Fight or Flight

Opinie

•

28-10-2010

•

leestijd 4 minuten

•

Mooie morele noties als ‘rechtvaardigheid’, en ‘gelijkheid’ maken de wereld niet vanzelf rechtvaardiger en minder ongelijk

In 1990 werd vanuit ruimteschip The Voyager van recordafstand een foto van de aarde gemaakt: een vage blauwe stip in onmetelijke ruimte. De Pale Blue Dot, noemde de Amerikaanse astronoom en schrijver Carl Sagan dat onbeduidende puntje. Die pale blue dot is een wonder dat we moeten liefhebben, omdat het de mens zijn enige thuis is. Daar zijn we met zijn 6 miljard aan elkaar overgeleverd.

Wie op Youtube het filmpje bekijkt dat Carl Sagan naar aanleiding van die foto maakte, raakt in vertwijfeling. De clip van 8 minuten begint bij een ruimtevaartfoto en mondt uit in lyriek – over de schoonheid en de verschrikking van leven op aarde. Het is veel Hollywood, volop herkenning, genoeg sentiment. Een filmpje dat Henk en Ingrid kan aanspreken. Die zouden bijna als vanzelf een bezorgde liefde opvatten voor de planeet met daarop hun twee-onder-één-kap. Maar hun ‘nieuwe realisme’ is daarentegen synoniem aan conservatisme en egoïsme; dat gaat eigenlijk nooit over dat op sentiment gebaseerde inzicht dat ‘het’ kapot kan.

Wat doe je met 15 gehavende ecosystemen, dreigende overbevolking, urbanisatie en voedselcrisis? Er zijn twee opties: fight or flight. Het populistisch conservatisme wil wegwezen. Ons verschansen op onze terp en daar Fort Holland bewaken.

Maar dat is misleiding. Zoals Herman Tjeenk Willink in zijn laatste jaarverslag van de Raad van State zei: “Hij die zich terugtrekt op zijn eigen erf, zal bedreigingen van buiten blijven ervaren.” De pale blue dot heeft geen enclaves als het Gallische dorp van Asterix en Obelix. Ook als wij ons niet met de wereld bemoeien bemoeit de wereld zich met ons, alleen zijn we dan alle regie kwijt. We moeten aan de stuurknuppel willen zitten. Time to fight.

In dat gevecht voor een veilige toekomst moeten we vier principes in acht nemen. Allereerst is ons engagement alleen legitiem als het populistisch is. Nederland is een rechts land. Dat het hemd nader is dan de rok, moet niet worden veroordeeld maar ten goede gebruikt. Onze betrokkenheid bij de wereld zal moeten aansluiten bij de handelingsmotieven van het grootste deel van de Nederlandse bevolking. Dat betekent dat we geraakt moeten worden óf dat ons eigenbelang voorop staat. Populistisch engagement is het opkopen van de jungle waarin de laatste tijgers wonen, de bossen van de laatste oerang oetangs. Honderdduizend gemotiveerde, arme leerlingen krijgen een voucher voor een top-privéschool. Of: Het door een NLs bedrijf in Afrika laten aanleggen van een dikke asfaltweg die 20 jaar meekan.(Zoals de Chinezen Afrikaanse grondstoffen kopen met door Chinezen aangelegde wegen -die alleen geen 20 jaar meegaan.)

Vervolgens moeten we onze bemoeienis en interventies concentreren op wat Nederlands is en wat wij Nederlanders goed kunnen. We zoeken naar activiteiten die een positieve versterking zijn van onze identiteit. Wij zijn kooplui. Wij zijn watertovenaars en landbouwers. In Afrika ontmoette ik Nederlanders die ontwikkelingsdoelstellingen bereiken door zaken te doen – door kredieten te verstrekken of lampjes op zonne-energie te verkopen.

Het derde principe is dat we ons richten op doelen die concreet en haalbaar zijn. Dit klinkt banaal, in werkelijkheid is het een revolutie. Ontwikkelingssamenwerking is nu nog vaak de winkel van Goede Bedoelingen. Die winkel gaat dicht. Alle kinderen in Oeganda gratis basisonderwijs is bijvoorbeeld een prachtig maar onhaalbaar doel. Dat kost drie keer Oeganda’s huidige onderwijsbegroting – en die is al voor de helft gefinancierd met geld van donoren. Het gevolg van Universal Primary Education nu is dat kinderen op een overheidsschool nagenoeg niks meer leren. Willen we steun houden voor onze bemoeienis met de wereld, moeten onze interventies succesvoller zijn.

