Er is niks nieuw aan nepnieuws

Koning Filips II zette het aapje, dat hem als huisdier was geschonken, kraaiend van plezier op de brandstapel. Deze anekdote heeft nog tot diep in de twintigste eeuw menig Nederlands geschiedenisboekje gehaald. Toch is het nepnieuws,  verzonnen door een of andere propagandist van de watergeuzen. Wist u trouwens dat de Duitsers in de Eerste Wereldoorlog Belgische kleuters met hun hoofd omlaag in kerkklokken hingen.En laat dan de klok maar luiden. Laat dan de klok maar slaan… Dit verzinsel is in 1914 door de Engelsen over de hele wereld verspreid. Het wakkerde de haat tegen de Duitsers behoorlijk aan.

In het licht van deze feiten is de huidige ophef over het Russische hacken en het verspreiden van nepnieuws lichtelijk naief. Deze praktijken zijn al zo oud als de wereld. Ze werden met verve toegepast om tegenstanders in een kwaad daglicht te stellen. Ook dikt men al duizenden jaren lang met nepnieuws de eigen voortreffelijkheid aan. Nog steeds bezoeken drommen toeristen in Egypte de grootse reliefs, waarop zij zien hoe farao Ramses II bij Kadesh in Syrië (!)  met zijn dappere heerscharen de Hittieten van het slagveld jaagt. In werkelijkheid eindigde die slag onbeslist. Ramses moest een compomisvrede sluiten waarin hij de machtige positie van het Hittietenrijk erkende. De rest van zijn leven bakte hij zoete broodjes. Hij huwde zelfs een Hittitische prinses zodat het bloed van zijn voormalige vijanden zich met dat van de verheven Egyptische dynastie mengde. Maar zo mochten natuurlijk onderdanen noch latere generaties het zien…

Gekleurd Op het Nederlandse gymnasium vertalen de leerlingen nog steeds teksten van de Romeinse literatoren Livius en Vergilius, die allebei betaald werden door Maecenas, in moderne termen de propagandachef van keizer Augustus. Het beeld van Rome dat je uit hun teksten – van grote waarde, uiterst beeldend – opdoet, is op zijn zachtjes gezegd gekleurd. Alles past binnen het ideaalbeeld dat keizer Augustus in het kader van zijn op consrvatieve tradities en zedelijkheid gebaseerde beleid wilde vestigen. Wat dat betreft komt  de HBO-serie Rome dichter bij de waarheid maar die kreeg dan ook adviezen van de buitengewoon knappe en vernieuwende oud-historicus Robin Lane Fox.

Psychologische oorlogsvoering De productie en de verspreiding van nepnieuws zijn in de twintigste eeuw geprofessionaliseerd. Dat komt enerzijds door de snelle technische ontwikkelingen – massapers, radio, televisie, tenslotte internet – en anderzijds door de inzet van wetenschappelijk onderzoek, in het bijzondere uit de sociologie, de marketing en de massapsychologie. Een bijzondere tak van krijgskunde is de psychologische oorlogsvoering, die is bedoeld om de vijand te ontmoedigen, op het verkeerde been te zetten en te misleiden. Een voorbeeld van zo’n bericht is het hardnekkige, waarschijnlijk in Pakistan voor het eerst in omloop gebrachte, verhaal, dat alle joden met een baan in het World Trade Centre op 9/11 een vrije dag hadden genomen. In de jaren tachtig verspreidden de Amerikanen in Centraal Amerika allerlei berichten over verschijningen van Maria en andere heiligen, die zich uitspraken over de grote zondigheid van de linkse Sandinisten.

Er is dus met al dat nepnieuws niks nieuws onder de zon.

Versleutelde teksten Datzelfde geldt voor het hacken. Er wordt al gehackt sinds geheimschriften worden gebruikt om ervoor te zorgen dat gevoelige informatie niet onder ogen van onbevoegden kan komen. Sinds de oudheid al vond een eindeloze strijd plaats tussen cryptografen en mensen die op zoek zijn naar manieren om versleutelde teksten te lezen. Ook dringen spionnen sinds jaar en dag de archieven en kantoren van tegenstanders binnen om materiaal te kopiëren en te fotograferen zonder dat de rechtmatige eigenaar er iets van merkt. Datzelfde doet de vakbekwame hacker met dit verschil dat hij of zij werkt in de vertrouwde omgeving van het eigen kantoor.

Wantrouwen Hoe moeten we in het licht van het bovenstaande kijken naar de documenten over Trumps deels zo scrabreuze activiteiten in Rusland? Een ding is duidelijk: dit is precies het soort nieuws, dat tegenstanders van Trump graag horen. Dit bevestigt het ongunstige beeld dat zij van de president elect al hadden. Het komt ook allemaal op een prachtig moment, net voor zijn inauguratie.

Nieuws dat komt als geroepen, moet je altijd wantrouwen. Net als zakelijke aanbiedingen van onbekenden, die al je problemen in een keer lijken op te lossen. Wees daar voorzichtig mee. De kans dat je bij de neus genomen wordt, is groot. Om die reden heb ik overigens de berichten over de herinvoering van de slavernij door Islamitische Staat een tijd lang niet geloofd. Dit was ook weer typisch zo’n bericht dat de vijanden van de kalief als muziek in de oren moest klinken. Het Westerse beeld van de niets ontziende, Middeleeuws denkende jihadi wordt er immers prachtig door bevestigd. Zo zie je dat je toch voorzichtig moet zijn met je ongeloof. Soms is juist het onvoorstelbare waar. Islamitische Staat zelf publiceerde in het internettijdschrift Dabiq een uitvoerig artikel waarin slavenhandel werd gewettigd met een beroep op de koran en vooral de gecanoniseerde verhalen over de profeet. Ook legde de gewijde auteur uit dat het verval van de islam met de afschaffing van de slavernij was begonnen. Ik was te wantrouwig geweest. Ik was in dezelfde val gelopen als de geallieerde prominenten die tijdens de oorlog uit Polen gesmokkelde rapporten over de holocaust niet wilden geloven omdat er destijds zoveel verzonnen gruwelverhalen à la de kleuters als klepels in de klok waren verspreid.

Toch blijft dit de enige remedie tegen nepnieuws: wees wantrouwig ten opzichte van berichten die volledig in jouw straatje lijken te passen. Neem juist die niet voetstoots voor waar aan. Blijf je hersens gebruiken en je gezond verstand. Controleer het bewijsmateriaal en zoek bevestiging. Besef dat nepnieuws de menselijke ontwikkeling al duizenden jaar begeleidt.

En verder moet je de brandkast met de geheime stukken niet open laten staan. Ook als dat een elektronische is.

Hoe je geheimen bewaart. Komisch instructiefilmpje voor Amerikaanse soldaten uit 1943 

Nepnieuws: Ramses II behaalt zogenaamd een grote overwinning bij Kadesh.

Instructiefilm van niemand minder dan John Ford : hoe haal je de geheimen uit het huis van een spion en hoe zorg je ervoor dat de spionnen van de vijand bij jou thuis niks vinden. De maker schijnt niemand minder te zijn dan John Ford.