Gaat rechts Nederland een xenofoob referendum maken van de verkiezingen?

Ik heb lang moeite gehad met die uitspraak, mede omdat ik als oud-politieke vluchteling van mening was dat mensen in mijn moederland Iran echt een betere leider hadden verdiend na de revolutie van 1978-79 dan Khomeini met zijn fanatieke bende. Ik had ook bezwaar tegen die uitspraak omdat die de verantwoordelijkheid van de missstappen en misdaden volledig weghaalt bij de leiders.

Nog altijd vind ik deze uitspraak te simpel en toch zie ik er steeds meer een kern van waarheid in. Ik denk namelijk dat de juiste of verkeerde beweging die een volk maakt tijdens de onvermijdelijke tijden van transformatie ruimte laat ontstaan voor een bepaald type leider die daarom komt bovendrijven. In mijn boek de Perzische paradox laat ik zien dat het wellicht legitiem was om tegen de Sjah in opstand te komen maar de beweging die het volk heeft gemaakt, vanuit een collectief bewustzijn ingebed in een romantische cultuur, een desastreuze werd.

De val van Rutte IV is onmiskenbaar symbolisch voor einde van een tijdperk. De crisissen hebben zich opgestapeld, vooral waar wij als een saamhorige gemeenschap moeten kunnen handelen om grondige stappen te kunnen zetten, maar daartoe niet in staat blijken: klimaat, zorg, onderwijs, woningnood, jeugdzorg.

De neoliberale politiek die de samenleving tot een BV NL-kaartenhuis reduceerde, zakt samen met het vertrek van de oppermanager in elkaar. Maar wat gaat er hierop volgen?

Ik was niet enthousiast over het lange grijze seizoen van het premierschap van een politicus die superhandig was in allerhande coalities in elkaar smeden maar niet in staat was om de nodige veranderingen richting te geven, laat staan ons collectief van zingeving te voorzien.

Ik zie kansen voor het oprijzen van een meer bezielde samenleving: minder kil en minder gestoeld op het “eigen verantwoordelijkheid”-mantra en het ophemelen van de zielloze economische rationale.

Het door de hegemonie van utilistische eigenbelang-denken vergiftigde, gepolariseerde politieke klimaat en de meer dan ooit gefragmenteerde parlementaire vertegenwoordiging (20 fracties in de Tweede Kamer!) schreeuwen om een politieke leider die een nieuwe saamhorigheid gestalte kan geven.

Maar ik ben niet naïef, het vervullen van het verlangen van een nieuw “wij-gevoel” is niet zonder gevaren. Geschiedenis leert ons dat juist een volk naarstig opzoek naar het herwinnen van een collectieve betekenis makkelijk te verleiden is door handelaars in angst en gevaarlijke fantasten.

De kortste weg naar het herwinnen van saamhorigheid is het definiëren van een gezamenlijke vijand, liefst een buitenstaander die niet al te moeilijk te verslaan is, een zondebok. Heden ten dage lijken de vluchtelingen en asielzoekers voor veel politici die aantrekkelijke zondebok te zijn.

Ik kan mij nog goed een debat herinneren tijdens de afgelopen provinciale verkiezingen bij WNL waarin de partijen aan de rechterflank van ons politiek spectrum niet schroomden om alle problemen te reduceren tot het toenemende aantal asielzoekers. Wat er ook aan thema’s ter tafel kwam - of het nu ging om de wooncrisis, de tekorten binnen de zorg of drukke schoollokalen -, telkens wezen de lijsttrekkers voor de Eerste Kamer erop dat minder asielzoekers een hoop centen zou schelen en de uitdagingen lichter zou maken. Ze zeiden net niet dat het stikstofprobleem in een klap zou eindigen als er geen asielzoekenden op de Nederlandse bodem zouden ademen.

Het is een teken aan de wand dat de VVD het kabinet op dit thema laat vallen. Ik hou mijn hart vast. Als rechts Nederland van aankomende verkiezingen een xenofoob referendum maakt, voor of tegen opvang asielzoekers, en als het volk vanuit zijn oorspronkelijke spaarzame patroon in zijn collectiefbewustzijn in die beweging mee wordt gesleurd, dan is het einde van dit kleurloze, kille neoliberale tijdperk het begin van een donker, benauwd xenofoob seizoen.