Europa is dood

Volgens de Grondwet van de Europese Unie (artikel I-2) zijn dit de waarden waarop de Unie berust: “Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren.”

Hoe je het ook wendt of keert, het schandalige akkoord met Turkije, slothoofdstuk van een feuilleton dat vorige zomer begon, is volstrekt in tegenspraak met de allereerste waarde, eerbied voor de menselijke waardigheid. Vluchtelingen zijn mensen, geen cijfers, geen stromen, geen invasies, en al helemaal geen pionnen in een cynisch onderhandelingsspel. Goed, of je laat je voorstaan op je Europese waarden – neerslag van eeuwenlang denken over wat de samenleving mooi en leefbaar maakt – en je handelt ernaar. Of je laat je er niet op voorstaan en niemand kan je verwijten dat je niet doet wat je zegt.

Vrijdag 18 maart 2016 hebben de Europese leiders met hun verdrag met Turkije de eerbied voor de menselijke waardigheid geschoffeerd. Een Europa dat haar waarden aan de laars lapt is een Europa zonder ziel. En zonder ziel ben je dood. Maar een rusten in vrede is er niet bij.

Ja maar , door dit verdrag met Turkije, die de “vluchtelingstroom” zal opdrogen omdat de overtocht naar Europa wordt ingedamd, zullen er minder mensen in de zee verdrinken. Als mensen zich dusdanig in gevaar voelen dat ze er een uiterst gevaarlijke boottocht voor over hebben om aan dit gevaar te ontkomen, dan is het argument van hen te willen beschermen tegen het risico van een dood op zee wel bijzonder magertjes, zo niet vals.

Ja maar , het gaat niet alleen om mensen die in doodsgevaar verkeren in hun eigen land, vanwege oorlog, bommen, terroristen. Er zitten ook veel economische vluchtelingen bij, die willen profiteren van onze sociale voorzieningen. En nu zullen we, zolang de vluchtelingen zich in een soort quarantaine bevinden in Turkije, rustig het koren van het kaf kunnen scheiden. Ja, dit is een argument… Het staat mooi op papier. Afijn, wat je maar mooi noemt.

Een feuilleton Hoe kwam die massale overtocht van vluchtelingen naar Europa toch zo opeens, vorige zomer, op gang? Waarom zo opeens, terwijl toch al sinds langere tijd honderdduizenden mensen vanwege de ellende in Syrië, Irak, Afghanistan en elders uit hun woningen waren verdreven, door geteisterde gebieden zwierven, gigantische vluchtelingenkampen in Turkije, Jordanië en Libanon waren komen bevolken? Ja, en toen kwamen ze – en kwamen ons dramatische berichten ter ore over schepen die vergingen, over tientallen, honderden mensen die daarbij het leven lieten, toen kregen we de foto te zien van het jongetje Aylan, dood aangespoeld op een Turks strand.

Voor Angela Merkel was dit teveel, Duitsland gooide zijn grenzen open, binnen een mum van tijd was het land meer dan een miljoen mensen rijker. Angela Merkel had het zich in de ogen van velen vorige zomer volstrekt onmogelijk gemaakt door de manier waarop ze haar keiharde economische politiek ten aanzien van Griekenland aan Europa opdrong. Nu was ze de “grande dame” van het grote, genereuze gebaar. Aan de randen van Europa werd gemord, Hongarije, andere Oost-Europese landen. De extreemrechtse partijen hadden er een kwestie bij waarmee ze hun electoraat tot vreemdelingenhaat konden opstoken.

En toen, op een kwade oudejaarsnacht, kregen we Keulen. Mannen met een Noord-Afrikaans uiterlijk vielen massaal vrouwen lastig. Uiterst kwalijke zaak. Aan dit kwalijke valt niets af te dingen. Was dit de grote omslag? Sinds die nacht kalfde de betrekkelijke sympathie die veel mensen voor de vluchtelingen opbrachten af, in de pers was deze afkalving duidelijk te bespeuren. En nu dit akkoord met Turkije.

