Er is een contrarevolutie tegen de menselijke waarden gaande

Met verbijstering zie ik dat in de Verenigde Staten de President van de Afschaffing is gekozen. Alles wat er sinds 1945 in de wereld ontwikkeld is gaat hij afschaffen. Van een behoorlijk ziekenfonds (Obamacare) tot handelsverdragen, van behoorlijke controles op banken tot militair verdragen, van onze afspraken om de klimaatramp tegen te gaan tot de regels hoe we beschaafd omgaan in genderrelaties. Ik kan de lijst eindeloos maken, maar dat is niet zo belangrijk, want het gaat er meer om dat niet alleen aan de andere kant van de oceaan het roer omgaat, maar dat overal elders dat zelfde staat te gebeuren.

Hoe kan het klimaat in een klap zo radicaal veranderen? Ik heb geen zin om anderen te beschuldigen en wil in de spiegel kijken. Wat heb ik sinds 1948 gedaan om de wereld een betere plaats te maken dan hij was. En hij was niet best. Vanaf 1945 werd geleidelijk aan duidelijk wat de tweede wereldoorlog had veroorzaakt en wat de gevolgen waren van het kolonialisme. En mijn generatie – met enig misprijzen de babyboomers genoemd – werd verantwoordelijk voor het oplossen van veel grote internationale en nationale problemen.

We zaten allemaal op school, ik in 1960 bij meester Alberts in de zesde klas, en geloof me, we wilden het beste. De meeste kinderen in de klas waren protestant, deden dagelijks hun gebed en zongen met hun ouders in de kerk. Die wilden ook allemaal een betere wereld. En daar in die klas begon onze tocht van brave jongens en meisjes naar wat we nu zijn, mensen die verbaasd naar de nieuwsprogramma’s kijken en het allemaal niet meer begrijpen en dan maar op Netflix naar The Crown gaan kijken. Daar is niets aan, maar dan hoef je in elk geval niet naar programma’s te kijken waarin mensen beweren dat kinderen niet gevaccineerd hoeven te worden, waarin mensen elkaar beledigen, of te zien hoe kinderfeesten gebruikt worden om af te rekenen met iets dat ze zelfs geen naam kunnen geven.

Nee, ik wil weten wat ik mis heb gedaan in mijn leven en wat ik gedaan heb dat bijdroeg aan de lynchpartij van Sylvana door de Nederlandse Ku Klux Klan. Niet dat alles wat we doen met elkaar samenhangt, maar wel dat het mogelijk werd dat die sfeer kon ontstaan.

Dus, ja ik was een van de 2 kinderen in die klas van meester Alberts die na de lagere school naar het Lyceum mocht en dat betekende dat ik uiteindelijk ook kon studeren en daardoor uiteindelijk een goede plaats in de samenleving kreeg. Ik zal nu wel iemand zijn die zoals gezegd wordt tot de ‘elite’ behoort. Vanaf de eerste dag dat ik studeerde ben ik me echter altijd bewust geweest dat ik bevoorrecht was en heb me ingezet voor wat toen de emancipatie van de patient genoemd werd en tegenwoordig de rechten van patiënten. Ik heb een lang track record dat dat bewijst. Het was overigens moeilijk want artsen wilden daar niets van weten en maakten het ons moeilijk om de medische wereld te veranderen. Het is nog steeds geen koek en ei tussen de vernieuwers en degenen die de andere kant uitkijken, maar er zijn regels gekomen op zoveel punten in de zorg en de geneesmiddelenvoorziening dat er sprake is van enige vooruitgang. Iedereen heeft toegang tot zorg – gelukkig ook de mensen zonder papieren – en er zijn afspraken om de kwaliteit van de zorg te garanderen. Zo ging het met alle onderdelen van onze samenleving: meer democratie, meer medezeggenschap, meer kwaliteit.

Stel je voor dat die regels zomaar ongeldig verklaard zouden worden, bijvoorbeeld die over de gezondheidszorg. Dat gaat in de Verenigde Staten zeker gebeuren. Obamacare weg, de particuliere verzekeraars weer in het zadel, minder beperkingen voor de farmaceutische industrie. En waarom zou Europa niet volgen?

Waar heb ik in mijn leven een afslag gemist? Het gaat allemaal terug naar de basale conflicten in samenlevingen: wie deelt mee en wie niet. Ik ben nooit lid van een politieke partij geweest, maar in het stemhokje was ik links en als ik iets schreef deed ik dat vanuit mijn hart. Ik – een leergierige leerling van meester Alberts – was in Parijs in 1968 omdat ik begreep dat daar iets gebeurde dat belangrijk was en waar ik van moest leren. Het programma van het kabinet den Uyl – ‘Gelijke toegang voor iedereen tot macht, inkomen en kennis’ – inspireerde me en ik zei altijd tegen mezelf “Ja dat doe jij Ivan, je deelt je kennis”. Voor het spreiden van macht en inkomen voelde ik me niet capabel genoeg.

We hadden tegen die tijd allemaal televisie en zagen de beelden van de bombardementen die de Amerikanen op Hanoi uitvoerden, we zagen de sterk vermagerde kinderen tijdens de hongersnood in Biaffra. De collectebus? Ik zag me niet langs de deuren gaan, maar ben na mijn studie op verzoek van iemand uit Bangladesh daar naartoe gegaan om onderwijsprogramma’s te helpen opzetten voor blote voeten dokters (meisjes die lagere school hadden gedaan) omdat gezondheidszorg vaak moeilijk klinkt, maar gemakkelijk is. Schoon drinkwater, vaccinatie, riolering, voldoende voeding, toegang tot kennis en goedkope kredieten. Daar in Bangladesh heb ik het medische werk pas echt geleerd en ik ben daar jaren lang bij betrokken gebleven. We moeten het verschil tussen rijk en arm zien op te heffen, maar natuurlijk gaat dat niet zomaar en was er ook daar de concurrentie om macht en kennis, iets dat grenzen nu eenmaal overschrijdt omdat egoïsme nu eenmaal menselijk is.

