Erdogan en Lukashenko; soort zoekt soort

Wit-Rusland is een verschrikkelijk land. Mensenrechtenactivisten en minderheden worden er stelselmatig gediscrimineerd of vervolgd. In Wit-Rusland wil je geen homoseksueel, Jood, of Roma zijn.

De politie onderdrukt demonstraties met harde hand, in gevangenissen wordt gemarteld dat het een aard heeft en Wit-Rusland is het enige Europese land met de doodstraf. Als er al NGO’s, politieke partijen, vakbonden en sociale organisaties zijn, dan kunnen die slechts functioneren wanneer ze de officiële richtlijnen van de staat volgen.

Verkiezingen Hoewel andere kernwaarden van een democratie, zoals een scheiding der machten, Wit-Rusland eveneens vreemd zijn, worden er verkiezingen gehouden.

President Lukashenko weet die keer op keer te winnen.

Dat hij telkens een overweldigende meerderheid van de stemmen haalt is niet zo vreemd, want de bevolking is zich nauwelijks bewust van andere kandidaten. Door de controle over de media krijgen die geen kans om zich te manifesteren, waardoor campagne voeren erg lastig wordt. Daardoor gaat het er zo oneerlijk aan toe dat Wit-Rusland ondanks verkiezingen niet als democratie, maar als dictatuur wordt beschouwd; met Lukashenko als dictator.

De Turkse president Erdogan begrijpt er niets van dat Wit-Rusland veel kritiek ten deel valt van internationale mensenrechtenorganisaties. Volgens hem is er met dat land niets mis.

Moskee Erdogan was onlangs op bezoek in Wit-Rusland, omdat Lukashenko toestond dat er een moskee in zijn land verrees. Erdogan viert het graag uitbundig wanneer ergens in den vreemde een moskee wordt gebouwd. Zo kan hij zijn achterban laten weten dat hij de verspreiding van de islam over de aardkloot steunt (*).

Verder sprak Erdogan met Lukashenko over een uitbreiding van de handelsbetrekkingen. Maar wat de reden ook was voor zijn bezoek, Erdogan vond het prachtig in Wit-Rusland. Met de doodstraf en een presidentieel systeem in de vorm waar hij zinnen op heeft gezet is dit het land van zijn dromen. Lukasheno kreeg het bovendien met een referendum voor elkaar om het maximaal aantal presidentiële ambtstermijnen uit de wet te halen, wat Erdogan zeker zal inspireren.

Na zijn terugkeer in Turkije deed Erdogan met lof rijke uitspraken over het paradijselijke Wit-Rusland menig broek afzakken:

Pathologisch Dat hij het meende bevestigde Erdogan een week later:

Wie door westerlingen als dictators worden beschouwd hoef ik hier niet uit te leggen, maar voor Erdogan waren of zijn dat dus stuk voor stuk geschikte peren. Welke president haalt het in zijn hoofd om binnen het internationale politieke theater een dergelijke kuil voor zichzelf te graven? Dat is pathologisch.

Westerse uitvinding Erdogan en Lukashenko zijn het er roerend over eens dat kritiek op mensenrechten door het westen is uitgevonden om niet-westerse landen te controleren. Of zoals de neonazi Alexander Dugin, een adviseur van Erdogans Russische collega Putin, het stelt: ‘mensenrechten zijn een vorm van racisme.’

Maar dacht Erdogan er ook zo over toen hij eind jaren negentig achter de tralies zat omdat hij een islamistisch getint gedicht had voorgelezen? Dacht hij toen, ‘blij dat ik hier zit, want wat is het toch goed dat Turkije al sinds mensenheugenis een mensenrechtenprobleem heeft?’

Busrit In hetzelfde decennium liet Erdogan zich in een loslippige bui de beruchte uitspraak ontvallen dat democratie voor hem als een busrit is. ‘Wanneer je de juiste halte bereikt hebt, stap je uit’, zei hij.

Met mensenrechten is het niet anders gesteld bij Erdogan. Aan het verbeteren daarvan kende hij grote prioriteit toe in de jaren waarin hij wel al het premierschap had, maar de staat nog gecontroleerd werd door seculiere nationalisten. In zijn offensief tegen hen liet hij zich volop steunen door de EU, die de mensenrechtensituatie in Turkije graag zag verbeteren. Daarmee, noch met de EU in het algemeen, was destijds iets mis voor Erdogan.

Dat veranderde naarmate hij vaster in het zadel kwam te zitten, aldus de ‘juiste halte’ bereikte en zelf met de knots der mensenrechtenschendingen begon te slaan. En zo zijn we dan op het punt beland waarop de EU maar moet accepteren dat er weer gemarteld wordt in Turkije. Een ieder die daar over zeurt mag van Erdogan en zijn medestanders de boom in, als pion van het westerse imperialisme.

Universeel vs. propaganda Hoe krom het is om kritiek op de mensenrechtensituatie in Turkije aan westers imperialisme te koppelen blijkt als we de stelling omkeren en volgens dezelfde redenering beschouwen.

Terwijl de EU Turkije bekritiseert over de mensenrechtensituatie, doet Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) dat in tegenovergestelde richting; met name op het pijnlijke punt van discriminatie ten opzichte van moslims in Europa.

Als het eerste een uitvloeisel is van westers imperialisme, moeten we het laatste dan als een onderdeel van neo-Ottomaans expansionisme interpreteren? Geen Europese leider die het zo zal stellen.

Dat dit in landen als Turkije en Wit-Rusland omgekeerd wel gebeurt komt omdat de universele definitie van het begrip mensenrechten daar is losgelaten en een argument is geworden dat de propaganda dient van het autocratisch bestuur.

Peter Edel is schrijver van De diepte van de Bosporus, een politieke biografie van Turkije (2012, Uitgeverij EPO, Antwerpen)