Mooie morele noties als ‘rechtvaardigheid’, en ‘gelijkheid’ maken de wereld niet vanzelf rechtvaardiger en minder ongelijk; meestal ontbreekt het aan capaciteit en een adequate strategie. Machiavelli betoogde al in De Heerser dat hoge morele doelen in de politiek worden verdraaid en gecorrumpeerd. Precies daar raak je de steun van het volk kwijt. Dan ontstaat het beeld van hypocriete zakkenvullers.

Tenslotte, om onze doelen te realiseren, richten we ons op wat werkt. Is dat de staat dan via de staat, anders via de markt. Verkoopt de Congolese regering zijn oerbossen aan China? Nederland betaalt Kabila een hogere prijs dan Hu Jintao. In plaats van top-down aangestuurd, werken wij van onderop. We proberen dingen uit – en corrigeren waar onze interventies verkeerd uitpakken. Daar leren we van.

De koopman in ons gebruikt selectief bepaalde marktmechanismen voor een sociale, ecologische of medische verbetering. Niet omdat liberalisering en een vrije markt het doel zijn, maar omdat arrangementen uit de charitatieve en publieke sector in Afrika vaak averechts werken. Zo blijkt dat wat gratis wordt gegeven, weinig waarde heeft. Een muskietennet of onderwijs; wie nergens voor betaalt is niet uit op maximaal nut. Van de klamboe worden bruidssluiers en visnetten gemaakt. Of kinderen op de gratis school wat leren, kan te weinig ouders wat schelen. Ze genieten in elk geval gratis kinderopvang.

Of dat nu is via Hollywood of de Spar, Jan Smit, lady Gaga of Al Gore, waar mogelijk moeten we de lyriek van de pale blue dot laten zien zoals Carl Sagan dat deed. Angsten, sentiment en egoïsme kunnen meer dan rancune voeden. Ze kunnen de bron zijn van zorgzaamheid voor de planeet die onze eigen veilige privé-enclave schraagt.

Meer over:

opinie, wereld

Praat mee

Heb je een vraag, suggestie of wil je gewoon iets kwijt? Dat kan hier. Lees onze spelregels.

Reacties (4)

Sorteren op:

Rogier1228 okt. 2010 - 7:45

Laite4328 okt. 2010 - 7:45

Als hengel en vis geven niet werkt, moet je niet de rivier weghalen maar voor een overvloed aan vis zorgen. (nieuw Tibetaans gezegde)

