Fascisme en het fietspad

Over de verleiding van vaart, rechtlijnigheid en de verschuiving van ons politieke kompas

In Amsterdam klinkt sinds kort de roep om de e-bike te verbieden, om zo het fietspad leefbaarder te maken. Ongevalscijfers verklaren die reflex, maar een verbod zou slechts de oppervlakte raken van een veel breder maatschappelijk probleem: gemakzucht. In onze winstgeoriënteerde samenleving, waarin efficiëntie heilig is, geldt alles wat moeite of tijd wegneemt al snel als verbetering - zelfs wanneer we daarmee ongemerkt iets waardevols inleveren. Het is dan ook geen wonder dat de e-bike zo populair is. Vooruitgang wordt in onze samenleving steeds meer gelijkgesteld aan gemak of versnelling.

Vaak zien we politieke en maatschappelijke reflexen het eerst opduiken in kunst en cultuur. Het futurisme deed dat een eeuw geleden, met zijn lofzang op snelheid en frictieloosheid. De e-bike legt vandaag eenzelfde verleidelijke maar gevaarlijke logica bloot; een logica die een eeuw geleden de weg plaveide voor grimmiger vormen van politiek - waarin geduld razendsnel verdampte en nuance geen ruimte meer kreeg.

Die riskante denkwijze blijft niet louter theoretisch: op het fietspad neemt de doorstoomlogica heel herkenbare vormen aan. De e-bike presenteert zich daar als hulpmiddel, terwijl de snelheidsduivel stilletjes het tempo én de mores van het verkeer overneemt. De pedelec maakt je vlugger, maar niet alerter. Niet omdat de berijder dat opeist, maar omdat de electrische fiets een bepaalde achteloosheid vanzelfsprekend maakt: een gevoel dat je recht hebt op snelheid, op ruimte, op doordenderen zonder frictie. Je hoeft niets meer te voelen om vooruit te komen - en precies die verschuiving maakt het verkeer kwetsbaar. Weer, wind of tegenliggers spelen voor dit bakbeest nauwelijks een rol. Geruisloos en moeiteloos rukken ze op. Precies dat maakt ze zo verraderlijk: de kracht van een brommer in het jasje van een gewone fiets - pas zichtbaar wanneer ze al veel te dichtbij zijn.

Op het fietspad valt ze goed op, maar die doorstoomlogica werkt ook buiten het verkeer door. Onze samenleving wordt in hoog tempo vooruitgestuwd door gemak, algoritmes en consumptielogica, terwijl we nauwelijks nog leren hoe we met die snelheid moeten omgaan. Remmen, uitkijken en samen een richting bepalen - het zijn vaardigheden die langzaam verdwijnen. We worden steeds gevoeliger voor vaart en steeds ongevoeliger voor wat we onderweg missen. En in dat tempo krijgen rechtlijnige oplossingen een ongezonde vanzelfsprekendheid: bochten zijn immers ingewikkeld en onzeker. Wanneer angst het denken vernauwt, wint de kortste, snelste route het al snel van complexere manoeuvres - zoals het wijten van het woningtekort aan ‘te veel mensen’ terwijl scheve grondverdeling en massale, onbelaste leegstand buiten beeld blijven.

En wie wil zien waar zo’n vernauwde blik toe leidt, hoeft dus alleen maar naar het fietspad te kijken, waar de doorstoomlogica zich ongemerkt maar zichtbaar meester van onze fietsers. Dus misschien moeten we daar beginnen, door ervoor te zorgen dat we ze beter horen aankomen. Daarom mijn voorstel: voorzie de e-bikes voortaan van een ingebouwde speaker. Eentje die keihard een lied afspeelt als ze optrekken. La Giovinezza, bijvoorbeeld. Dan weten we tenminste wat ons inhaalt- en horen we op tijd wanneer onze toekomst niet langer trapt, maar begint te marcheren.