Die grenzen waren ooit getrokken om te bepalen wie binnen welke cirkel mee mocht delen. Dat moesten de mensen zijn die op ons leken. Twee wereldoorlogen hebben we aan het vaststellen van die grenzen overgehouden en nadat de muur viel waren we terug bij af en begon het opnieuw. Alleen gaat het niet alleen meer om Polen, Sudetenland, de Elzas en de Balkan, maar ook om het Midden Oosten, de postkoloniale verdeling van Afrika. Nergens is het meer rustig geworden.

Intussen waren grenzen een achterhaald concept geworden, alleen politici wilden dat niet zien. Geld en producten kunnen zo gemakkelijk over de gehele wereld gestuurd worden (te krijgt Marlborough en coca cola op de plekken waar ze het ‘t minst nodig hebben), toegang tot informatie is door het internet gemakkelijker dan ooit (helaas ook de non informatie die vaccinatieweigeraars als zoete koek naar binnen werken en die ook Trump gebruikt om zijn zin door te drukken) en mensen zijn zich vaak onder andere vlaggen gaan verenigen dan onder de Nationale vlag. Vooral de religieuze vlag werd populair omdat de miljoenen mensen die zich onderdrukt voelden een gevoel kregen thuis te zijn gekomen. Zoiets is met Trump ook gebeurd: zoveel mensen die het gevoel hadden nergens in mee te delen kregen ineens een thuis: een knorrige klootzak van een vader, maar wel een die durfde zeggen wat zij dachten.

De Verenigde Naties, een van de instellingen die door de mensen die alles van de afgelopen jaren af willen afschaffen en al een tijd onder enorme druk staat, heeft geprobeerd een mondiale regering te zijn, zonder enige macht te hebben. Er zijn een aantal globale problemen die je alleen op internationaal niveau op kunt lossen. Het klimaat is daarvan een erg belangrijke en urgente, maar ook het toenemend aantal infectieziekten die zich gemakkelijk over de wereld verspreiden, internationale handel en de veiligheidsaspecten voor consumenten en werknemers, de slavenhandel die ontstaan is door de verschillen tussen rijke en arme landen waarbij misdadigers mensen verhandelen en over grenzen smokkelen om in een ander land te hoereren of gevaarlijk en vernederend werk te verrichten voor een grijpstuiver, sowieso natuurlijk ook de vluchtelingenproblematiek, de rechten van vrouwen en mensenrechten. Die Verenigde Naties met al zijn onderafdelingen (WHO, UNDP, UNCTAD, UNAIDS. FAO) heeft verklaringen en afspraken gemaakt op conferenties die in verdragen zijn vastgelegd. Het is het resultaat van lange onderhandelingen tussen politici en ambtenaren vanuit de hele wereld. Dat lijkt in een klap allemaal teniet gedaan te worden door klimaatproblematiek te ontkennen, de slachtoffers van mensenhandel misdadigers te noemen, enzovoort. Het is een stap terug naar 1945, toen ‘het westen’ uit de rook van gruwelijke oorlog probeerde te komen.

Wat heb ik gedaan dat heeft bijgedragen aan deze afgrijselijke contrarevolutie tegen de menselijke waarden van een wereldbevolking die alleen maar groeit en uit zijn grenzen gegroeid is? Meestal gaan we op pad zonder een duidelijk plan. We weten nooit precies wat we willen, ‘ongeveer’ is goed genoeg en onderweg sturen we wel bij op basis van onze ervaringen. Het zou ook te gek worden om eerst alles grondig te onderzoeken, want we zouden zo veel tijd verliezen dat we ons doel bereiken. De belangrijkste vraag die we echter moeten stellen is: Hoe zijn we hier in hemelsnaam terechtgekomen? Welke afslag heb ik gemist? Op zo’n moment heb je wel onderzoek nodig en er is veel dat serieus genomen moet worden, maar juist dat wordt in deze revolutie ook in een klap van tafel geveegd.

Ik weet maar van een paar klasgenoten in de klas van meester Alberts hoe het hen vergaan is, maar heb ik toen ik naar het Lyceum ging het contact verloren met de mensen waarvoor ik dacht op te moeten komen: degenen die niet automatisch de zelfde toegang tot informatie als ik hadden? Of ging het mis toen we de wind in de rug kregen en steeds meer mensen begrepen dat in internationaal verband de grote problemen gemakkelijker op te lossen zijn, maar uiteindelijk de organisatie vastraakte in de bureaucratie van regelgeving, en mensen zoals ik dachten dat als we maar goed ons best blijven doen het uiteindelijk wel in orde komt? Of kwam het in 2002, toen ik begon te denken dat ik maar wat minder moest gaan werken en meer van het leven gaan genieten, want ik besef nu dat al die babyboomers dat dachten en zo een last voor de samenleving werden met hun goede pensioenen.

Ik weet het echt niet en ben oprecht bang voor de wereld waar mijn kleindochters in moeten leven. Is de polarisatie die ontstaan is nog wel op te lossen? Gelukkig weet ik uit onderzoek dat altruïsme ook een echte drijfveer van mensen is. We moeten ons opnieuw met elkaar verbinden in een andere samenstelling dan voorheen misschien en ook op internationaal niveau, want daar bestaan nog steeds geen grenzen.