Fiasco met inzameling statiegeldflessen en -blikje gevolg van tegenwerking door VVD en bedrijfsleven

De inzameling van statiegeldflessen en -blikjes gaat niet zoals de bedoeling was. In plaats van dat 90 procent van de flessen (en inmiddels ook blikjes) wordt gerecycled, werd in 2022 slechts 58 procent gehaald. De wanprestatie is geen toeval maar het gevolg van bewust beleid van de VVD en het bedrijfsleven die de milieumaatregelen dwarsbomen, schrijft het AD in een uitgebreide reportage over het debacle. Als gevolg daarvan verdwijnen er dagelijks een miljoen flessen en blikjes, in plaats van dat ze gerecycled worden. Ze belanden tussen het gewone afval of, erger nog, in de natuur.

Het AD beschrijft hoe de invoering van de wet 20 jaar lang is tegengewerkt door het bedrijfsleven en VVD. Steeds werden er nieuwe trucs en smoezen verzonnen om de wet tegen te houden. Totdat in 2019 de situatie onhoudbaar is en staatssecretaris van Milieu Stientje van Veldhoven (D66) de wet kon doorvoeren.

De wet die er uiteindelijk kwam werd eerst door de VVD drastisch afgezwakt. De partij had geëist dat niet de overheid maar het bedrijfsleven zelf gaat bepalen hoe er ingezameld wordt. Dat heeft tot gevolg gehad dat het statiegeld 15 cent wordt terwijl deskundigen op basis van ervaring en onderzoek weten dat het veel meer moest zijn, minstens 25 cent. Het in 2001 afgeschafte statiegeld op plastic flessen bedroeg 45 eurocent (destijds 1 gulden) en leverde zeer veel recycling op.

Een ander punt dat de VVD er door weet te drukken is dat verkooppunten van plastic afval zoals winkels, kiosken en benzinestations niet verplicht worden statiegeldflessen in te nemen. Die plicht stond wel in het oorspronkelijke voorstel maar werd er uit gesloopt, tegen het advies van gemeenten en de Consumentenbond in. Nederland kiest niet voor de bewezen succesvolle methodes uit bijvoorbeeld Duitsland en Noorwegen waar 90 procent van de flessen wordt gerecycled. De milieuorganisatie Recycling Network Benelux (RNB) waarschuwt dat het zo niet gaat werken. De SP protesteert tegen het weglaten van de verplichting, krijgt daarbij steun van de groene oppositie en zelfs coalitiepartijen CDA en CU maar het kabinet wil er niet naar luisteren. Het bedrijfsleven wil niet aan een innameverplichting omdat de ondernemers niet willen opdraaien voor de kosten van het afval dat ze verkopen.

Het AD schrijft:

Van Veldhoven maakt - in plaats van de verkopers - producenten, zoals Coca Cola en Heineken, verantwoordelijk voor het behalen van de doelstelling van 90 procent. Zij moeten via het Afvalfonds Verpakkingen, waarin ze met onder meer de supermarkten verenigd zijn, zorgen voor genoeg inzamelpunten. Diverse Kamerleden vragen zich af of dat wel handig is: producenten hebben amper fysieke locaties. Het kabinet toont zich doof voor de zorgen en schrijft dat het ‘aannemelijk’ is dat er ook inzamelpunten komen bij ‘treinstations, cateringlocaties, winkel- en stadscentra en benzinestations’. Vier jaar later zijn op de meeste van de genoemde plekken geen of amper inzamelpunten geplaatst. In stadscentra niet, bij tankstations niet. Van de ongeveer 400 treinstations - typisch een plek waar veel on the go drankjes worden geconsumeerd - hebben er slechts vijf (!) een inzamelautomaat, bevestigt een woordvoerder van de NS. ,,Op de grootste stations. Dat is op ons eigen initiatief gebeurd. Het Afvalfonds heeft daar niet expliciet om gevraagd. Of het er meer gaan worden, bepalen we zelf.”

Dat versterkt de indruk dat het bedrijfsleven gewoon niet wil dat het nieuwe statiegeldsysteem succes heeft. De wet stelde sancties in het vooruitzicht als het bedrijfsleven niet zou meewerken maar dat blijkt in de praktijk vooralsnog een wassen neus. Het Afvalfonds dat moet zorgen dat de inzameling goed verloopt, verdient er juist aan als de statiegeldflessen en -blikjes niet geretourneerd worden. Het statiegeld hoeft dan niet teruggegeven te worden aan de consumenten en verdwijnt in de zakken van het fonds. In 2022 zou dat gaan om een bedrag van 84 miljoen euro dat niet is teruggegeven aan consumenten. 

De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) stelt dat het fonds een dwangsom moet betalen als de 90 procent recycling niet wordt gehaald. Juridische experts twijfelen echter of die sanctie standhoudt bij de rechter omdat de wet mazen kent. Zo kan het Afvalfonds de schuld voor gebrek aan inzameling op anderen afschuiven.

Het AD noteert dat de gemankeerde wet wellicht uiteindelijk een tegengesteld effect gaat hebben:

Bij Recycling Netwerk Benelux zien ze het met lede ogen aan. ,,Uit onderzoek blijkt keer op keer dat statiegeld onder de bevolking veruit de populairste milieumaatregel is. Mensen vinden het duidelijk, eerlijk en makkelijk. Waar we bang voor zijn, is dat het draagvlak voor statiegeld door deze discussie minder wordt, omdat de overheid geen goede wetgeving maakt en het bedrijfsleven zijn best niet doet. Dat is echt doodzonde.”

Het sneuvelen van statiegeld, laat dat nou net zijn waar de VVD en het bedrijfsleven al 20 jaar op uit zijn.