Het is wel duidelijk dat Angela Merkel hierin een beslissende rol heeft gespeeld, en onze Rutte die als een schoothondje achter haar aan dribbelt. Duitsland is te veel “über alles” geworden in Europa, en Europa die de grillen van Duitsland maar heeft te volgen: nu eens vangen we de vluchtelingen met open armen op, dan weer zijn ze teveel. Nu eens drijven we Griekenland bijna tot een Grexit, dan weer koesteren we het land, omdat het een dam vormt tegen de “vluchtelingenstroom”. Nu eens veroordelen we Turkije omdat het onderhands IS steunt, dan weer gaan we door het stof voor Erdogan, om zijn rol van onderaannemer bij de emigrantenopvang. En voor paradoxen deinzen we niet terug. Turkije is deels oorzaak van het “vluchtelingenprobleem” omdat het een van de veroorzakers van de emigratie ondersteunt, namelijk IS, en tegelijkertijd schakelen we Turkije in als oplossing. Over vijftig jaar, wat zullen ze van dit alles zeggen?

Radicalisering Europa is dood. En rust niet in vrede. De reactie van Europa op de toestroom van vluchtelingen was wellicht te voorspellen. Sinds we gehersenspoeld worden door wat we maar even snel (een column mag niet te lang worden) het neoliberalisme noemen, zijn we allemaal te veel gaan denken in termen van schaarste, kosten, winst, verlies. Europa was al sinds tientallen jaren tot enkel een markt gereduceerd. Hoe kun je van een markt, dat wil zeggen een kil marktmechanisme, “eerbied voor menselijke waardigheid” vragen? Dat kan niet.

Daarnaast hebben we te veel geluisterd naar de verkondigers van de “botsing van de culturen”. Dat je je ongerust maakt over een geradicaliseerde versie van de Islam is logisch, hard nodig zelfs. Het probleem ontstaat wanneer je moslims in hun islam opsluit, als waren het wezens van een volstrekt andere essentie met wie je alleen maar in botsing kunt komen. Alleen al de geschiedenis van het Midden-Oosten toont aan dat dit niet waar is, in een land als Syrië hebben de godsdienstige en culturele meerderheid en minderheden eeuwenlang relatief vreedzaam samengeleefd.

Maar goed, die angst voor een invasie van moslims was er. Toch kun je je afvragen, als je dan zo nodig bang voor hen wilt zijn, wat beter is, individuele moslims die hun heil bij ons komen zoeken, of – om de toestroom van deze individuele moslims te stremmen – een verdrag met een staatshoofd, Erdogan, die zeer bewust een radicalisering van de islam in zijn eigen land in de hand werkt, met als voorwaarde in het verdrag een versnelling van het proces van inlijving van dit land in Europa. Of individuele moslims bij ons, of Turkije in de Unie?

Nee, Europa rust niet in vrede. Zij heeft haar ziel verkocht, haar waarden geschoffeerd. Op Europa rust nu een smet. En het is bekend, wanneer een smet mensen verbindt, dan kan er geen vrede, geen rust bestaan. Dan gaan ze elkaar te lijf. Dit is wat je noemt een “sweeping statement”, maar ik geloof erin. En wat de vluchtelingen betreft, of ze nu asielzoeker zijn of economische migrant, komen doen ze toch. Het Midden-Oosten en Afrika hebben de laatste jaren een droogte meegemaakt zoals nog nooit tevoren. Het klimaat verandert, de stroom is niet te stuiten. Dan kun je de mensen maar beter goed ontvangen – Europa is rijk genoeg, al zou het goed zijn dat we de rijkdom eerlijker over de burgers verdeelden – want ontvang je ze slecht, zoals nu, dan zullen ze zich eens, later, tegen ons keren. Wie goed doet, goed ontmoet.