of de neoliberale economie (een feodalisme en een fascisme (de stok), een Restauratie) in de kaart. Dan worden ze eventueel als een soort “hogeropgeleid links”, waaraan weinig links te ontdekken valt in de praktijk (eventueel alleen nog in woorden of wanneer er stemmen verzameld moeten worden). Over duidelijkheid. Zo weten de huidige leiders alleen een neoliberale oplossing. Dat is hun duidelijkheid en daadkracht: een maximaal eenzijdig ideologische oplossing met maximaal eenzijdige belangen, van hogeropgeleiden (en financiers): type VVD en D66 (“bad cop”), met o.a. CDA (een tintje God) en PvdA (een tintje Marx) helaas als meelopers (“good cop”). “Niet-weten” pleit in de eerste plaats voor een pluriforme maatschappij, een echte democratie, en niet voor een uniforme (potentiële) dictatuur, zoals de neoliberale economie, welke de democratie maximaal uitholt, in het voordeel van sommigen of weinigen (in de eerste plaats de financiers en daarna de meelopers: managers, politici, consultants, wetenschappers enzovoort). Kansen. Heeft de schrijver zich al eens afgevraagd, waarom neoliberalen (of neoliberale politici) het altijd over kansen hebben en niet meer over rechten (voor mensen)? En hoe zit het dan met de risico’s, want de volledigheid zegt: er zijn kansen en risico’s? Maar als je positivist bent (zoals Mark Rutte), dan denk je natuurlijk niet (in de eerste plaats) aan de risico’s, die zijn voor een ander. Moeten (gewone) mensen meedoen aan dit piramidespel van de gestudeerde (maximaal calculerende) elites (inclusief financiers)? Heeft de schrijver zich ook afgevraagd wat voor bewegingen er de afgelopen decennia plaats gevonden hebben m.b.t. zekerheid en onzekerheid of kansen en risico’s? In welke richtingen bewogen zekerheden en risico’s zich? Wat bewoog naar de rijken (en welgestelden (en kansrijken)) en wat bewoog naar de armen (en gewone mensen)? Waren deze bewegingen van zekerheden en risico’s anders, dan de bewegingen van andere voordelen en nadelen? Voordat de schrijver over de toekomst praat, is een analyse van de huidige (neoliberale) tijd (misschien) handig. Je moet niet alleen je doel weten ((minimaal) in een abstracte zin), maar ook je vertrekpunt (concreet, maar ook in een abstracte zin). Er lopen al genoeg “faustische” gestudeerde elitaire volksverlakkers (als leiders) rond. Kort gezegd: Waarin verschilt het onzekerheidsverhaal van de schrijver van het (manipulatieve faustische) onzekerheidsverhaal van de huidige neoliberale economie (deze faustische wetenschap, voor de feodaliteit (maximaal rendement))? Woeki Hypo is gematigd liberaal.

DaanOuwens14 okt. 2017 - 8:05

De eerste pakweg 40 regels van dit artikel zijn het beste dat ik de afgelopen 3 jaar op Joop heb gelezen. Iemand die blijkbaar door heeft dat de schijnzekerheden die politiek wil leveren omdat de ruime meerderheid van de bevolking er om vraagt niet zo veel voorstellen. Of de oplossing gevonden kan worden in kunst vraag ik mij dan af. Ik zie kunst meer als een creatief commentaar op dat wat ons dagelijks overkomt. Ook ben ik het eens met de Geus hieronder. Ook Shell is niet zo visionair. Maar ze kijken toch een heel eind verder vooruit als de gemiddelde politicus. Om maar niets te zeggen over het beperkte blikveld van de gemiddelde burger. Ik zou het zinnig vinden als mensen eens meegenomen in toekomst scenario's over 30 of 50 jaar verder. Op dit moment kijken veel mensen vooral terug. Partijen zoals SP en PVV willen met hun beleid vooral terugkeren naar het verleden, en ook anderen maken zich daar schuldig aan. Als onze kinderen en kleinkinderen een goed leven moeten hebben zullen we toch vooral naar de toekomst moeten kijken.

Piet de Geus14 okt. 2017 - 1:26

"Je zult ten eerste een helder beeld moeten hebben van waar je doel ligt" In een complexe steeds sneller veranderende tijd? Dat is juist nogal strijdig met de pretentie over een glazen bol te beschikken. "Een bedrijf als Shell heeft geen moeite met miljarden investeringen die pas over 20 jaar rendabel worden. Zij hebben de apparatuur om olie te vinden op grote diepte." Maar ze zijn tegelijkertijd tamelijk visieloos gericht op hun overleven op de lange termijn. Vandaar dat ze ook een plan b, c en d hebben en tevens miljarden investeren in andere scenario's, voor het geval niet-fossiele brandstoffen de fossiele gaan verdringen. Zelfs de reserves waarover ze beschikken worden al geherwaardeerd, al was het maar omdat er meer van aanwezig is dan verstookt kan worden voordat door de uitstoot ervan het klimaat onleefbaar is geworden. Kunstenaars kunnen zeker een rol spelen bij het kritisch bevragen en ter discussie stellen van allerlei zaken. Maar zodra ze daarbij pretenderen een visionair te zijn plaatsen ze inderdaad een olifant in de kamer die het zicht ontneemt op scenario b, c en d. Ook kunstenaars moeten verdomd goed oppassen willen ze geen trendwatcher of toekomstvoorspeller worden.

Karingin13 okt. 2017 - 22:50

Ik ben helemaal voor creatieve denkers. Laten ze zich vooral eens buigen over de vraag hoe we een nieuw economisch model vorm kunnen geven. Eentje waarbij het niet gaat over welvaart, productie en groei, maar over welzíjn. Want het is natuurlijk bizar dat hergebruik in het huidige model niet meetelt, terwijl dat zo'n enorme bijdrage levert aan het welzijn van mens en planeet.

Uw man in Den Haag13 okt. 2017 - 16:37

De bekende Argentijnse filosoof Pedro Vidal heeft eens gezegd: "Als we de aarde teveel consumeren dan consumeren we uiteindelijk ook onszelf". Dit ter contemplatie...