EU-debat bewijst tekortkomingen politiek bestel

Het EU-Verkiezingsdebat van afgelopen maandag maakte duidelijk dat de politieke en economische crisis te complex is om te vatten in discussies van een paar minuten. Nog belangrijker, deze materie onderstreept de tekortkomingen van ons democratische systeem in een tijd van internationale politieke en economische verstrengeling.

Ingewikkelde materie

Dat de huidige politieke en economische crisis veel politici de pet te boven gaat, mag niet verbazen als zelfs de Europa-expert van Clingendael tijdens het EU-debat suggesties uit de markt presenteert als voorstellen van ECB-president Draghi. Nog voor de politici aantoonden dat zij oorzaken en symptomen van de crisis laat staan oplossingen niet beheersen, bewees de Clingendael-onderzoeker – een overigens zeer bekwame en goed ingevoerde deskundige – dat het welhaast onmogelijk is om alle politieke en economische facetten van deze existentiële Europese crisis in de vingers te hebben.

Wie zich focust op de ECB, rentestanden en kapitaalstromen, mist de politieke spelletjes en fuiken die de crisis aanzwengelen. Wie zich juist druk maakt om onderhandelingen in Brusselse fora en electorale repercussies van de crisis, loopt grote kans op het gevaarlijk versimpelen van de multigeschakeerde economische ontwikkelingen – jarenlange te lage rentes in het Westen, een aan de dollar vastgeklonken yuan, grote onevenwichtigheden in handelsbalansen enzovoorts – die de mest vormden voor deze welig tierende crisis.

Gebrekkige kennis

Politici worden – zeker in verkiezingstijd – gedwongen tot het gekortwiekte, hapklare verhaal. Nog erger wordt het wanneer politici niet uit electorale overwegingen de ongenuanceerde weg inslaan, maar uit gebrek aan kennis. Dit kennistekort wordt bijvoorbeeld uitgedragen door de SP. De SP heeft geen behoefte aan meer hulpfondsen, maar wil dat de ECB onbeperkt staatsobligaties opkoopt; een ECB die inmiddels een balans heeft van ruim €3500 miljard ofwel een kleine zes keer de Nederlandse economie. Van die €3500 miljard is een groot deel blootgesteld aan de zwakke eurolanden. Mochten de schulden van de zwakke eurobroeders deels afgeschreven worden, dan ontkomt de ECB niet aan verliezen en bij wie komen die verliezen dan terecht? Juist, bij aandeelhouders van de ECB: de nationale centrale banken. Dus of we de zuidelijke landen nu via de noodfondsen helpen of via de ECB, de noordelijke landen krijgen hoe dan ook de rekening gepresenteerd. Mogelijk mede opgehoogd door sterk stijgende inflatie als de markten het idee krijgen dat de ECB zich door de politiek laat sturen.

Kronkelen en draaien

Dit laatste punt heeft de VVD goed in de smiezen. Alleen jammer dat dit begrip niet leidt tot een krachtige steun voor de EU als politieke, fiscale en economische unie, maar dat de VVD draait en kronkelt om de eurosceptische kiezer niet van zich te vervreemden. De VVD ziet Europa vooral als open markt, maar erkent niet dat Europa politiek, diplomatiek en militair ontzettend kwetsbaar is als het geen blok vormt en  landen als China en Rusland de afzonderlijke Europese landen een voor een tegen elkaar uit kunnen spelen (zoals nu al gebeurt op bijvoorbeeld het terrein van energie).

Utopische visies

D66 ziet wel het belang van een verenigd Europa, maar heeft geen verhaal dat bij de kiezer beklijft.  De partij blijft inzetten op (ver)oude(rde) stokpaardjes van partij: een rechtstreeks gekozen Europese president, referenda en dergelijke, maar het betoog van de meest Europa-gezinde partij verzandt in ideologische vergezichten die mooi klinken en nastrevenswaardig zijn, maar geen enkele uitweg bieden uit de problemen van nu.

Het systeem loopt vast

Die problemen zijn zo immens dat ons politieke systeem niet meer toereikend is om ze de baas te worden. Ten eerste hebben Kamerleden onvoldoende bagage en onvoldoende ondersteuning om de crisis te doorgronden.

Ten tweede krijgt de kiezer meer informatie dan ooit via tv, radio, nieuwssites en sociale media en hij ziet in die overdaad aan informatie ten onrechte de rechtvaardiging om op alle terreinen als bondscoach op te treden. We zijn nu niet alleen allemaal met zestien miljoen bondscoaches, maar ook met zestien miljoen euro-experts en zestien miljoen Griekenlandkenners.

Ten derde ondermijnt de globalisering de legitimiteit en autoriteit van nationale politieke systemen: milieu, grondstoffenproblematiek, criminaliteit, migratie… allemaal terreinen die in een wereld van vervagende grenzen alleen op internationaal niveau aangepakt kunnen worden en met medewerking van bedrijfsleven en ngo’s. De eurocrisis heeft die onmacht van nationale parlementen en regeringen op verwoestende wijze aan de oppervlakte gebracht.

Het moet anders

Deze analyse wijst in drie richtingen: 1)      Nederland (en andere Europese landen) heeft behoefte aan meer internationaal georiënteerde parlementariërs die de dwarsverbanden tussen internationale politiek en economie begrijpen. 2)      De politiek kan het vertrouwen van de kiezer alleen herwinnen als zij de kunst van het opportunisme minder vrijuit belijdt. Dat vertrouwen is noodzakelijk voor het herstel van de belangrijkste functie van een parlementair systeem: kiezers bekwame geesten laten kiezen die zij in staat achten en vertrouwen om te dealen met onderwerpen waarvoor zijzelf de capaciteiten en/of tijd missen. Het volk moet durven delegeren aan een parlement. 3)      Nationale parlementen moeten meer dan nu erkennen dat zij machtelozer staan in de hedendaagse wereld als zij alles alleen willen regelen, dan wanneer zij bevoegdheden afstaan aan Brussel en vervolgens hun macht gebruiken ter controle en aansturing van Brussel. Daarvoor is wel noodzakelijk dat nationale parlementen meer inbreng krijgen in de Brusselse besluitvorming. Kortom, nationale parlementen moeten durven delegeren aan Brussel.