Excuusbrief aan Nicolette van Dam

Beste Nicolette van Dam, Hoewel het nooit aan of tegen jou (in het bijzonder) gericht was, mijn bericht over Nederlanders en hun foute humor, heb ik toch het idee dat ik je ergens tekort heb gedaan.

Ik ken je niet. Maar je lijkt me leuk. Prachtig om te zien, uiteraard, maar je lijkt me ook gewoon een aardig en betrokken mens. Dat je je inzette voor de doelgroep van UNICEF vind ik bewonderenswaardig. Natuurlijk, sommige mensen noemen dat boosaardig ‘personal marketing’. Maar ik begrijp best dat je met een reclamespotje veel meer effect sorteert, zowel ‘qua financieel’ als ‘qua naamsbekendheid’ en het kost nog eens heel wat minder moeite ook. Ik geloof, oprecht, dat je er hart voor hebt. En daarom vind ik de situatie met die cokecolombianen grap nogal zuur. En ja, ik draag daar behoorlijk aan bij. Daar bied ik je mijn excuses voor aan.

Je beslissing om uit jezelf, zonder al teveel gedraaikont en goedpraterij, je functie als ambassadeur bij UNICEF neer te leggen, verdient absoluut respect. Daar is, ook al lijkt het zo ontzettend makkelijk, heel veel moed voor nodig. Je verklaring spreekt de boekdelen waar ik me eigenlijk tegen richtte: “Woensdagavond heb ik een WK-voetbalbericht geretweet met een grappig bedoelde ondertoon, zoals op Twitter gebruikelijk is. De impact en de gevolgen daarvan in Colombia heb ik niet kunnen voorzien. Het is nooit mijn intentie geweest om iemand te kwetsen.” En dat is ‘t ‘m maar net: Gebruikelijk, ondertoon, niet kunnen voorzien. Kijk, net als jij hou ik van de Nederlandse humor. Het is zelfs het enige wat ik mis als ik voor lange tijd in het buitenland ben. Even lekker af kunnen zeiken, om je heen rammen met satire, ongegeneerd beledigen, lekker keihard sarcastisch kunnen zijn en iemand zesduizend keer snoeihard onderuit halen zonder dat ik er een ‘heis voor mijn treiter’ voor krijg. Heerlijk. Zoiets vind je echt alleen in Nederland, denk ik. Ik kom er in Sierra Leone in ieder geval na acht jaar nog steeds erg vaak in gênante situaties mee terecht.

Weet je wat het is? Humor lijkt wel zo vanzelfsprekend, maar ja, in veel buitenlanden begrijpen ze die van ons gewoon niet. Wist je dat sarcasme iets is dat je moet leren? Want serieus, er zijn landen waar je het niet eens kunt uitleggen. Eerlijk waar niet. Aan kleine kinderen trouwens ook niet, maar dat zal jij als moeder wel weten. En dat is nou waar het mis gaat. Met die moderne media weet je nooit waar het terechtkomt. En dan kan het weleens zo zijn dat je ineens, onbedoeld, die olifant in de porseleinkast bent. Maar dat hoef ik jou niet uit te leggen. Je voelde dat zelf haarfijn aan. Daarmee heb ik heel wat meer bewondering voor jou dan voor de mensen die, in tegenstelling tot jou, die foute grap maar blijven verdedigen. En dat is ook zo’n dingetje, wereldwijd, trouwens; sorry zeggen. Dat is echt heel moeilijk, en dat heb jij dan toch maar mooi gedaan.

Weet je wat ik nou het meest bijzondere aan de discussie vind? Dat mensen geen verschil meer lijken te zien tussen wat je tussen vier muren heel erg grappig kunt vinden en wat je de hele wereld in slingert. En dat is, Nicolette, het gevolg van een samenleving die maar wat doet ‘gewoon omdat het kan’ en de varianten ‘de waarheid is hard’ en ‘het moet kunnen’ op dat thema. Wij zijn daar allemaal een beetje blind en doof door geworden. De goede smaak lijkt ons niet meer in de papillen te zitten tegenwoordig. Maar dat is misschien wel logisch. Als je iets proeft wat heel sterk smaakt immers, vallen alle verfijndere smaken die erna komen gewoon helemaal in het niet.

Ik begrijp dus dat jij impact en gevolgen inderdaad niet had kúnnen voorzien. Dat heeft iets te maken met niet kunnen OVERzien. Kijk, jij als actrice begrijpt natuurlijk als geen ander dat je als je goed in je rol wil zitten, je niet gewoon even lekker jezelf gaat zitten zijn. Een rol breng je met verve. De toeschouwer moet er immers in geloven. En zo zit dat ook met de grap: de grap is pas grappig, als het door de ander als zodanig ontvangen wordt. Je kent dat soort situaties wel, iemand vertelt een mop, stikt zelf bijna van het lachen en … ja … hij is zelf dan ook echt de enige. Echt gênant is dat. En dan is er nog zo’n vreemd verschijnsel. Dat een grap heel leuk is als je buurman ‘m vertelt. Maar dat niemand er om kan lachen als, nou, bijvoorbeeld de Minister-president dat doet. Ik dacht: stel je voor dat Verene Shepherd vanuit Jamaica een meme van ons elftal de wereld in twittert, met van Gaal met Hitlersnorretje en Kluivert in zwarte piet tenue. Dan zouden we hier in Nederland ook niet lachen. Zo gaat dat nou eenmaal als je maatschappelijke problematiek van een ander land op de hak neemt.

