Fakenieuws over kerstmarkten en moslims: hoe desinformatie angst aanwakkert

Sinds oktober circuleren op sociale media talloze video’s met vermeende incidenten op Duitse kerstmarkten. De berichten worden vaak miljoenen keren bekeken en gedeeld, vooral op platforms als X. Steeds terugkerend element: de suggestie dat moslims kerstmarkten zouden “overnemen”, verstoren of bewust provoceren.

Een voorbeeld dat veelvuldig opdook: feestende mensen met Syrische vlaggen, zingend bij een versierde kerstboom. Volgens bijschriften zouden “moslims de kerstmarkt van Mainz hebben bestormd” en islamistische leuzen hebben geroepen. Zulke claims worden momenteel massaal verspreid en sluiten naadloos aan bij verhitte online discussies over migratie en veiligheid.

Wat er werkelijk gebeurde
Uit politieonderzoek blijkt dat deze berichten onjuist zijn. De beelden uit Mainz en Berlijn tonen geen acties op kerstmarkten, maar demonstraties in de nabijheid ervan. Aanleiding was de herdenking van de val van het Assad-regime in Syrië.

In beide steden ging het om aangemelde en vreedzaam verlopen demonstraties, die niet op de kerstmarkt zelf plaatsvonden. De markten zijn niet “overgenomen” of “bestormd”, zoals online wordt beweerd.

Ook een video uit Essen wordt telkens opnieuw gedeeld met de claim dat moslims op een kerstmarkt “Er is geen God behalve Allah” zouden hebben geroepen. In werkelijkheid is het filmpje al een jaar oud en werd het opgenomen tijdens een demonstratie door de binnenstad, waar toevallig ook een kerstmarkt stond. De gescandeerde leus luidde: “Eén, één, één – het Syrische volk is één.”

Oude beelden, nieuwe verdachtmakingen
Een ander veel gedeeld filmpje zou tonen hoe moslims in Hamburg protesteren tegen kersttradities. Dat beeld blijkt te stammen uit oktober 2024 en toont een demonstratie van “Muslim Interaktiv”, een inmiddels verboden organisatie. De actie had niets met kerstmarkten te maken, maar richtte zich op de situatie van de Oeigoeren in China.

Toch wordt het fragment online gepresenteerd alsof kerstvierders doelbewust werden lastiggevallen. De context ontbreekt volledig, terwijl de emotionele lading maximaal is.

Ook Stuttgart doelwit van desinformatie
In Stuttgart dook een video op van mensen die dansend door een winkelstraat lopen, begeleid door muziek. Volgens sommige berichten zou dit “Arabische muziek op de kerstmarkt” zijn. Maar geolocatie toont aan dat het filmpje is opgenomen in de Königstraße, een drukke winkelstraat op ongeveer 250 meter van de dichtstbijzijnde kerstmarkt.

Op de beelden zijn geen marktkramen te zien, slechts winterverlichting in kale bomen. Toch reageren gebruikers met uitspraken als: “Ze haten onze cultuur en tradities.”

Waarom deze berichten zo goed werken
Volgens communicatiewetenschapper Christine Horz-Isak van de TH Köln spelen diepgewortelde stereotypen een grote rol. De verspreiding van de video’s is vaak strategisch: losse fragmenten worden herhaald, uit hun context gehaald en gecombineerd tot één herkenbaar narratief.

Kerstmis is daarbij een uiterst gevoelig onderwerp. Het raakt aan identiteit, traditie en emotie. Door een stortvloed aan vergelijkbare beelden gaan gebruikers de claims steeds minder kritisch bekijken en nemen ze de suggestie voor waar aan.

Het gerucht van ‘uitstervende kerstmarkten’
Ook het verhaal dat kerstmarkten massaal zouden verdwijnen door hoge veiligheidskosten blijkt sterk overdreven. Hoewel veel steden hun veiligheidsmaatregelen hebben aangescherpt, zijn slechts twee kerstmarkten daadwerkelijk om die reden afgelast.

Bremen gaf dit jaar 2,8 miljoen euro uit aan basisbeveiliging, maar elders bleven de kosten beperkt. In Duitsland vinden jaarlijks naar schatting zo’n 7.000 kerstmarkten plaats.

Beveiliging als misleidend beeld
Beelden van zwaarbewapende politie bij kerstmarkten worden eveneens gebruikt om angst aan te wakkeren. Zo ging een video uit Berlijn viraal met de suggestie dat de markt werd bewaakt uit vrees voor islamistische aanslagen. In werkelijkheid hield de politie toezicht vanwege een demonstratie van de extreemrechtse partij Die Heimat.

Een andere afbeelding die een zwaar omheinde kerstmarkt in 2025 zou tonen, blijkt volgens Correctiv, een Duits factcheck- en onderzoekscollectief, volledig door kunstmatige intelligentie gegenereerd.

Het effect: een vertekend en bedreigend beeld
Al deze voorbeelden laten zien hoe doelbewust een bedreigend beeld van moslims wordt geconstrueerd, vaak zonder dat vaststaat of de afgebeelde personen überhaupt moslim zijn. De combinatie van emotie, herhaling en contextverlies maakt deze desinformatie bijzonder effectief – en internationaal deelbaar, ook in Nederland.

Dit artikel verscheen eerder op duitslandvandaag.com