Europa eindigt daar waar Turkije begint

Het zoveelste politieke drama heeft zich in Turkije ontsponnen. Een coup waarbij het leger probeerde de autocratische Turkse President Erdogan af te zetten. De coup was vrij amateuristisch uitgevoerd, en mislukte dan ook direct. Deze gebeurtenis heeft de positie van Erdogan ook alleen maar verstevigt , en stelt hem in staat om nog beter af te kunnen rekenen met zijn seculiere en Gülenistische tegenstanders. De Turkse democratie, wat er nog van over was na jaren Erdogan, zal hiervoor de ultieme prijs betalen. Voor ons in Europa maakt dit laatste hoofdstuk eens te meer duidelijk wat de afgelopen jaren al velen zich steeds meer begonnen te realiseren: Dat Turkije niet alleen alles behalve een liberale democratie is, maar ook geen Europees land is, niet qua geografie (het ligt voor het overgrote deel in Azië), maar ook niet qua identiteit, cultuur en waarden. En op grond daarvan ook geen plek heeft binnen Europa. De kloof tussen Europa en Turkije wordt groter en groter, en met goede redenen.

In 2004 stemde de Europese Commissie over het advies voor het openen van de onderhandelingen over de toetreding van Turkije tot de EU. De enige Eurocommissaris die op dat moment tegenstemde was onze eigen Frits Bolkestein. Op dat moment was een tegenstem een controversiële beslissing, maar met terugwerkende kracht kan men de visionair Bolkestein alleen maar gelijk geven. Bolkestein zag toen blijkbaar al in wat velen nog niet zagen, dat Turkije niet alleen een institutioneel gezien een zwakke democratie was, maar ook dat de waarden van de liberale democratie niet breed gedeeld werden onder de Turkse bevolking, en dat op grond hiervan Turkije ook geen plaats had in Europa.

Maar wacht even, hebben de Turken zich niet juist tijdens de afgelopen coup ware democraten getoond, die de straten opgingen op het moment dat het leger de macht dreigde over te nemen om de democratie te verdedigen tegen een junta? Nee, niets is minder waar. Als de Turken werkelijk de democratie hadden verdedigd dan was men wel zo massaal de straat opgegaan terwijl de autocraat Erdogan de afgelopen jaren de Turkse democratie systematisch afbrak en de mensenrechten op grove wijze schond. Alleen tijdens de Gezi Park-protesten in 2013 was hier onder een deel van de Turkse bevolking kortstondig sprake van. Deze protesten werden echte op gewelddadige wijze neergeslagen, met instemming van de helt van d e Turkse bevolking die Erdogan door dik en dun steunt.

Het waren dan ook vooral Erdogan-aanhangers die de straat opgingen om hun steun te betuigen voor hún president. Hun leider, die hen opriep om ook daadwerkelijk de straat op te gaan en de wil van het volk te laten horen. En die wil van het volk is niet vrijheid, gelijkheid en broederschap, maar Erdogan aan de macht, ook al gaat dit juist ten koste van de vrijheid, democratie en mensenrechten in Turkije.

Niet dat een militaire junta die aan de macht zou zijn gekomen wanneer de coup gelukt zou zijn heel veel beter zou zijn geweest voor Turkije. De Turkse geschiedenis toont aan dat na een coup in Turkije meestal een bloedige periode volgt. En juntaleiders zijn ook alles behalve democraten. De keuze tussen Erdogan en een junta is er in dat opzicht een tussen lood en oud ijzer. Maar veel alternatieven voor het regeren van Turkije lijken er niet te zijn. Er is in Turkije geen sprake van een liberaal-democratisch midden. Het is de keuze tussen ofwel de islamisten (AKP, Gülen), de Kemalisten (CHP) of de Turkofascisten (MHP). Alledrie groepen waarbinnen het liberaal-democratisch gedachtegoed allesbehalve breed gedeeld wordt. De toekomst van de democratie in Turkije ziet er dan ook allesbehalve rooskleurig uit.

Op grond van het bovenstaande kunnen we dan ook alleen maar concluderen dat Turkije niks te zoeken heeft in de Europese Unie. Met de afspraken die recentelijk gemaakt zijn over het beëindigen van de vluchtelingencrisis is ook aan Turkije de belofte gedaan dat de onderhandeling voor de toetreding van de EU die zo lang bevroren waren weer heropend zullen worden. Met de huidige gebeurtenissen is deze belofte niks meer dan een farce. Een land waar een poging tot een coup misbruikt wordt om massaal met politieke tegenstanders af te rekenen, waar in een dag 3000 rechters door de president(!) ontslagen worden , waar 18-jarige soldaten op straat onthoofd worden  en waar de doodstraf opnieuw ingevoerd dreigt te worden ( gesteund door de bevolking ), terwijl in de Koerdische delen in het Zuid-Oosten van Turkije al een jaar lang een burgeroorlog woedt, heeft geen plek in Europa. Zeker niet wanneer de ‘democraten’ die eerder massaal de straat opgingen om voor Erdogan te demonstreren bij de reactie van Erdogan op de coup massaal thuisblijven. Turkije deelt niet de waarden waar de EU voor staat. De waarden van de Europese verlichting, de waarden van het liberalisme, de waarden van de (liberale) democratie. Niet dat er in Europa geen problemen zijn, maar deze zijn onvergelijkbaar met het politieke en maatschappelijke drama dat we nu in Turkije waar kunnen nemen. Dit kan en mag Europa niet de EU binnenhalen. Zeker niet in een tijd waarin de EU toch al piept en kraakt in haar voegen.

Ooit had de EU de hoop Turkije democratischer te kunnen maken. In de eerste jaren van de onderhandelingen tussen Turkije en de EU lukte dat ook. Maar dit waren de jaren waarin Erdogan en zijn aanhangers nog niet hun ware, antidemocratische, gezicht hadden laten zien. Het waren de jaren waarin er nog hoop leek te zijn voor de Turkse politiek en maatschappij. Die hoop is nu vervlogen, en de Turkse plek in Europa kan dan ook samen met de Turkse democratie ten grave worden gedragen. Dit ziet zowel het overgrote deel van de Europeanen, als het overgrote deel van de Turken in (zowel in Turkije als in Europa is de steun voor het Turkse EU-lidmaatschap op dit moment lager dan ooit tevoren). De grenzen van Europa liggen dan ook bij de rivier Evros, de grensrivier tussen Griekenland en Turkije. Daarachter begint het Turkije van Erdogan. Het is tijd dat we dit erkennen, en ernaar handelen.

cc-foto: European Parliament