'En jouw God is nog steeds Allah?'

Vanaf 11 mei zendt de NTR de zesdelige documentaire ‘Seks en de Zonde’ uit. Een serie van Femke Halsema en Hassnae Bouazza waarin ‘vrouwen in de islamitische wereld’ aan het woord zullen komen. Ibtissam Abaaziz (Sociologe), Miriyam Aouragh (Docent Politieke Antropologie aan Oxford University) en Mariam El Maslouhi recenseren iedere week de aflevering.

Na onze recensie van aflevering 1 besloten we “Seks en de Zonde” niet af te schrijven. We zijn nieuwsgierig waarop Halsema en Bouazza ons nu zullen trakteren in aflevering 2. Voor liefhebbers van showbizz-glitter-glamour-gossip-programma’s zou deze aflevering een geslaagde invulling van de zondagavond kunnen zijn, want Bollywood-ster Veena Malik staat centraal. Ondanks alle sexy foto’s, beeldfragmenten van en schandalen rondom Veena waarmee je dit keer wordt doodgegooid, kost het veel moeite om de aflevering af te kijken. Boeiend was het zeker niet.

Het ligt niet aan Veena, maar vooral aan de structuur. Na zo’n 50 minuten kijken, weet je niet precies wat de focus is. De documentairemakers lijken moeite te hebben om een uitgangspunt te kiezen waardoor de aflevering erg oppervlakkig blijft en aan alle kanten rammelt. Gaat het over Veena’s glitter and glamour leven? Of gaat het toch over hoe Halsema vrouwen in de islamitische wereld ervaart? Of gaat het over de positie van de Pakistaanse vrouw? Of toch over de positie van moslims in het algemeen in India? Dat zijn allemaal verschillende uitgangspunten die in deze aflevering door elkaar heen lopen en die je naar een aspirientje doen grijpen.

Halsema probeert de kijker achtergrondinformatie te geven om Veena’s verhaal te contextualiseren. Zo vertelt ze over de positie van Pakistanen in India, de positie van moslims in India en de positie van de vrouw in het algemeen. Dat is normaliter drie gehele documentaires waard, kortom: als kijker krijg je een overload aan te beperkte, vluchtige, en simplistisch weergegeven informatie in Jip en Janneke taal.

Wie een beetje het nieuws heeft gevolgd weet dat Pakistan een van de grootste slachtoffers is van de War on Terror en de Taliban na de invasie van Amerika in Afghanistan hun strijd grotendeels hebben verhuisd naar Pakistan. Eén van de gevolgen hiervan is dat een groot aantal vluchtelingen uit Afghanistan in Pakistan woont, met alle problemen van dien. Waar je in de eerste aflevering wat basis context kreeg – Hirsi Ali, Islamdebat- wordt dat nauwelijks gedaan bij de complexiteit van het Pakistan waar Veena uit is gevlucht. Als kijker krijg je uiteindelijk niet veel mee behalve dat Veena een seksbom is en dat ze daarom helemaal in paniek zijn in Pakistan.

Hoewel er diverse contexten kort door de bocht in beeld verschijnen, ontbreekt de belangrijkste: die van de vrouwenstrijd in India en Pakistan. Dat is nogal frappant voor een programma als “Seks en de Zonde” dat pretendeert te gaan over ‘dwarse vrouwen in de islamitische wereld’. Nu lijkt het alsof Pakistan en India geen feministen kennen, terwijl zij juist de voortrekkers zijn in ‘de moslimwereld’, denk aan Asma Barlas en vooral Riffat Hassan, die zich ook als activiste inzet. Je hoeft tegenwoordig niet veel te doen om te weten wie deze dames zijn; Wiki en Google geven je een waslijst aan prominente moslima’s. Meteen op de eerste plaats rolt Benazir Bhutto – al sinds de jaren 80 en tot twee keer toe, premier van Pakistan – maar ook Khaleda Zia en Skeikh Hasina, achtereenvolgend premier in Bangladesh vanaf 1992. Daar kunnen we in Nederland nog wat van leren.

Enfin, het punt is dat wanneer er wordt gesproken over “dwarse vrouwen” deze vrouwen niet in aanmerking komen omdat zij geen “Queen of Bikini” zijn. Alsof Pakistan het moet hebben van Bollywood seksbommen die dwars liggen en op die manier vrouwen helpen emanciperen. Veena wordt geportretteerd als een moslima die gevochten heeft voor haar seksuele vrijheid. Desondanks verveelt dit beeld, want het gaat hier alweer om wat onderdrukte of bevrijde moslima’s al dan niet dragen en hun seksuele vrijheid. Het kan ook andersom beredeneerd worden: hoe vrij en geëmancipeerd is Veena, die duidelijk commercieel uitgebuit wordt door Bollywood? Halsema geeft daar zelf antwoord op: in Pakistan is Veena niet welkom, in India wordt ze gedoogd zo lang haar films geld opleveren en in Dubai is ze welkom om geld uit te geven. Echt vrij klinkt dit niet.

Halsema lijkt niet altijd goed te snappen waar ze mee bezig is en vervalt ook in de dichotomie seculier/gelovig (lees: vrij/gevangen). Een goed voorbeeld daarvan is als Veena vertelt over haar strijd tegen bepaalde religieuze regels, maar zich toch als gelovig ziet. Halsema stelt vervolgens de vraag: “ And your God is still Allah? ” Hoewel Allah niets anders is dan de benaming van God en God dus Allah is, lijkt Halsema hier het idee te hebben dat strijden tegen islamitische religieuze regels altijd moet betekenen dat je Allah inruilt voor een andere God, hem helemaal weg doet of dat hij niet meer centraal staat.

Aan het einde van de aflevering zien we een ander goed voorbeeld hiervan. Kort na de opnames is Veena in het huwelijksbootje gestapt. Volgens Halsema ging het om het dilemma: uitsluiting of aanpassing. En dat Veena dus voor het laatste heeft gekozen. Wat een teleurstelling! Een ‘wilde’ moslima die uiteindelijk gezwicht is voor de onvrije en hardvochtige islam en tot ‘orthodoxie’ is veroordeeld. Halsema kan dit maar niet bevatten en vult het in als insluiting, de strijd opgeven door zich aan te passen. Wat geheel ontbreekt in Halsema’s analyse is Veena’s keuzevrijheid.

Hoop op enige nuance en gedegen als niet meelevend onderzoek naar het fenomeen “moslima” wordt steeds kleiner. Het aanhoren van vooral veel serieus-bedoelde-gezever van Veena doet je sterk verlangen naar de serie “Lipstick Moslims”. Dat was een oppervlakkige serie, maar deed zich in ieder geval niet voor als iets anders. Enfin, aflevering twee was daar dus. Op naar aflevering drie.

Lees hier de recensie van de eerste aflevering: Femke Halsema en haar zondes

Dit artikel is geschreven door Ibtissam Abaaziz (Sociologe), Miriyam Aouragh (Docent Politieke Antropologie aan Oxford University en VU-alumna van de Afdeling Sociale en Culturele Antropologie) en Mariam El Maslouhi