KoenGuiking28 okt. 2010 - 7:45

Je wilt lyriek, je krijgt lyriek. Uit een eerdere bijdrage van mij op Joop: 'Het eerste vaatje olie kwam pas 150 jaar geleden uit de grond. Sindsdien is de wereldbevolking minstens verzesvoudigd. Zonder al die reserves uit de bodem te gebruiken was dat nooit gelukt. Ik noem het reserves, want straks hebben we niks meer als we het echt nodig is (niet voor het produceren van allerlei consumptiegoederen, maar om ons warm te houden tijdens een kleine ijstijd of om de airconditioning te laten draaien als het inderdaad snikheet wordt). Verzesvoudigd in 150 jaar! Echt! Dat geldt voor Nederland. Op wereldschaal zijn we waarschijnlijk nog harder gegroeid. We zijn een plaag. De mensheid is een natuurramp. We vreten de hele planeet kaal, maar we zien het nog niet omdat we in onze reserves aan het tasten zijn. Zonder die niet-hernieuwbare grondstoffen uit de bodem zouden we nu al twee planeten aarde nodig hebben om voldoende voedsel voor iedereen te verbouwen. Laat staan in 2050, als er volgens de VN 9 miljard mensen op aarde zullen rondlopen. Dat is toch erg? Maar straks is het gewoon op en maken we elkaar af om de restjes. O wacht, dat gebeurt al. Ja. Je wordt er cynisch van. Maar dat moet niet. Als we nu maar allemaal inzien dat die reserves eindig zijn en dat we nu heel erg op de pof leven (we hebben zeg maar een begrotingstekort van 100 procent: die extra aardkloot), dan gaan we vast heel hard lopen om oplossingen te bedenken. De koek is straks op. En in het Westen hebben we ons deel van de koek al lang op. Van de rest moeten we afblijven. Wij aardolievreters moeten echt heel hard gaan afkicken en afbouwen. Alle ontwikkeldende landen (inclusief China) mogen wat mij betreft nog even doorgaan met olieslurpen. Dat lijkt me wel zo eerlijk. Maar we moeten met z'n allen afspreken hoeveel iedereen mag gebruiken (voor het westen ieder jaar een beetje minder, voor de overige landen nu nog even een beetje groei en dan ook minderen) met een duidelijke einddatum. Vanaf 1 januari 2050 wordt er geen druppel olie meer opgepompt, geen gram uranium meer gewonnen en geen brokje anderszins niet-hernieuwbare grondstof verbruikt, tenzij er nood aan de man is. Zo'n soort afspraak. En 'nood' moet duidelijk worden gedefinieerd. Te weinig eten voor de hele wereld zien we nu al aankomen, dus dat is in 2050 echt geen nood meer. We moeten onze aarde nu gewoon zo inrichten dat overal waar iets kan groeien zonder toevoeging van op aardolie gebaseerde producten daadwerkelijk iets verbouwd gaat worden. Dat gaat inderdaad ten koste van de natuur en de biodiversiteit, maar kom op: we zijn een plaag. Wat moeten we anders. We vreten alles op. Dat zei ik toch al. Of moeten we dan toch maar even doorgaan waar we nu mee bezig zijn, zodat ook de natuur nog even door kan blijven gaan? En dan sterven we straks, als de aarde is leeggegraven, met z'n allen binnen hele korte tijd uit, zonder de rest van de natuur met ons mee het graf in te trekken. Wat is socialer? Kiest u maar.'

Laite4328 okt. 2010 - 7:45

Marcia, een pracht van een inzending! Sorry dat mijn eerdere bijdrage wat kort was… Helaas is ook op Joop de aandacht meer gericht op de “quote van de dag” dan op het grotere geheel gezien het aantal reacties op jouw bijdragen. Het ligt in de menselijke aard om te behouden wat is verkregen en daarna nog eens verder te willen kijken in de wereld. Wellicht heeft dat iets te maken met Maslow’s theorie http://www.toomas.be/wordpress/wp-content/uploads/2008/07/piramide_van_maslow.jpg Om de wereld een beter plek te maken voor alle mensen is er het gevoel nodig dat voor “Het zelf” aan een aantal basisvoorwaarden is voldaan. Het is m.i. niet voor niets dat een flink aantal voormalig CEO’s en oud Politici zich druk maken om het verbeteren van omstandigheden in die landen en gebieden waar mens en natuur de prijs betalen voor ons welbevinden. Historisch gezien kan je van alles erbij halen hoe dit zo gekomen is, vanuit een menselijk perspectief moet je alles erbij halen wat die gebieden en mensen zou kunnen helpen. Misschien zou het een goed idee zijn om de hulp aan deze landen en gebieden onder te verdelen in concrete richtlijnen voor Landen ipv versnippering door organisaties. Om een voorbeeld te noemen: De Benelux neemt de taakstelling van de VN op, om middels het Rode kruis en Artsen zonder grenzen zorg te dragen voor de basis aan medische zorg in die en die gebieden. De verantwoordelijkheid voor uitvoering van het programma ligt bij de Benelux zelf. Richtlijnen, kaders, controle en ondersteuning door de VN. Ik denk dat met een dergelijke herstructurering het uitgeven van geld aan hulp een stuk minder problematisch zal zijn voor elke bevolking. Je kan zien waar het geld heen gaat en de resultaten kunnen ook bijdragen aan een gevoel van Nationale trots. Overheid, markt en NGO in samenwerking moet iets opleveren als het doel zo concreet is! En om op jouw gedachtegang aan te sluiten gaan wij iets doen als kampioen watermanagers... heeft PWA ook nog een "echte" functie.