EU verliest geduld met Israëls nederzettingen in Palestina

De afgelopen paar weken heeft de EU fermer stelling genomen tegen Israëls nederzettingen in de bezette Palestijnse gebieden (Palestina). Zo vaardigde de Europese Commissie richtlijnen uit die inhouden dat Israëlische bedrijven of organisaties gevestigd in Palestina geen aanspraak kunnen maken op Europese steun, en verklaarde de EU-‘buitenlandchef’ Catherine Ashton voornemens te zijn nog voor het einde van dit jaar het correct labelen van nederzettingenproducten in te voeren. De publicatie van de richtlijnen en het plan om binnen de EU nederzettingenproducten als zodanig te labelen heeft tot afwijzende en soms danig overspannen reacties geleid binnen en buiten Israël. De aankondigingen zijn echter niets anders dan de vastlegging van zienswijzen die de EU al langer huldigt over de bezetting en de nederzettingen. Zij noopt de regering Netanyahu om nu een keuze te maken: doorgaan met de nederzettingenpolitiek of werken aan een tweestatenoplossing en vrede.

Op 19 juli publiceerde de Europese Commissie nieuwe richtlijnen over EU-steun aan Israël. Deze nieuwe regelgeving stelt dat aanvragen door Israëlische instanties vanaf 2014 alleen nog toegekend kunnen worden indien de aanvragers niet gevestigd zijn in de Israëlische nederzettingen in Palestina, dan wel activiteiten ontplooien in de nederzettingen die vallen buiten de kaders van mensenrechten- of humanitaire hulp of bevordering van het vredesproces. Voor goed begrip: deze richtlijnen hebben uitsluitend betrekking op EU-instellingen en niet op individuele steun van EU-lidstaten, noch sluiten zij samenwerking tussen Europese bedrijven en de nederzettingen uit. De handel met de nederzettingen wordt er niet door geraakt, alleen de verstrekking van EU-gelden. De aankondiging werd in de dagen daarop gevolgd door het bericht dat de buitenlandcoördinator van de Europese Unie, Catherine Ashton, de duidelijke wens had uitgesproken in de richting van de lidstaten om voor begin 2014 het correct labelen van nederzettingenproducten door te voeren. Nu is het nog vaak zo dat deze producten in de schappen liggen met etiketten ‘uit Israël’. Dit leidde ook de afgelopen week in Nederland al tot enige ophef. De nederzettingen liggen echter in bezet Palestina, en zijn dus eenvoudigweg geen ‘Israëlisch’ grondgebied.

Racistisch De Israëlische regering en enkele gezaghebbende politici reageerden op de berichten als door een wesp gestoken. De onderminister van Buitenlandse Zaken – en kolonist – Ze’ev Elkin noemde de voorgenomen EU-subsidie-richtlijnen ‘ongelukkig’. Naftali Bennett, Minister van Economische Zaken en leider van de ultranationalistische partij Het Joodse Huis, ging een flinke stap verder en noemde het besluit nota bene ‘een economische terreuraanslag’. De Minister van Woningbouw (ook in de nederzettingen) – en tevens kolonist – Uri Ariel maakte het nog het bontst door de richtlijnen ‘racistisch’ te noemen en te verwijzen naar de boycot van Joden in Europa tijdens het nazitijdperk. In ons land reageerde onder meer SGP-voorman Kees van der Staaij op het besluit met de opmerking dat het de Palestijnen ‘beloont voor slecht gedrag’. Van der Staaij doelde hiermee op de ‘weigering’ van de Palestijnen om met Israël te onderhandelen. Volgens berichten in de Israëlische krant Ha’aretz gaf de aankondiging de Palestijnen echter juist net de benodigde speelruimte om in te gaan op de voorstellen van Amerikaans Minister van Buitenlandse Zaken Kerry tot hervatting van politieke onderhandelingen, precies omgekeerd aan wat Van der Staaij betoogde.

De huidige stellingname van de EU is niets meer dan de formele invulling van staand beleid. De EU – en de gehele internationale gemeenschap, inclusief de VS – beschouwt de nederzettingen sinds jaar en dag als illegaal, en dat blijven ze in deze optiek, hoezeer de Israëlische regering ook probeert om de nederzettingen als ‘normaal’ voor te stellen. Het Israëlische nederzettingenbeleid geldt daarnaast als weliswaar niet het enige maar wel als het grootste obstakel voor het stichten van een onafhankelijke en levensvatbare Palestijnse staat. Volgens berichten in de Israëlische media zou er al jaren officieus sprake zijn van het weigeren van EU-subsidies of budgetten aan instanties die gevestigd zijn of activiteiten ontplooien in de nederzettingen, en was de Israëlische regering hier volledig van op de hoogte. Het enige verschil is dat de Europese Commissie dit nu formeel heeft vastgelegd.

Ideoligische obstakels Dit neemt niet weg dat de relatie tussen de EU en Israël nu openlijk op iets andere leest geschoeid wordt. In Brussel bestond zeker tot voor kort de stellige indruk dat de huidige Israëlische premier Netanyahu er niet bijster in geïnteresseerd is om te komen tot een vredesovereenkomst met de Palestijnen. In de nederzettingen is de afgelopen jaren volop doorgebouwd. Het vredesproces is de afgelopen tijd, na een diplomatieke stilte van jaren, weer met horten en stoten in beweging gekomen, maar er zijn vele en grote politieke en ideologische obstakels op de weg naar een levensvatbare Palestijnse staat. Met pijn en moeite wist Netanyahu in 2009 te verklaren dat ‘hij voor een tweestatenoplossing was’, tot onvrede van velen in zijn Likoed-partij. Enig daadwerkelijk handelen richting ‘vrede’ is tot voor kort echter uitgebleven. Het is daarom niet meer dan logisch dat het geduld van de EU met deze regering en dit beleid opraakt, en dat zij andere manieren zoekt om duidelijk te maken dat de bezetting van Palestina onhoudbaar is, in eerste instantie voor de Palestijnen, maar ook voor Israël zelf. De bezetting heeft een prijskaartje, en na 46 jaar is het hoog tijd dat Israël, ook en juist in zijn eigen belang, wakker wordt geschud en beseft dat het niet langer door kan gaan op de weg die het is ingeslagen. Als we overigens de berichtgeving in de Israëlische media daarover mogen geloven, hebben de recente EU-aankondigingen ook daadwerkelijk richting Israël direct effect gesorteerd: zij zouden ook de Israëlische regering over de streep hebben getrokken om nieuwe vredesonderhandelingen aan te gaan.

In plaats van de overspannen reacties die de afgelopen tijd uit Israël te horen waren, dient men de aangekondigde EU-regelgeving te zien als een ‘wake up call’. De bezetting is een doodlopende weg en de nederzettingenpolitiek wordt niet langer openlijk gedoogd en toegedekt. “Maak een einde aan de bezetting en maak serieus werk van de tweestatenoplossing, of accepteer dat u te maken krijgt met toenemende economische druk en diplomatiek isolement”. Dat is de boodschap die de EU nu uitdraagt, ook en nog steeds in het belang van Israël zelf.