Feminisme: de paradox van een beweging tegen onderdrukking

Een bijzondere schrijfster die ik u kan aanraden is Bell Hooks, voormalig professor aan Yale University en actief feminist. Ook (of misschien wel vooral) voor mannen zijn haar boeken zeer het lezen waard. Ze voorziet ons namelijk van een alternatieve kijk op de ingebakken normen en waarden die mannen en vrouwen dwingen tot het uiten van sekse-gerelateerd gedrag. Zo beschrijft ze bijvoorbeeld hoe de maatschappij een systematische voorkeur heeft voor de dominante, on-emotionele man versus de dienstbare, emotionele vrouw.

Onze kijk op de maatschappelijke rol van de man, vrouw en andere sociale groepen komen volgens haar voort uit een patriarchaal systeem dat mensen classificeert op basis van huidskleur, sekse en klasse. Een systeem dat zich door de eeuwen heen in onze westerse maatschappijen heeft gevormd door middel van kolonialisme en kapitalisme. Wat haar betoog sterk maakt is dat ze stelt dat oprecht feminisme alleen kan bestaan ter emancipatie van iedere achtergestelde groep binnen dit patriarchale systeem, een systeem dat ze zelf aanduidt als ‘ imperialist white-supremacist capitalist patriarchy ’. Met andere woorden: enkel door het erkennen van een gedeelde smart met alle groepen die onderdrukt worden kan het feminisme een vuist maken tegen de immens hardnekkige onderdrukking van dit systeem.

Wit feminisme Bell Hooks was een van de eerste feministen die om die reden brak met het dominante ‘witte feminisme’ van de jaren 70 dat gelijkwaardigheid van vrouwen met mannen eiste binnen het bestaande systeem, zonder dat systeem zelf ter discussie te stellen. Met andere woorden, witte feministen wilden ook macht hebben. Hun doel was een vergelijkbare kans op dominantie als de man, bijvoorbeeld in de vorm van leiderschapsrollen of hoge salarissen. Hooks was daarom van mening dat deze vorm van feminisme onbewust in de val liep van het patriarchale systeem waarin dominantie en macht de na te streven waarden zijn.

Een neveneffect was dat deze form van feminisme zich onbewust voor het karretje liet spannen van een systeem dat gebaseerd is op de hegemonie van witte mannen. Door bijvoorbeeld mee te gaan in het racistische idee van de zwarte en Latijns-Amerikaanse man als vrouwonvriendelijk, liet het feminisme in Amerika zich lenen als wapen ter verdere onderdrukking van deze gestigmatiseerde groepen. Kortom, het feminisme als beweging tegen onderdrukking fungeerde als stok om andere onderdrukte groepen mee te slaan. Dat heel veel feministen hierin meegingen maakte volgens Hooks haarfijn duidelijk dat ze niet werkelijk om onderdrukking gaven, maar enkel om de eigen hiërarchische positie ten opzichte van de witte man. Deze feministen wensten volgens haar gelijkheid met de groep mannen aan de top. Ze wensten het domineren te delen, maar gaven niets om de positie van andere onderdrukte groepen die ook systematisch het slachtoffer waren van het patriarchale systeem.

Hooks vindt daarom dat het nieuwe feminisme een inclusieve vorm moet aannemen die strijdt tegen de onderdrukking van alle (groepen) mensen binnen het systeem van ‘imperialist white-supremacist capitalist patriarchy’. Alleen dan kan een feminist zich een oprecht mens noemen dat een morele plicht voelt ter bevordering van ieders gelijkheid.

Selectieve anti-discriminatie We kunnen haar sterke betoog met gemak doortrekken naar andere selectieve vormen van anti-discriminatie. Of het nu iemand is die enkel geeft om antisemitisme maar niet om islamofobie, of iemand die enkel klaagt over islamofobie maar niets geeft om homohaat, er spreekt een diepe immoraliteit uit van het feit dat je enkel verontwaardiging voelt bij de onderdrukking van een selecte groep mensen omdat je deze als persoonlijk meer relevant ervaart. Het betekent namelijk dat je simpelweg niets geeft om discriminatie en ongelijkheid. Iemand die een oprechte morele overtuiging bezit tegen de ongelijkheid van mensen heeft een empathisch vermogen dat pijn voelt bij iedere vorm van discriminatie. Het doet me denken aan mijn jeugdliefde die als wit zestienjarig meisje op straat een paar fikse tikken incasseerde van een onbekende man omdat ze zijn racistische tirade over de getinte huidskleur van een omstander weigerde te accepteren. Het tekent de schoonheid van haar oprechte morele verontwaardiging omdat ze de aanval op haar medemens als persoonlijke ervaarde.