Grappen maken is dus een beetje een kunst, je moet het verstaan. Een komiek denkt om timing. Het soort publiek. Dat overziet hij. En gooit die grap er dan in. In Nederland is het op het gebied van grappen natuurlijk ‘hoe harder, hoe beter’. De populairste kinderen van de klas zijn niet voor niets diegenen die in niets anders afstuderen dan afbokken, afbekken, aftroeven, overtroeven en wegzetten. Ja, gewoon omdat het kan. We hoeven hier dus niet zoveel te overzien. De norm die eerst steeds maar weer verschoof, is al een tijd geleden naar één of ander buitenland vertrokken. En dat is het, Nicolette, waarom ik denk dat jij die impact inderdaad niet had kunnen voorzien. Onder het mom van ‘onschuldig leedvermaak’ trappen we hier in Nederland immers al vele jaren op elkaar in. Het is gebruikelijk. En niet alleen op Twitter. Werkelijk alles heeft een ondertoon. Er zijn websites die er zelfs hun grote populariteit aan te danken hebben. Ware het dan weer, dat het bij die websites en ook in jouw grap, trouwens, meer een boven- dan een ondertoon is. Ach. Kniesoor die daar op let. En daarom ben ik blij dat jij dan uiteindelijk wel, al was het achteraf, de gave had om te overzien.

Waar ik met dit akkefietje steeds aan moet denken, trouwens, zijn die westerse hulpverleners die in Sierra Leone de boel altijd wel even komen redden. Ze stampen binnen, hebben geen idee waar het over gaat, hebben binnen een minuut een oplossing en in diezelfde minuut al meer dan honderd mensen tegen zich in het harnas gejaagd. Ze doen het niet bewust, maar ze weten gewoon alles beter. Daar zijn ze zelf althans heel erg van overtuigd. Ze vertellen dat met heel veel zelfrelativerende humor. En niet heel zelden komt indirect of zelfs heel letterlijk ‘stom en dom’ als verwijzing naar de lokale bevolking in hun uitleg wel voorbij. En ik denk aan de zakenlui die zo’n land binnenkomen, denken dat de lokale bevolking op het achterhoofd is gevallen en uiteindelijk nepdiamanten en goud kopen voor heel veel geld, waarvan ze eerst dachten dat het om een habbekrats ging. Het overkomt daar vooral de Hollanders, Duitsers, Spanjaarden en Amerikanen. En Chinezen dan weer helemaal niet. Het is gek. Ik heb trouwens nooit een Chinees net zien doen alsof hij alles beter wist. Of een kwetsende grap horen maken. Chinezen spreken gewoon alleen maar Chinees. Dat schijnt dan gek genoeg wel te werken. Maar weet je, die Chinezen begrijpen dat je sommige dingen gewoon beter niet in begrijpelijke taal zegt. Dat hebben ze wel geleerd in dat onderdrukkende regime, natuurlijk. Moeten wij niet willen. Zuurlinks. Brrr! We zijn er net van af!

En toch hè, Nicolette, lijkt het mij handig om wat porselein heel te laten, in zo’n kast. Jij weet dat nu uit bittere ervaring. Want inderdaad, je kan mensen niet helpen als je ze heimelijk minacht. Daarom stel ik je excuses zo op prijs, en de daad die je bij dat woord voegde. Daarmee liet je zien dat je wel acht, maar ook ONacht. Prima, helemaal niets op tegen. Het siert je als mens. In mijn ogen, dan. Ik zou willen dat anderen je voorbeeld zouden volgen. Want die imagoschade waar jij nu mee kampt, geldt op andere gebieden weer voor heel Nederland. Goede economen weten: handel is gunnen. En wie gun je nou eigenlijk wat? Was iets met vertrouwen, toch? Tijdens je reizen voor UNICEF luisterde je vast weleens naar buitenlandse lokale radiozenders. Of BBC Africa? Dan weet je ook dat Nederland inmiddels te boek staat als één van de meest racistische landen ter wereld. En nu had jouw grap uiteraard niets met racisme van doen. Maar je kent dat vergrootglas wel toch? Waarmee de wereld naar ons kijkt? Persoonlijk voel ik me daar ongemakkelijk bij. Eerlijk toegegeven, uit eigenbelang. Maar ik woon nou eenmaal in een land dat voor haar nationaal inkomen voor een significant deel afhankelijk is van die rare buitenlanden. Als je in Groningen één keer naar gas boort, vinden er gelijk acht aardbevingen plaats. We hebben hier zowat niets, Nicolette. En ik weet het hoor, de wereld is hard. Maar díe waarheid ook. Misgunnen is maar drie letters meer dan gunnen. En daarom dacht ik, heel stom van me, dat het misschien wel handig was als Nederlanders met een functie in het één of ander, waarvoor men hen in het buitenland acht, soms eens zouden moeten denken: dat kan gewoon niet. Maar wie ben ik? Ik ben in ieder geval degene die je haar excuses aanbiedt. Zonder enige vorm van sarcasme. Dank je wel, Nicolette, dat je zowel het verkeerde als het goede voorbeeld gaf. Ik kende je voorheen niet. Nu wel. En dat geldt ook voor de rest van de wereld. Dus jij weet intussen ook wel dat wie goed doet, uiteindelijk ook als laatste lacht.

Dit stuk is overgenomen van de website van Ginny Mooy

Ginny Mooy schreef het boek Ana