Bij het lezen van Hooks’ boeken wordt duidelijk hoe toepasselijk haar werk ook op ons land is. We leven in een land dat nog maar heel recentelijk fysiek uit haar koloniale verleden is gestapt maar waarin een systeem van witte mannelijke hegemonie nog steeds de geest van de maatschappij bepaalt. Ook hier worden homohaat en feminisme als stok gebruikt om gestigmatiseerde groepen mee te slaan.

Zo kwam Joris Luyendijk recentelijk met een artikel in De Correspondent waarin hij een biseksuele man aan het woord liet die vertelde waarom hij rechts stemt. De man had namelijk een nare ervaring gehad met twee zwarte heren die “ben je homo ofzo” naar hem en zijn ex-vriend hadden geroepen, en was derhalve van mening dat dit kwam omdat links homo’s in de steek had gelaten middels het binnenlaten van ‘homo-onvriendelijke’ etnische groepen.

Als iemand die persoonlijk een morele plicht voelt om op te komen voor gestigmatiseerde groepen, of ze nu homo, hetero, zwart of wit zijn, vind ik dergelijke artikelen buitengewoon onsmakelijk. Ze hebben enkel tot doel bepaalde groepen mensen te essentialiseren tot ‘homo-onvriendelijke’ groepen en maken zich daarmee schuldig aan datgene ze zeggen te bestrijden. Namelijk, het stigmatiseren van een hele groep diverse individuen wat resulteert in de onderdrukking van een minderheidsgroep. Iets waar Bell Hooks al voor waarschuwde met haar aanklacht jegens ‘white feminism’.

Onderdrukking Het is van hetzelfde laken een pak als de groep activistische feministes die, in plaats van ten strijde te trekken tegen het systeem van de machtigste groep mannen bovenaan de hiërarchische ladder, gaan protesteren voor, of zelfs in, moskeeën tegen moslims, moslima’s of andere zwakke minderheden die als collectief geen enkele maatschappelijke slagkracht hebben om andere groepen systematisch en institutioneel te onderdrukken.

Uiteraard vindt er binnen alle sociale groepen onderdrukking van vrouwen of discriminatie van minderheden plaats. Toch is het moreel en ethisch verwerpelijk de goedwillige individuen van deze groepen uit te sluiten door zijn of haar hele groep als antithese te beschouwen van jouw strijd voor gelijkheid van de vrouw, terwijl je het dominante patriarchale systeem niet alleen ontziet, maar ook helpt bij de systematische onderdrukking van andere groepen.

Er kleeft een venijnige vorm van abjectheid aan het verder in het nauw drukken van een bange en gediscrimineerde groep door ze te stigmatiseren als vrouwenhaters ten faveure van de superieure positie van één groep mannen binnen de samenleving. Door iedereen met een bepaalde sociale achtergrond weg te zetten als vrouw- of homo-onvriendelijk doe je je eigen zaak verschrikkelijk te kort, want niet alleen sluit je ongetwijfeld heel veel oprechte mensen uit die samen met jou willen strijden tegen onderdrukking, je draagt er ook aan bij.

Het is heel simpel, de ene groep bestaat niet uit meer vrouwonvriendelijke individuen dan de andere, dus wie dat gelooft discrimineert. We leven echter wel binnen een dominant maatschappelijk systeem dat geworteld is in een afbakening van verschillende groepen mensen gebaseerd op huidskleur, sekse en geaardheid. Een systeem waarin wit, man en hetero bovenaan in de hiërarchie staan. Het is dus aan het feminisme de taak deze hiërarchie te doorbreken om zo niet alleen alle gestigmatiseerde groepen te bevrijden van onderdrukking, maar ook de witte man te bevrijden van zijn ongevraagde rol als onderdrukker. Een samenleving waarin niet enkel een kleine groep maar ieder mens kan genieten van volwaardigheid is een toekomst die het waard is voor te strijden.